Myśl polityczna w Polsce XV w. a początki ruchu naprawy państwa

seminaria licencjackie
seminaria magisterskie

Ukończony drugi rok studiów.

Znajomość łaciny na poziomie lektoratu w Instytucie Historycznym, umiejętność korzystania z literatury naukowej w przynajmniej jednym języku obcym

Tematem seminarium będzie problem późnośredniowiecznej genezy ruchu naprawy państwa zwanego w polskiej literaturze ruchem egzekucyjnym. Zagadnienie nie zostało systematycznie zbadane – między innymi ze względu na braki w dokumentacji źródłowej. Spróbujemy uporządkować wiedzę o aparacie pojęciowym służącym przedstawicielom intelektualnych elit do opisywania zasad funkcjonowania państwa oraz bardziej powszechnych wyobrażeń o podstawach ustrojowych elekcyjnej monarchii pierwszych Jagiellonów. Będzie to wprowadzenie do analizy programu zawartego w „Memoriale o urządzeniu Rzeczypospolitej” Jana Ostroroga. Przewiduję porównawcze wykorzystanie wiedzy o współczesnych dążeniach do reformy Rzeszy Niemieckiej i racjonalizacji narzędzi polityki panujących

Badania nad staropolską myślą polityczną dotyczą sposobu rozumienia podstawowych zasad ustroju Rzeczypospolitej: charakteru władzy królewskiej, praw i wolności poddanych, pojęć opisujących reguły porządku społecznego. Dla późnego średniowiecza napotykają one na zasadniczą barierę źródłową związaną rozwijającym się dopiero upiśmiennieniem życia społecznego. Istniejąca dokumentacja na ogół tylko pośrednio wiąże się toczonymi w sferze publicznej dyskusjami i obejmuje przede wszystkim: teoretyczne rozważania mistrzów Uniwersytetu Krakowskiego, materiały sporów międzynarodowych z Zakonem i uczestnictwa w ruchu koncyliarystycznym oraz teksty przywilejów szlacheckich i uniwersałów sejmowych. Te pierwsze dokumentują recepcję w środowisku polskich elit intelektualnych średniowiecznych wyobrażeń o zasadach organizacji społeczeństwa, prerogatywach władzy monarchy i stosownego aparatu pojęciowego. Są od dawna przedmiotem intensywnych badań ze strony historyków filozofii i myśli społecznej. Wydają się jednak dość odlegle od realnych sporów politycznych w życiu publicznym. Bezpośrednim ich odbiciem są przywileje i akty prawne powstającej reprezentacji sejmowej. Ich z kolei interpretacje są dość mocno podporządkowane historiograficznym schematom przemian ustrojowych państwa wypracowanym w dyskusjach historyków prawa. Na tym tle szczególnego znaczenia nabiera tekst „Memoriału o naprawie Rzeczypospolitej” Jana Ostroroga. Zasadnicze problemy źródłoznawcze związane z ustaleniem pierwotnego tekstu nie zostały do dzisiaj ostatecznie rozwiązane. Także zrozumienie Memoriału napotyka na trudne do rozwiązania problemy spowodowane brakiem bezpośrednich analogii. Należy ich poszukiwać w zewnętrznych inspiracjach. Dlatego w trakcie seminarium przewiduję porównawcze wykorzystanie wiedzy o współczesnych dążeniach do reformy Rzeszy Niemieckiej i racjonalizacji narzędzi polityki panujących, a także ordynacjach normujących funkcjonowanie monarszego dworu. Będziemy starali się konfrontować stanowisko literatury z podstawą źródłową jej opinii. Program będzie na bieżąco uzgadniany z seminarzystami. Temat nie oznacza, że samodzielne prace uczestników mają się do niego ograniczać. Istnieje możliwość wyboru problemów z zakresu historii społecznej w regionie Europy Środkowej od XII do XV w. Pozostawiam seminarzystom możliwie wiele wolnego czasu na własną pracę.

Wykaz tematów:

1. Ideologia Polski jako Antemurale Christianitatis

2. Corona Regni Poloniae jako zasada ustrojowa monarchii elekcyjnej

3. Communitates terrae jako podstawa społeczeństwa stanowego

4. Organologiczne rozumienie państwa w refleksji uniwersyteckiej

5. Terminologia polska w źródłach XV w.

6. Spuścizna ideowa sporów polsko-krzyżackich

7. Problem koncyliarystycznej reformy Kościoła i zaangażowanie w ruch soborowy

8. Ideologia monarchiczna wobec elekcyjnej w czasach Kazimierza Jagiellończyka

9. Problem statusu królewskiej domeny

10. Traktat Stanislawa Ostroroga

11. Ruch reformy Rzeszy

12. Pisemne dyscyplinowanie życia otoczenia władcy

Metody dydaktyczne:

lektura i analiza tekstów źródłowych, dyskusja nad problemami, lekturami i referatami oraz fragmentami prac seminarzystów

Założenia wstępne:

Znajomość łaciny na poziomie lektoratu w Instytucie Historycznym, umiejętność korzystania z literatury naukowej w przynajmniej jednym języku obcym

Podaję wybór najważniejszych i bardziej ogólnych pozycji, z uwzględnieniem także najnowszych publikacji dotyczących czasów nowożytnych:

Między monarchią a demokracją. Studia z dziejów Polski XV-XVIII wieku, red. A. Sucheni-Grabowska, Warszawa 1994; Tradycje polityczne dawnej Polski, red. A. Sucheni-Grabowska, A. Dybkowska, Warszawa 1993; Wolność i prawo w staropolskiej koncepcji państwa, Warszawa 2009; K. Koehler, Rzeczpospolita, obywatelskość, wolność. Szkice o polskim pisarstwie politycznym XVI wieku, Warszawa 2016; A. Grześkowiak-Krwawicz, Dyskurs polityczny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Pojęcia i idee, Toruń 2018;

J. Dąbrowski, Korona Królestwa Polskiego w XIV wieku. Studium z dziejów rozwoju polskiej monarchii stanowej, Wrocław 1956; K. Grzybowski, Teoria reprezentacji w Polsce epoki Odrodzenia, Warszawa 1959; tenże, Ojczyzna, naród, Państwo, Warszawa 1977; Corona Regni. Studien über die Krone als Symbol des Staates im späteren Mittelalter, red. M. Hellmann, Darmstadt 1961; Filozofia i myśl społeczna XIII-XV wieku, opr. J. Domański, Warszawa 1978; W. Uruszczak, Próba kodyfikacji prawa polskiego w pierwszej połowie XVI wieku. Korektura praw z 1532 r., Warszawa 1979; J. Domański, Początki humanizmu, Wrocław 1982; M. Biskup, K. Górski, Kazimierz Jagiellończyk. Zbiór studiów o Polsce drugiej połowy XV wieku, Warszawa 1987; J. Rebeta, Początki nauk społecznych. Podstawy metodologiczne, Wrocław 1988; J. Domański, Z. Ogonowski, L. Szczucki, Zarys dziejów filozofii w Polsce. Wieki XIII-XVII, Warszawa 1989; P. Węcowski, Mazowsze w Koronie. Propaganda i legitymizacja władzy Kazimierza Jagiellończyka na Mazowszu, Kraków 2004; K. Ożóg, Uczeni w monarchii Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława Jagiełły (1384-1434), Kraków 2004; Król w Polsce XIV i XV wieku, red. A. Marzec, M. Wilanowski Kraków 2006; W. Uruszczak, Historia państwa i prawa polskiego, t. 1 (966-1795), wyd. 2, Warszawa 2013; P. Szwedo, „Kazimierz Jagiellończyk jako władca Królestwa Polskiego. Stanowisko Jana Długosza w sporach z Litwinami” - niepublikowana praca magisterska z 2016 r.; S. Bełch, J. Domański, T. Graff, T. Jasudowicz, S. Krzyżanowski, A. Niesiołowski, K. Ożóg, S. Wielgus, Paweł Włodkowic i polska szkoła prawa międzynarodowego, red. M. Cichocki, P. Talarowski, Warszawa 2018;

P. Srodecki, Antemurale Christianitatis. Zur Genese der Bollwerksrethorik im östlichen Mitteleuropa an der Schwelle von Mittelalter und Frühen Neuzeit, Husum 2015; Quellen zur Reichsreform im Spätmittelalter, hg. L. Weinrich, Darmstadt 2001; Quellen zur Kirchenreform im Zeitalter der Grissen Konzilien des 15. Jahrhunderts, Tl. 1-2, hg. J. Miethke, L. Weinrich, Darmstadt 1995-2002; H. Hattenhauer, Europäische Rechtsgeschichte, 4 wyd., Heidelberg 2004; H.-J. Bömelburg, Ständiche Reformen in mitteleuropäischen Staatsverbänden im Vergleich: Die Reichsreformbewegung und die Exekutionsbewegung in Polen (1410-1580), w: Modernizacja struktur władzy w warunkach opóźnienia: Europa Środkowa i Wschodnia na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych, red. M. Dygo, S. Gawlas, H. Grala (Centrum Historii Europy Środkowo-Wschodniej Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, Colloquia 1), Warszawa 1999, s. 35-57; Th. Wünsch, Konziliarismus und Polen. Personen, Politik und Programme aus Polen zur Verfassung der Kirche in der Zeit der mittelalterlichen Reformkonzilien, Paderborn 1998; The Cambridge History of Mediewal Polotical Thought c. 350-c. 1450, ed. J.H. Burns, Cambridge 1988; J. Baszkiewicz, Myśl polityczna wieków średnich, Poznań 1998; B. Guenée, L’Occident aux XIVe et XVe siècles. Les États, Paris 1981; T. Struve, Die Entwicklung der Organologischen Statsauffassung im Mittelalter, Stuttgart 1978

Aktywność podczas seminarium, przygotowanie pracy licencjackiej, seminaryjnej lub magisterskiej.