Węzłowe problemy historii i kultury żydowskiej. Antysemityzm wiejski

obowiązkowe

Ogólne przygotowanie do poznawania dziejów polski na przełomie XIX i w pierwszych ok. 40 latach XX wieku ze szczególnym uwzględnienie relacji chłopsko-żydowskich na polu gospodarczym ,społecznym ,kulturalnym ,politycznym ,religijnym.. Pozwoli zrozumieć korzenie antysemityzmu niektórych kręgów chłopskich

Konwersatorium pt .Węzłowe problemy historii i kultury żydowskiej Antysemityzm wiejski ( od przełomu XIX/XX wieku do końca lat 30 -tych XX wieku ,ze szczególnym uwzględnieniem stosunku politycznego ruch chłopskiego do Społeczności Żydowskiej.

Konwersatorium dotyczyć będzie w ramach tematu,, Wezłowe problemy historii i kultury żydowskiej źródeł antysemityzm wiejskiego ,w tym świetle relacji między wsią a Żydami na polu gospodarczym ,społeczno-kulturalnym i politycznym od roku u schyłku wieku XIX r na Ziemiach Polskich pod zaborami ,oraz w Odrodzonej Rzeczypospolitej Polskiej do końca jej istnienia tj. do 1939 r.).

Konwersatorium dotyczyć będzie antysemityzmu wiejskiego w świetle działalności powstałego wówczas politycznego ruch chłopskiego zwanego też ludowym. Zajęcia dotyczyć będą wzajemnych relacji miedzy budzącym się do aktywności politycznej chłopami polskimi a Społecznością Żydowską zamieszkującą także małe miasteczka powiatowe i nie powiatowe na Ziemiach Polskich . relacje te będziemy śledzili najpierw pod zaborem austriackim ruch ludowy się narodził. Się i zaczął funkcjonować. Cesarstwo Austro-Węgierski pozwoliło bowiem w dobrze pojętym własnym interesie wyemancypować się stanowi chłopskiemu i stworzyć podwaliny tego nurtu politycznego .. W sposób ewolucyjny kształtowała się jego doktryna polityczna określana agraryzmem. Mówiła ona że z racji dominacji chłopów w krajach o charakterze rolniczo-przemysłowym powinni być oni w nich klasa rządzącą.. Przeciwstawiano się -co robili przywódcy tego nurtu - demoralizacji idącej ich zdaniem na wieś z uprzemysłowionych kapitalistycznych miast Nurt ten widział na wsi tylko możliwość istnienia żywiołu polskiego W .W miarę kształtowania się programów tego nurtu opowiadano się za polityka asymilacyjna lub prowadzenia takiej polityki w porozumieniu z syjonistycznymi przywódcami żydowskimi zachęcającej do emigracji Żydów .Ludność żydowska żyjąca w swoich sztetlach ,kultywująca swoje tradycje religijne ,kulturowe ,obyczajowe postrzegana była jako społeczność ,,obca’’ Niepodległa Polska podpisując traktat o mniejszościach narodowych w tym dotyczący i żydowskiej musiała im zapewnić pełnię praw obywatelskich ,co tez znalazło się w programach licznych partii tego nurtu politycznego Rozkwit tego nurtu politycznego nastąpił na przełomie XIX i w pierwszej XX Apogeum jego rozwoju nastąpiło w latach międzywojennych tj. 1918-1939.

Szczególnie w Polsce przywódcy tego nurtu politycznego dużą wagę przywiązywali do rozbudzania aktywności politycznej kulturalno-oświatowej swoich zwolenników na wsi .Na Ziemiach Polskich pod zaborami idee takie miało w swoim programie Stronnictwo Ludowe a potem Polskie Stronnictwo Ludowe powstałe w 1895 r Główną postacią tego nurtu był Bolesław Wysłołuch .Polityk ten nadawał temu ugrupowaniu oblicze lewicowo-demokratyczne czego wyrazem był pierwszy program tego ugrupowania z 1889 r o takim właśnie charakterze .W sprawie żydowskiej twórca tego programu zapowiadał popieranie polityki asymiliacyjnej wobec tych Żydów którzy polonizowali się , oraz wspierania tych polityków żydowskich tworzących ruch syjonistycznego głoszących konieczność odbudowy Państwa Żydowskiego w Palestynie . Na łamach wydawanego przez to Stronnictwo ,,Przyjaciela Ludu’’ gazety przeznaczonej dla czytelnika na wsi, głoszono tego typu poglądy .Od roku 1913 kiedy to nastąpił rozłam w PSL na centrowo-prawicowe Polskie Stronnictwo Ludowe wydające tygodnik ,,Piast’’i PSL -,,Lewica’’ wydającą nadal tygodnik ,,Przyjaciel Ludu’’ pojawiły się wyraźnie niechętne głosy wobec społeczności żydowskiej szczególnie na styku gospodarczym. Widać to było na łamach tygodnika ,,Piast’’ i w wypowiedziach jego przywódców .Natomiast powstałe w 1915 r w Królestwie Polskim po wyparciu Rosjan i zakończeniu ich władztwa Polskie Stronnictwo Ludowe ,,Wyzwolenie ‘’ i bliski mu ideowo działający na wsi Centralny Związek Młodzieży Wiejskiej ,a potem Związek Młodzieży Wiejskiej RP,,Wici” głosiły potrzebę współpracy ze społecznością żydowską, oraz uznania ich pełnych praw jako obywateli Odrodzonej RP. .Na podkreślenie zasługuje fakt że w sposób wyraźny przeciwstawiano się antysemityzmowi głoszonemu przez partie prawicowe. działające na wsi np. Stronnictwo Katolicko-Ludowe Ks .Stanisława Stojałowskiego czy obóz narodowy R. Dmowskiego Przywódcy tego nurtu szczególnie z Polskiego Stronnictwa Ludowego ,,Wyzwolenie’’ na forum sejmowym ,na łamach prasy tego ugrupowania głosili potrzebę ułożenia współpracy ze Społecznością Żydowska żyjąca tak licznie w miastach powiatowych i mniejszych szczególnie w zakresie gospodarczym. Jak wiadomo chłopi powszechnie korzystali z usług świadczonych przez rzemieślników żydowskich .Zgodnie z przyjętą konstytucja zaakceptowano prawo Żydów Polskich do rozwijania życia religijnego, oświatowego ,kulturalnego w II RP .Niestety nie do końca przestrzegano prawa zawarowanych w Konstytucji zapewnionych Mniejszości Żydowskiej w Polsce. szczególnie widać to było w latach 30-tych XX wieku kiedy tendencje antysemickie wyraźnie dały znać o sobie. Dostrzegalne one były i w programach ,publicystyce tego nurtu politycznego

Jeżeli chodzi o nurt centrowo-prawicowy jaki reprezentowało PSL,,Piast’’ z Wincenty Witos zgadzało się ono także na nadanie społeczności żydowskiej praw politycznych ,społeczno-kulturalnych ,religijnych .Natomiast głosiło ono potrzebę rozwoju samodzielnego ruchu gospodarczego ,bankowego o charakterze spółdzielczym konkurencyjnego wobec działań gospodarczych Społeczności Żydowskiej w Polsce. W latach 20-tych XX wielu w publicystyce i działalności tego nurtu pojawiły się szczególnie w Wielkopolsce ,Na Pomorzu Gdańskim ,Śląsku ,ale i w Polsce Centralnej i Południwo-Wschodniej akcenty o charakterze antysemickim.Na zajęciach zajmiemy się relacjami chłopsko-żydowskimi oraz objawami antysemityzmu poprzez analizę programów tego ruchu wyrażaną na łamach prasy ,a także pamiętnikach napisanych przez działaczy chłopskich z tej epoki. Poświecimy także czas na zanalizowanie antysemickich działań ks. S. Stojałowskiego .którego ośrodek polityczny przejął obóz narodowy.. Zajmiemy się przyczynami , przebiegiem i następstwa rozruchów antysemickich o charakterze pogromowym z 1898 r , które objęły swoim zasięgiem 33 powiaty Galicji. Zostały one stłumione poprzez wprowadzenie stanu wyjątkowego z użyciem policji a nawet wojska przeciwko sprawcom tych zajść na wsi .Zbadamy ten problem poprzez relacje prasowe ,źródła drukowane parlamentarne ,pamiętniki. Podjęta także zostanie ta problematyka odnośnie zaboru rosyjskiego zainfekowane antysemityzmem przez zaborcę rosyjskiego...Szczególnie zostanie zwrócona uwaga na program Polskiego Związku Ludowego ,a po jego delegalizacji przez władze rosyjskie wyrosłe na jego gruncie pisma dla wsi pt,,,Siewba’’ i ,,Zaranie’’ wydawane w latach 1907-1914.Na bazie tych ruchów szczególnie skupionego wokół ,,Zarania ‘’ powstała w 1915 lewicowo -demokratyczna ,inspirowana myślą socjalistyczną partia o nazwie ,,Polskie Stronnictwo Ludowe ‘’W Królestwie Polskim zwane potem było od tygodnika przez nią wydawanego pt.,,Wyzwolenie’’, PSL, ,Wyzwolenie’’ .W świetle programów ,publikacji prasowych a także świadectw pamiętnikarskich przeanalizujemy relacje chłopsko-żydowskie w Królestwie Polskim. źródła antysemityzmu wiejskiego w tym okresie. Pamiętać należy że obszar ten był pod okupacja rosyjską co zaowocowało narastaniem tendencji antysemickich podsycanych przez władze carskiej Rosji. W tej części Ziem Polskich pojawił się ruch nacjonalistyczny o coraz wyraźniej o antysemickim nastawieniu. Nurt ten także zaczął oddziaływać na wieś i pozyskiwać zwolenników także pozyskanych przez niego wyższych hierarchów Kościoła Rzymsko-Katolickiego jaki i proboszczów na wsi.

Niewątpliwą cezurą była I wojna światowa kiedy to ludność chłopska dość głęboko jej doświadczyła .Ludność żydowska także okrucieństw tej wojny doznała .Szczególnie brutalnym były wojska rosyjskie dokonujące rozbojów ,gwałtów oraz wszelkich innych aktów bezprawia wobec Żydów.. Powstanie II RP zmieniło diametralnie sytuacje ludności polskiej ,odzyskała ona własne państwo. Na zajęciach . zajmiemy się ich programami . w tym kontekście .Zostaną też omówione w relacje polsko-żydowskie i chłopsko-żydowskie. Poprzez programy PSL,,Wyzwolenie’’, jego prasę, wystąpienia posłów na forum Sejmu i Senatu, a także pamiętniki zapoznamy się z tymi kwestiami. PSL,, Wyzwolenie ‘’ w parlamencie RP opowiadało się za zagwarantowanie Żydom należnych praw które zapisano Konstytucja z 1921 r. Natomiast jako partia lewicowa postrzegało bogatszą część społeczności żydowskiej jako reprezentantów klas posiadających i miał doń stosunek krytyczny. Utrzymywało kontakty z PPS-Bundem jako bliskim mu ideowo.

Wiele uwagi poświecimy programowi PSL ,,Piast’’ partii o wyraźnie centrowo-prawicowej orientacji w której łonie po wchłonięciu obszarów Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego ,Śląska przez jego struktury organizacyjne nasiliły się nastroje antyżydowskie .Poprzez prasę ,wystąpienia prominentnych przywódców PSL,,Piast’’ w tym W,Witosa .W,Kiernika ,M.Rataja zanalizujemy skutki działań tego ugrupowań współrządzącego Polską wraz z obozem narodowym dla społeczności żydowskiej.

W roku 1926 marszałek J.Piłsudski dokonał zamachu wojskowego likwidując system demokracji parlamentarnej ,wprowadzając system rządów o charakterze autorytarnym. Stronnictwa chłopskie PSL,,Wyzwolenie ‘’ ,PSL,,Piast”” powstałe w 1926 r Stronnictwo Chłopskie , a od 1931 r po ich zjednoczeniu ponownie w jedną partie pod nazwą: ,,Stronnictwo Ludowe’’ zostały aż do 1939 roku odsunięte od władzy. Przywódcy Ludowców walczyli o przywrócenie demokracji parlamentarnej , byli prześladowani przez obóz marszałka J.Piłsudskiego..W tym kontekście obóz ten krytykował reprezentację Żydów Polskich w Parlamencie za to że ta wspierała obóz Marszałka J. Piłsudskiego w jego poczynania politycznych .Jednak w tej wytworzonej wówczas sytuacji politycznej relacje chłopsko-żydowskie zeszły na drugi plan acz były widoczne w programie SL , jego młodzieżowej organizacji pod nazwą ,,Związek Młodzieży Wiejskiej RP,,Wici’. W związku z tym zajmiemy się stosunkiem SL i ZMW RP ,,Wici do narastającej fali antysemityzmu w Polsce, getta ławkowego ,pogromów i napaści na ludność żydowską. Będziemy też mówić o narastającym nacisku na ludności żydowska ,aby ta wyjeżdżała do Palestyny celem osadzenia się tam. W latach 30 tych XX wieku ruch ludowy wypowiadał się wprawdzie przeciwko ,,bezpłodnym aktom gwałtu, które prowadzą do zdziczenia duszy narodu ‘. Jednak ’był za przejęciem handlu w ręce spółdzielcze , wspierał procesy migracyjne Żydów do Palestyny. . .Obecny także będzie temat dotyczący stosunku SL i ZMW RP ,,Wici’’ oraz ich przywódców ,oraz wsi do Niemiec hitlerowskich i ich antyżydowskich działań. Treść konwersatorium oparta zostanie na wynikach własnych badań archiwalnych. źródłach dokumentowych drukowanych , prasie , pamiętnikach i oczywiście szerokiej literaturze przedmiotu .Materiał źródłowe w postaci odbitek xsero będą do dyspozycji uczestników konwersatorium

Zob. "Zakres tematów" w szczegółowym sylabusie w danym cyklu dydaktycznym.

A.Syntezy:

.I.Bukraba-Rylska : Socjologia wsi polskiej .Warszawa 2008

Besier G. Stoklosa :Europa dyktatur .Nowa historia XX wieku Warszawa 2009

BuszkoJ.Galicja 1859-1914.Polski Piemont ? Warszawa 1989

Cimek H. Międzynarodówka Chłopska Rzeszów 2003

.Dzieje partii i stronnictw chłopskich w Europie T.1Narodziny i rozwój .Komitet Redakcyjny J.R.Szaflik,J.Gmitruk, A.Koseski, K.Łukawski R.Turkowski Pułtusk -Warszawa 2007.TII W podzielonej Europie Komitet Redakcyjny ( jak wyżej) Pultusk- Warszawa 2007

Fischer -Galati S: Współczesna Europa Środkowo-Wschodnia .Dziedzictwo Historii Lublin

2006

Fras Z. Galicja Wrocław 2000

Giza A. Słowacki ruch narodowy w XIX i początkach XX wieku (do 1914 r0ku) Szczecin 2000

.Gorlach Krzysztof: Socjologia obszarów wiejskich .Problemy i perspektywy .Warszawa 2004

Grodziski S.Sejm Krajowy Galicyjski 1861- 1914 t.1-2 Warszawa 1993

Grodziski S. Franciszek Józef I Wroclaw1978

.Historia Europy Środkowo-Wschodniej T.1 redakcja J.Kłoczowski Lublin 2000

.Historia chłopów polskich.pod red S. Inglota Wrocław 1995

.Historia chłopów polskich .T.1-3 Pod red.S.Inglota Warszawa 1970-1980

Holzer J. Kryzys polityczny w Niemczech 1928-1930 Partie i masy Warszawa 1970

Janicka D.Historia społeczna i polityczna Europy Toruń 2007

.Jelavich B .Historia Bałkanów wiek XVIII i XIX ,XX Kraków 2005-2006

Kochanowski J. Węgry Od ugody do ugody 1867-1990 warszawa 1997

Kościelak L.Historia Słowacji Wrocław 2010

Majewski P.M. ,,Niemcy sudeccy'' 1848-1948 Historia pewnego nacjonalizmu Warszawa 2007

Mason J.M. The dissolution of the Austro-Hungarian Empire 1867-1918 London 1997

Olivova V.Dejiny Prvni republiky Praha 2000

. Orlewicz T. Partie i organizacje chłopskie w Europie kapitalistycznej Warszawa 1966

Podhorodecki L. Jugosławia .dzieje narodów państw i rozpad federacji Warszawa 2000

Prażmowska A.J. Eastern Europe and the origins of the second world war London 2000

. Skowronek J. Tanty M. Wasilewski T. Słowianie Południowi i Zachodni VI -XX wiek Warszawa 2005

Skrzypek A, Historia społeczna Europy XIX i XX wieku Poznań 2009

Sladek Z. Mala dohoda 1919-1938 Praha 2000

Szpak J. Historia gospodarcza powszechna Warszawa 2007

Szordykowska B. Historia Finlandii Warszawa 2011

Szelągowska G. Dania Warszawa 2010

.Tanty M. Bałkany w XX wieku .Dzieje polityczne .Warszawa 2003

Tomaszewski J.Czechosłowacja Warszawa 1997

Tomaszewski Czechy i Słowacja Warszawa 2006

Tomaszewski J.Słowacja Warszawa 2011

Turkowski R. Agraryści czechosłowaccy w latach 1899-1989 cz.1 i 2 Warszawa 2012-2013

.Wandycz P.S. Cena wolności. Historia Europy Środkowo-Wschodniej. Od średniowiecza do współczesności Kraków 2003

.Waldenberg M. Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie Środkowo-Wschodniej .Dzieje konfliktów i idei Warszawa 2000

Wasilewski S. Piećdziesiąt lat zwątpienia ,nadziei i walki 1864-1914 Warszawa 2000

Wieś i ruch ludowy w Polsce i Europie T.1 W kręgu historii i tradycji red naukowa J.Gmitruk A.Indraszczyk Warszawa 2012.T.2 Idee, organizacje ,środowisko red.naukowa F.Kampka S.Stępka Warszawa 2012

Willaume M. Rumunia Warszawa 2004

.Kowalczyk S.Kowal J. Stankiewicz W. Stański M:Zarys historii polskiego ruchu ludowego t.I 1864-1918. Warszawa 1963

.Borkowski J.Kowal J. Lato J. Stankiewicz W. Więzikowa A. Zarys historii polskiego ruchu ludowego .t.II 1918-1939 Warszawa 1970

Zahradnicek T. Jak vyhrat cizi v valku.Cesi Polaci a Ukrajinci 1914-1918 Praha 2000

Zarys historii gospodarstwa wiejskiego w Polsce tom 1-3 Warszawa 1964-1970

B.) Słowniki i vademeca:

Enciklopedija Slovenije t.11 Ljubljana 1997

Hrvatska Enciklopedija T.4 Zagreb 1998

Lexikon slovenskych dejin Bratislava 2006

. Mathe S. Slovenska polityka v rokach 1848-1993 Martin 2001

.Politycka elita mezivalecneho Ceskoslovenska 1918-1938.Kdo byl kdo za prvni republiky Praha 1998

.Malir J. Marek P. a kolekti :Politycke strany .Vyvoj polityckych stran a hnuti v ceskych zemich a ceskoslovensku 1861-2004.I.Dil obdobi 1861-1939 Brno 2005 II.Dil obdobi 1938-2004 Brno 2005

Opca Enciklopedija T.5 i 6 Zagreb 1980

.Pernes J. Ceske deijny v letech Praha 2003

.Przywódcy ruchu ludowego .Szkice biograficzne.Praca zbiorowa pod red.A.Więzikowej Warszawa 1968

Slovenska Kronika XX.Stoletjia 1900-1941 Ljubljana 1995

Slovenski Biografski Leksikon Prva knjiga .V Lubljiani 1925-1932

Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego Warszawa 1989

Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku.Pod red. W.Roszkowskiego i J.Kofmana Warszawa 2004

.Słownik historyczny Europy środkowo-Wschodniej .pod red.J.Tyszkiewicza T.1 Państwa Grupy Wyszehradzkiej Warszawa 2001

Tomeś J. Slovnik k polityckym deijnam Cekoslovenska Praha 1994

Vademecum bałkanisty lata 500 -2007 .Redakcja I.Czamańska Z.Pentek Poznań 2009

Biografie przywódców (wybrane):

Bron -Wojciechowska A. Grundvig Warszawa 1986

.Cambel S. Statnik a narodohospodar. Milan Hodza 1878-1944 Bratislava 2001

Dostal V.V. Antonin Svehla .Profil ceskoslovenskeho statnika New York 1999

Dunin -Wasowicz K.Jan Stapiński trybun ludu wiejskiego Warszawa 1969

Giza S.Jan Dąbski Warszawa 1974

Gurnicz A.Franciszek Stewczyk -życie ,poglądy ,działalność Warszawa 1971

Kasperek B.: Jakub Bojko 1857-1943 Lublin 1998

Kącki F. Ks Stanisław Stojałowski i jego działalność polityczna T.1 Lwów 1937

Kisielewski T.Heroizm i kompromis.Portret zbiorowy działaczy ludowych cz.1 i 2 Warszawa 1977

Kołodziejczyk A. Maciej Rataj 1884-1940 Warszawa 1991

Kożucharow K.Aleksander Stambolijski.zarys biograficzny Warszawa 1961

Kudłaszyk A.Myśl społeczno-polityczna Bolesława Wysłołucha 1855 -1937 Warszawa 1978

Mierzwiński H.:Tomasz Nocznicki 1862-1944 Warszawa 2002

.Miller D.E. Antonin Svehla -mistr polityckych kompromisu Praha 2001

Miller D.E. Antonin Svehla and the Czechoslowak Republican Party Pittsburg 1999

Paczkowski A.Stanisław Mikołajczyk czyli klęska realisty Warszawa 1993

Pastuszka J.S. Karol Lewakowski Poglądy i dzialalnośc społeczno-polityczna Warszawa 1980

Peric I.Stjepan Radić 1871-1928 Zagreb 2003

.Tenże :Antun Radić 1868-1919 Zagreb 2002

Rokosky J. Rudolf Beran a jeho doba. Vzestup a pad agrani strany Praha 2011

Rutkowski T: Stanisław Kot 1885- 1975).Biografia polityczna Warszawa 2000

.Sidor K. Vnuk F. Andrej Hlinka 1864-1939 Bratislava 2008

Wójcik A.Myśl polityczna Stanisława Augusta Thugutta (1873-1941) Lublin 1992

.Zakrzewski A.Wincenty Witos .Chłopski polityk i mąż stanu Warszawa 1978

Po zaliczeniu bloku/specjalizacji student:

– analizuje. teksty źródłowe dotyczące relacji wsi ze społecznością żydowska i uksztaltowania się antysemityzmu

– rozpoznaje. głównych przywódców politycznego ruch chłopskiego w Polsce i przywódców głównych sil politycznych Żydów Polskich zapoznaje się z ich poglądami na kwestie stosunków polsko -żydowskich i ich rozwiązanie w latach 1875-1939

-przybliża sobie znajomość dziejów wsi i ruchu ludowego i dzieje Żydów Polskich na Ziemiach Polskich od zaborami i w II RP i ich wzajemne relacje

-pozwoli na zapoznanie się z poglądami społeczności żydowskiej dotyczącej ich stosunku do chłopów polskich i ich aspiracji gospodarczych ,politycznych.

– wyjaśnia. przyczyny antagonizmów chłopsko -żydowskich na gruncie gospodarczym, wzajemnego oddziaływania w sferze kulturalnej ,artystycznej ,duchowej

-zrozumie przyczyny postaw antysemityzmu w tym gospodarczego widocznego wśród społeczności wiejskiej i wysiłków podejmowanych w sprawie jego zwalczania od przełomu XIX wieku do końca lat 30 -tych XX wieku

- da podstawy do zrozumienia postaw wsi polskiej a w szczególności politycznego ruchu chłopskiego i jego zwolenników na wsi w obliczu zagłady Żydów Polskich w czasie II wojny światowej

Obecność na zajęciach i aktywny w nich udział. Obowiązuje wpis za semestr w postaci oceny.