Filozoficzne problemy nauk podstawowych

obowiązkowe

Osoby wybierające ten kurs powinny posiadać podstawową (tj. na poziomie ogólnokształcącym) znajomość głównych zagadnień nauk szczegółowych - fizyki, matematyki i biologii.

w sali

Kurs pomyślany jest jako wprowadzenie do podstawowych filozoficznych problemów wynikających z głównych nauk szczegółowych: fizyki, matematyki i biologii. Część pierwsza wykładu obejmuje elementarne wprowadzenie do filozofii fizyki. Cel takiego wprowadzenia jest dwojaki: po pierwsze, zapoznanie adeptów filozofii z najważniejszymi osiągnięciami fizyki współczesnej. Po drugie, zwrócenie uwagi na różnorodne kwestie filozoficzne (epistemologiczne, ontologiczne i metodologiczne) do których prowadzi rozwój fizyki. Dyskutując elementy filozofii matematyki w części drugiej kursu omówimy klasyczne szkoły filozoficzne, takie jak logicyzm, intuicjonizm i formalizm, oraz nowsze prądy (strukturalizm). Trzecia część wykładu poświęcona będzie najważniejszym zagadnieniom filozofii biologii. Zastanowimy się nad statusem biologii jako nauki, definicją życia i głównymi twierdzeniami teorii ewolucji; dokonamy analizy pojęć genu, gatunku, wartości przystosowawczej i adaptacji.

W pierwszej części wykładu przedstawione zostaną zarysy podstawowych teorii i koncepcji fizycznych w porządku chronologicznym, przy czym uwypuklone będą aspekty tych teorii istotne z filozoficznego punktu widzenia. Punktem wyjścia będzie astronomia i fizyka starożytna (teorie Ptolemeusza i Arystotelesa), po czym omówiona zostanie rewolucja w nauce nowożytnej, która miała miejsce w XVI i XVII wieku, zapoczątkowana odkryciami astronomicznymi Kopernika i Keplera oraz pracami Galileusza i Newtona. Omawiając mechanikę klasyczną Newtona zwrócimy szczególną uwagę na spór o status czasu i przestrzeni oraz zagadnienie determinizmu i przewidywalności. Następnym zagadnieniem będzie redukcja termodynamiki do mechaniki statystycznej i związany z nią problem nieodwracalności zjawisk termodynamicznych. Z kolei analiza teorii elektromagnetyzmu dostarczy materiału filozoficznego związanego z pojęciem unifikacji zjawisk elektrycznych i magnetycznych oraz ontologicznym statusem pól fizycznych. Problemy teorii elektromagnetyzmu (problem eteru oraz brak niezmienniczości Galileuszowskiej) doprowadzą nas bezpośrednio do powstania szczególnej teorii względności. Wyjaśnione zostaną efekty relatywistyczne (skrócenie Lorentza, dylatacja czasu, stożki świetlne) oraz status geometrii nieeuklidesowych i podstawowe założenia ogólnej teorii względności (geometryzacja grawitacji). Studenci uzyskają również podstawowe informacje na temat sposobu opisu zjawisk kwantowych i jego konsekwencji epistemologicznych i ontologicznych. Przedstawione zostaną trudności pojęciowe mechaniki kwantowej: problem pomiaru, zagadnienie nielokalności i teorie parametrów ukrytych. Część pierwsza kursu zakończona zostanie wzmianką na temat współczesnej kosmologii oraz teorii cząstek elementarnych.

Druga część wykładu i ćwiczeń poświęcona jest filozofii matematyki. Zaprezentowane zostaną podstawowe pytania filozoficzne związane z matematyką, takie jak np.:

- problem istnienia obiektów matematycznych;

- obiektywność prawd matematycznych;

- zagadnienie stosowalności matematyki w naukach przyrodniczych;

- konsekwencje twierdzenia Gödla dla filozofii matematyki (i filozofii);

- problem dowodów komputerowych;

- program Hilberta, nurt formalistyczny w podstawach matematyki;

- spór realizm-antyrealizm;

- pojęcie prawdopodobieństwa i związane z nim trudności;

Trzecia część wykładu poświęcona będzie dominującym zagadnieniom współczesnej filozofii biologii. Na wstępie, w sposób ogólny zarysowana zostanie panorama tematów wchodzących w zakres wspomnianej dyscypliny; zastanowimy się także nad statusem biologii jako nauki, zwłaszcza w kontekście toczącej się dyskusji dotyczącej możliwości zredukowania wszystkich wyjaśnień biologicznych do wyjaśnień z poziomu biologii molekularnej. Następnie omówione zostaną biologiczne definicje życia, po których przejdziemy do zarysowania historii i głównych – interesujących z filozoficznego punktu widzenia – twierdzeń teorii ewolucji, z czego najwięcej miejsca poświęcimy pojęciom genu, gatunku i adaptacji oraz sporom o jednostki i poziomy doboru naturalnego. Poddamy również analizie kontrowersje wokół rzekomej tautologiczności twierdzenia, zgodnie z którym przetrwają tylko najlepiej dostosowani. W końcu zajmiemy się miejscem języka teleologicznego w biologii i jego właściwą, zgodną z teorią ewolucji interpretacją.

E.M. Rogers, „Fizyka dla dociekliwych”,

R. Penrose, „Nowy umysł cesarza”

M. Heller, T. Pabjan, „Elementy filozofii przyrody” (rozdz. 5)

Galileo Galilei, „Dialog o dwu najważniejszych układach świata”

E. Nagel, „Struktura nauki”

A. Einsten, L. Infeld, „Ewolucja fizyki”

R. Feynman i in., “Feynmana wykłady z fizyki”

H. Price, „Strzałka czasu i punkt Archimedesa”

R. Murawski, Filozofia matematyki. Zarys dziejów

S. Shapiro, Thinking about mathematics

T. Crilly, 50 teorii matematyki, które powinieneś znać

Ayala, F.J., Arp, R., (eds.) (2010). „Contemporary Debates in Philosophy of Biology”. Oxford: Wiley-Blackwell.

Hull, D.L., Ruse, M., (eds.) (2008). „The Cambridge Companion to the Philosophy of Biology”. Cambridge: Cambridge University Press.

Rosenberg, A., McShea, D.W. (2008). „Philosophy of Biology. A Contemporary Introduction”. New York-London: Routledge.

Sarkar, S., Plutynski, A., (eds.) (2008). „A Companion to the Philosophy of Biology”. Oxford: Blackwell Publishing.

Sober, E. (2000). „Philosophy of Biology”. Oxford: Westview Press.

Sober, E., (ed.) (2006). „Conceptual Issues in Evolutionary Biology”. Cambridge, Mass.-London: Bradford Books, The MIT Press.

Sterelny, K., Griffiths, P.E. (1999). „Sex and Death: An Introduction to Philosophy of Biology”. Chicago-London: University of Chicago Press.

Kuźniar A. (2019), Etyka analityczna a teoria ewolucji", Warszawa: Centrum Studiów Zaawansowanych Politechniki Warszawskiej.

Nabyta wiedza:

K_W02 Ma podstawową wiedzę o związkach między filozofią a naukami szczegółowymi oraz o specyfice przedmiotowej i metodologicznej filozofii nauki i nauk szczegółowych (fizyki, biologii i matematyki)

K_W03 Zna podstawową terminologię filozofii nauk podstawowych (fizyki, biologii, matematyki) w języku polskim (ew. angielskim)

Nabyte umiejętności:

K_U02 samodzielnie zdobywa wiedzę (na podstawie sugerowanych materiałów pomocniczych)

K_U04 słucha ze zrozumieniem ustnej prezentacji idei i argumentów dotyczących filozoficznych zagadnień nauk szczegółowych

K_U05 Poprawnie stosuje poznaną terminologię filozoficzną oraz naukową

Nabyte kompetencje społeczne:

K_K05 Efektywnie organizuje własną pracę (przygotowanie do egzaminu) i krytycznie ocenia jej stopnień zaawansowania

Wykład kończy się egzaminem pisemnym składającym się z trzech części (filozofia fizyki, matematyki i biologii). Ćwiczenia oceniane są na podstawie obecności, aktywności, prac pisemnych oraz testów zaliczeniowych. Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2

Warunkiem koniecznym przystąpienia do egzaminu jest zaliczenie wszystkich trzech części ćwiczeń na ocenę przynajmniej dostateczną.