Ikonografia sztuki żydowskiej

nieobowiązkowe

Przedmiotem zajęć w formule konwersatorium będzie zagadnienie ikonografii (przede wszystkim o charakterze religijnym, ale też i świeckiej) w europejskiej sztuce żydowskiej począwszy od starożytności po czasy współczesne. W kręgu naszych zainteresowań znajdzie się także sztuka artystów żydowskich działających w Izraelu i Stanach Zjednoczonych w XX w. Ze względu na obszerność zagadnienia w konwersatorium zostaną zbadane te motywy, które były kluczowe dla sztuki żydowskiej w ciągu wieków, jak również motywy „popularne” w pewnych okresach –studenci zostaną zaznajomieni z podstawowymi pojęciami tradycji żydowskiej, a także z kontekstem historycznym tychże dzieł. Podczas zajęć studenci nie tylko będą analizować i interpretować wybrane dzieła plastyki czy rzemiosła artystycznego, ale podejmą również krytyczną lekturę tekstów dotyczących analizowanych motywów.

Jednym z wyznaczników odrębności sztuki żydowskiej jest jej ikonografia ściśle powiązana z „żydowskim doświadczeniem”. Konwersatorium prezentuje rozmaite odsłony i funkcje, pod jakimi występowała ikonografia żydowska, stosując analizę dzieł plastycznych, graficznych i rzemiosła artystycznego oraz kontekstu, w jakim powstawały one od starożytności do czasów współczesnych. W trakcie zajęć będziemy również odnosić się do opracowań naukowych traktujących o motywach przedstawionych w tychże dziełach.

Część wstępna obejmuje prezentację metody ikonograficznej w badaniach nad sztuką żydowską, jej założeń, atutów, ale i ograniczeń. W drugiej części analizie zostanie poddana obecność tematów religijnych w sztuce żydowskiej – zarówno tych „ramowych”, kluczowych dla kultury żydowskiej, jak i mniej znanych, jednakże popularnych w pewnych okresach. Religijne tematy odnoszą się do judaizmu (np. symbole judaistyczne), w tym szczególnie do Biblii Hebrajskiej (Księga Rodzaju, Pieśń nad Pieśniami, Księga Estery, Księga Hioba), do żydowskich apokryfów (Księga Judyty) i midraszy (Księga Estery). W kręgu naszych zainteresowań znajdą się także motywy niereligijne związane z procesami sekularyzacyjnymi, którym podlegało społeczeństwo żydowskie w Europie w czasach nowoczesnych (np. ikonografia Theodora Herzla, ikonografia pogromów), oraz motywy chrześcijańskie (ikonografia Jezusa, Maryi). Celem konwersatorium będzie zbadanie genezy wyboru poszczególnych tematów i prześledzenie ich recepcji w sztuce żydowskiej od starożytności do współczesności. Szczególnie interesować nas będzie odpowiedź na pytanie, w jaki sposób tematy ramowe (np. Akeda) były interpretowane w sztuce żydowskiej o charakterze rytualnym (od starożytności do oświecenia), a w jaki w sztuce żydowskiej o charakterze świeckim (XX w.). Innym kluczowym dla nas zagadnieniem będzie wskazanie na odmienne potraktowanie tych samych tematów przez artystów chrześcijańskich z epoki (np. Ukrzyżowania, Piety). Zbadanie ikonografii sztuki żydowskiej będzie możliwe dzięki znajomości wybranych tekstów z zakresu żydowskiej hermeneutyki biblijnej, tekstów literackich i krytyki artystycznej. Odniesieniem w dyskusji nad ikonografią żydowską będą dzieła sztuki chrześcijańskiej, które posłużą jako materiał porównawczy. W rezultacie celem zajęć będzie umożliwienie studentom uzyskania wiedzy o kulturze wizualnej Żydów w różnych wiekach i jej interakcji ze światem chrześcijańskim (w kontekście polemiki i dialogu).

Ramowy program zajęć

1. Ikonografia żydowska jako kryterium specyfiki sztuki żydowskiej.

2. Świat żydowskich symboli w przestrzeni starożytnych synagog i nekropolii.

3. Akeda w sztuce w żydowskiej w starożytności i w średniowieczu.

4. Salomon i Pieśń nad Pieśniami w hebrajskich manuskryptach średniowiecznych.

5. Mojżesz w hagadach średniowiecznych i w sztuce nowoczesnej.

6. Estera w manuskryptach hebrajskich i megilach.

7. Postać Judyty w manuskryptach hebrajskich i w rzemiośle artystycznym.

8. Pieśń nad Pieśniami w sztuce artystów żydowskich w XIX i XX w.

9. Żydowski Jezus w nowoczesnej sztuce żydowskiej: geneza motywu i jego ewolucje.

10. Pieta w nowoczesnej i współczesnej sztuce żydowskiej.

11. Hiob w nowoczesnej i współczesnej sztuce żydowskiej.

12. Akeda w nowoczesnej i współczesnej sztuce żydowskiej.

13. Ikonografia świecka: Herzl.

14. Ikonografia świecka: Pogromy w sztuce żydowskiej.

15. Wizyta w ŻIH.

Ziva Amishai-Maisels, The Jewish Jesus, „Journal of Jewish Art” 1982, nr 9, s. 984–104.

Ziva Amishai-Maisels, Depiction and Interpretation: Influence of the Holocaust on Visual Arts, Pergamon Press, Oxford 1993.

Ziva Amishai-Maisels, Chagall’s White Crucifixion, “Art Institute of Chicago Museum Studies” 1991, 17, 2, s. 138-153.

Samantha Baskind, Jewish Artists and the Bible in Twentieth-Century America, Penn State University Press, Philadelphia 2014.

Borzymińska Zofia, Żebrowski Rafał oprac., Polski słownik judaistyczny: dzieje, kultura, religia, t.1,2, Prószyński i S-ka, Warszawa 2003.

Michael Berkowitz, Zionist Culture and West European Jewry Before the First World War, Cambridge University Press, Cambridge 1993.

Zsófi Buda, The Sacrifice in Balance: The Akedah- An Eschatological Perspective, „Ars Judaica” 2016, nr 12, s. 9–22.

Dagmara Budzioch, Midrashic Tales in Seventeenth and Eighteenth-Century Illustrated Esther Scrolls, „Kwartalnik Historii Żydów” 2017, nr 3, s. 405–422.

Dagmara Budzioch, Zdobione zwoje Estery ze Zbiorów Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie na tle tradycji dekorowania megilot Ester w XVII i XVIII w. Zarys problematyki, Żydowski Instytut Historyczny, Warszawa 2019.

Richard I. Cohen, Jewish Icons: Art and Society in Modern Europe, University of California Press, Berkeley 1998.

Monika Czekanowska-Gutman, Pietà in Jacob Steinhardt's Early Oeuvre, „Images. A Journal of Jewish Art and Visual Culture” 2017, nr 1, s.84-96.

Monika Czekanowska-Gutman, Challenging the Non-Jewish Images of a Jewish Queen: Portrayals of Esther by Early Twentieth-Century Jewish Artists, „Ars Judaica” 2016, nr 12, s. 71–92.

Marc Epstein, The Medieval Haggadah: Art, Narrative, and Religious Imagination, Yale University Press, New Haven 2011.

Yael Feldman Deliverance Denied: Isaac’s Sacrifice in Israeli Arts and Culture: A Jewish Christian Exchange, w: The Bible Retold by Jewish Artists, Writers, Composers and Filmmakers, red. Helen Leneman, Barry Dov Walfish, Sheffield University Press, Sheffield 2015, s. 86–121.

Steven Fine, Art and Judaism in Greco-Roman Word: Toward a New Jewish Archeology, Cambridge University Press, Cambridge 2005.

Erwin Goodenough, Jewish Symbols in the Greco-Roman Period, Princeton University Press, Princeton 1988.

Joseph Gutmann, The Sacrifice of Isaac: Variations on a Theme in Early Jewish and Christian Art, w: Sacred Images: Studies in Jewish Art from Antiquity to the Middle Ages, Variorum Reprints, Northampton 1989,s. 115–122.

Joseph Gutmann, The Sacrifice of Isaac in Medieval Jewish Art, „Artibus et Historiae” 1987, 8 nr 16, s. 67–89.

Milly Heyd, Lilien: Between Herzl and Ahasver, w: Theodor Herzl. Visionary of the Jewish State, red. Gideon Shimoni, Robert Wistrich, The Hebrew University Magnus Press, Jerusalem 1990, s. 265–292.

Milly Heyd, Isaac’s Sacrifice in the Bible: Illustration of Lilien and Pann, „Jewish Book Annual” 1982, nr 40, s. 54–66.

Avram Kampf, From Chagall to Kitaj: Jewish Experience in the Art of the Twentieth Century, Bergin and Gravey Publishers, Massachusetts 1984.

Artur Kamczycki, Syjonizm i sztuka. Ikonografia Teodora Herzla, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań 2014.

Monika Krajewska, Symbolika płaskorzeźb na cmentarzach żydowskich w Polsce, „Polska Sztuka Ludowa-Konteksty” 1989, t. 43, z. 1–2, s. 45–59.

Lee I. Levine, Visual Judaism in Late Antiquity: Historical Contexts of Jewish Art, Yale University Press, New Haven 2013

Jerzy Malinowski, Malarstwo i rzeźba Żydów Polskich w XIX i XX w., Warszawa 2000.

Jerzy Malinowski, Małgorzata Stolarska-Fronia, Renata Piątkowska, Tamara Sztyma red., Art in Jewish Society, Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata, Warszawa-Toruń 2016.

Dalia Manor, Art in Zion: the Genesis of Modern National Art in Jewish Palestine, Routledge Curzon, New York 2005

Amitai Mendelsohn, Behold the Man: Jesus in Israeli Art, The Israel Museum, Magnes Press, Jerusalem 2017.

Gideon Ofrat, Akedat Yitzhak ba-omanut ha-Yisraelit (The Binding of Isaac in Israeli Art), The Museum of Israeli Art, Ramat Gan 1988.

Garielle Sed Rajna, Jewish Art, Steimatzky, Tel Aviv 1987.

Gabrielle Sed Rajna, The Hebraic Bible in Medieval Illuminated Manuscripts, Steimatzky, Tel Aviv 1987.

Sarit Shalev Eyni, Iconography of Love: Illustrations of Bride and Bridegroom in Ashkenazi Prayerbooks of the Thirteenth and Fourteenth Century, “Studies in Iconography”, 2005, nr. 26, s. 25-57.

Renata Piątkowska, Między wyobraźnią a pamięcią. Pogromy z lat 1903-1906 w dziełach artystów żydowskich z Polski, w: Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX w. T.1. Literatura i sztuka, red. Sławomir Buryła, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Uniwersytet Wrocławski, Warszawa 2018, s. 291-321.

Renata Piątkowska, Magdalena Sieramska, Muzeum Żydowskiego Instytutu Historycznego. Zbiory artystyczne, Auriga, Warszawa 1995.

Alfred Rubens, A Jewish Iconography, Nonpareil, London 1981.

Małgorzata Stolarska-Fronia, Apocalyptic City Versus Apocalyptic Shtetl: The Experience of Catastrophe in the Work of the Jewish Expressionists, “Centropa, a Journal of Central European Architecture and Related Arts” 2015, nr XV: 3, s. 242-254.

Andrzej Trzciński, Symbole i obrazy. Treści symboliczne przedstawień na nagrobkach żydowskich w Polsce, UMCS, Lublin 1997.

Uwaga: Literatura będzie uaktualniona przez prowadzącego w bieżącym cyklu dydaktycznym

K2_W02 – „absolwent zna terminologię z zakresu historii sztuki na poziomie rozszerzonym”;

K2_W03 – „absolwent ma uporządkowaną, pogłębioną wiedzę, obejmującą terminologię, teorie i metodologię z zakresu historii sztuki i innych nauk historycznych”;

K2_W04 – „absolwent ma uporządkowaną, pogłębioną, prowadzącą do specjalizacji, szczegółową wiedzę z zakresu dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla historii sztuki”;

K2_W05 – „absolwent ma szczegółową wiedzę o współczesnych dokonaniach, szkołach badawczych, obejmującą wybrane obszary dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla historii sztuki”;

K2_W06 – „absolwent ma pogłębioną wiedzę o dziedzinach nauki i dyscyplinach naukowych powiązanych z historią sztuki, pozwalającą na integrowanie perspektyw właściwych dla kilku dyscyplin naukowych”;

K2_W07 – „absolwent zna i rozumie zaawansowane metody analizy, interpretacji, wartościowania i problematyzowania różnych wytworów kultury, właściwe dla wybranych tradycji, teorii i szkół badawczych w zakresie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla historii sztuki”.

Umiejętności:

K2_U01 – „absolwent potrafi wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i integrować informacje z zakresu historii sztuki z wykorzystaniem różnych źródeł oraz formułować na tej podstawie krytyczne sądy”;

K2_U02 – „absolwent potrafi wykorzystywać pogłębione umiejętności badawcze, obejmujące analizę prac innych autorów, syntezę różnych idei i poglądów, dobór metod i konstruowanie narzędzi badawczych, opracowanie i prezentację wyników, pozwalające na oryginalne rozwiązywanie złożonych problemów w zakresie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych właściwych dla historii sztuki”;

K2_U04 – „absolwent potrafi przeprowadzić krytyczną analizę i interpretację różnych rodzajów dzieł sztuki, stosując oryginalne podejścia, uwzględniające nowe osiągnięcia historii sztuki, w celu określenia ich znaczeń, oddziaływania społecznego oraz miejsca w procesie historyczno-kulturowym”;

K2_U05 – „absolwent potrafi stosować umiejętność merytorycznego argumentowania, z wykorzystaniem własnych poglądów oraz poglądów innych autorów, samodzielnego formułowania wniosków i krytycznych wypowiedzi oraz tworzenia syntetycznych podsumowań”;

K2_U06 – „absolwent potrafi stosować umiejętność formułowania opinii krytycznych o wytworach kultury na podstawie wiedzy naukowej i doświadczenia oraz umiejętność prezentacji opracowań krytycznych w różnych formach i w różnych mediach”;

K2_U07 – „absolwent potrafi porozumiewać się z wykorzystaniem różnych kanałów i technik informacyjno-komunikacyjnych ze specjalistami z zakresu historii sztuki oraz dziedzin nauki i dyscyplin pokrewnych oraz niespecjalistami, w języku polskim i języku obcym, a także popularyzować wiedzę o humanistyce oraz wytworach kultury i jej instytucjach”;

K2_U08 – „absolwent potrafi stosować pogłębioną umiejętność przygotowania różnych prac pisemnych w języku polskim i języku obcym uznawanym za podstawowy dla dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla historii sztuki”;

K2_U09 – „absolwent potrafi stosować pogłębioną umiejętność przygotowania wystąpień ustnych, w języku polskim i języku obcym, w zakresie historii sztuki lub w obszarze leżącym na pograniczu pokrewnych dyscyplin naukowych”;

K2_U10 – „absolwent potrafi stosować umiejętności językowe zgodne z wymaganiami określonymi dla poziomu B2+ Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego”;

K2_U11 – „absolwent potrafi stosować umiejętność zróżnicowanego wykorzystywania technologii informacyjnej w nauce i pracy, potrafi rozwijać aktywność poznawczą i umiejętności samodzielnego zdobywania wiedzy z wykorzystaniem technologii informacyjnej”.

K2_U13 – „absolwent potrafi współdziałać i pracować w grupie, przyjmując w niej różne role, planować własne przedsięwzięcia badawcze, jak też czuwać nad realizacją zadań zbiorowych”;

K2_U14 – „absolwent umie samodzielnie zdobywać wiedzę i poszerzać umiejętności badawcze oraz podejmować autonomiczne działania zmierzające do rozwijania zdolności i kierowania własną karierą zawodową”.

Kompetencje społeczne:

K2_K01 – „absolwent jest gotów do odpowiedniego określenia priorytetów służących realizacji określonego przez siebie lub innych zadania”;

K2_K03 – „absolwent jest gotów do przekuwania projektów w profesjonalne działania o charakterze badawczym, muzealniczym lub wystawienniczym, myśląc w sposób przedsiębiorczy i działając na rzecz dobra wspólnego”;

K2_K04 – „absolwent jest gotów do prawidłowego identyfikowania i rozstrzygania dylematów związane z wykonywaniem zawodu, rozumie konieczność przestrzegania norm etycznych w pracy historyka sztuki i popularyzacji wiedzy z zakresu historii sztuki”.

Przygotowanie prezentacji multimedialnej na wybrany temat, aktywne uczestnictwo w dyskusji, znajomość obowiązkowej literatury