WAR BAD: Społeczności lokalne wobec przeszłości. Badania porównawcze Radzymina i Legionowa.

fakultatywne

Pamięć zbiorowa ma, zdaniem badaczy społecznych, dwie podstawowe funkcje: tożsamościową i legitymizacyjną. Na przykładzie społeczności lokalnych możemy obserwować zjawiska wykorzystywania (a także kreowania) przeszłości danego miejsca do budowania wspólnoty o jasno określonej, odmiennej od innych tożsamości. Przeszłość może być też elementem kapitału społecznego i ekonomicznego, który społeczność lokalna może wykorzystywać. Socjologiczna analiza tych zjawisk zostanie przeprowadzona na dwóch przykładach podwarszawskich miejscowości. Radzymin to miasto z wielowiekową historią, a Legionowo jest stosunkowo młodym miastem (przed II wojną światową było dynamicznie rozwijającą się osadą letniskową i wojskową, a prawa miejskie uzyskało dopiero w 1952 r.).

Pamięć zbiorowa ma, zdaniem badaczy społecznych, dwie podstawowe funkcje: tożsamościową i legitymizacyjną. Na przykładzie społeczności lokalnych możemy obserwować zjawiska wykorzystywania (a także kreowania) przeszłości danego miejsca do budowania wspólnoty o jasno określonej, odmiennej od innych tożsamości. Przeszłość może być też elementem kapitału społecznego i ekonomicznego, który społeczność lokalna może wykorzystywać. Socjologiczna analiza tych zjawisk zostanie przeprowadzona na dwóch przykładach podwarszawskich miejscowości. Radzymin to miasto z wielowiekową historią, a Legionowo jest stosunkowo młodym miastem (przed II wojną światową było dynamicznie rozwijającą się osadą letniskową i wojskową, a prawa miejskie uzyskało dopiero w 1952 r.).

W każdej z tych miejscowości władze samorządowe i społeczność lokalna inaczej prezentują przeszłość i w odmienny sposób wykorzystują ją w warunkach współczesnego świata. Radzymin jest miastem „żyjącym historią”. Szczyci się mianem „miasta Cudu nad Wisłą”. Upamiętnienia bitwy z 1920 roku są widoczne w wielu miejscach miasta i jest ona podstawowym elementem lokalnej tożsamości. Radzymin rywalizuje z okolicznymi miejscowościami (przede wszystkim z Wołominem) o palmę pierwszeństwa w upamiętnianiu Cudu nad Wisłą i korzysta z profitów, jakie to przynosi (miejsce organizacji ogólnopolskich uroczystości, wizyty znanych postaci i przedstawicieli władz z Polski i z zagranicy, wycieczki szkolne). To wydarzenie spycha w cień wszystkie inne z bogatej historii Radzymina i zdecydowana większość działań związanych ze sferą pamięci zbiorowej skupia się właśnie na nim. Drugim takim wydarzeniem jest pielgrzymka Papieża Jana Pawła II z 1999 r. (który przybył do Radzymina właśnie jako do miasta „Cudu nad Wisłą”) – jest to jedno z najbardziej podkreślanych wydarzeń w historii Radzymina, a wizerunek papieża znajduje się na lokalnej walucie („radzymirach”), stanowiącej atrakcję dla turystów. W ostatnich latach jednakże miasto zaczęło się znacznie rozbudowywać i stało się, za sprawą nowo wybudowanych osiedli, w jeszcze większym stopniu „sypialnią” Warszawy. Nowi przybysze nie utożsamiają się z historią tego miasta tak, jak ludzie mieszkający tam od pokoleń. Lokalni działacze, a także przedstawiciele lokalnych elit (nauczyciele, duchowni, władze miejskie) zaczęli już definiować to jako problem tożsamościowy utrudniający budowanie wspólnoty.

Z kolei Legionowo, miasto najmłodsze, aktywnie bada i upamiętnia własną historię (ma aż dwa muzea własnej historii, podczas gdy Radzymin nie ma ani jednego). Większość mieszkańców miasta stanowią osoby, które napływały do budowanych tam osiedli z „wielkiej płyty” od lat 70. XX w. z okolicznych miejscowości i innych części Polski. Wspólnota lokalna jest jednak budowana wokół „pamięci miejsca”. Najistotniejszym jej elementem jest pamięć o żołnierzach Józefa Piłsudskiego (od których miasto wzięło swoją nazwę) oraz tradycji wojskowej II Rzeczypospolitej i jej aksjologicznej kontynuacji w czasach II wojny światowej. W czasie wojny w Legionowie i okolicach aktywnie działały oddziały AK. Legionowo jest też jedyną miejscowością poza Warszawą, w której wybuchło powstanie warszawskie.

Interesować nas będą w związku z tym następujące pytania badawcze:

1. Kim są lokalni aktorzy polityki pamięci?

2. Do jakich wartości i wydarzeń odwołują się lokalne konstrukcje pamięci?

3. Jak główni aktorzy polityki pamięci definiują swoje działania – ich przyczyny i skutki?

4. Jaka jest rola odwołań religijnych w lokalnej polityce pamięci?

5. W jaki sposób przeszłość danego miejsca może być przekształcana w kapitał społeczno-kulturowy i ekonomiczny?

6. W jaki sposób, poprzez odwołania do przeszłości, definiowany jest podział świata społecznego na swoich i obcych?

W trakcie badania zostaną przeprowadzone wywiady pogłębione z lokalnymi aktorami polityki pamięci (z przedstawicielami władz samorządowych, działaczami organizacji pozarządowych, pracownikami instytucji kultury, edukacji oraz przedstawicielami duchowieństwa, a także mieszkańcami uczestniczącymi w przedsięwzięciach upamiętniających wydarzenia historyczne), obserwacja uczestnicząca w trakcie uroczystości upamiętniających, sporządzona zostanie dokumentacja fotograficzna miejsc pamięci. Analizie zostaną poddane także dane zastane: materiały takie jak ulotki, plakaty, przewodniki oraz strony internetowe poszczególnych miejscowości i organizacji pozarządowych, które w nich działają. Zanalizowane zostaną także wystawy muzealne.

Banks M., Materiały wizualne w badaniach jakościowych, PWN, Warszawa 2009, Kapralski S. (red.), Pamięć-przestrzeń-tożsamość, Warszawa 2010, Kranz T., Edukacja historyczna w miejscach pamięci, Lublin 2009, Lewicka M., Psychologia miejsca, Warszawa 2012, Szacka B., Czas przeszły, pamięć, mit, Warszawa 2006.

W trakcie zajęć student uzyskuje wiedzę o badaniu problemów dotyczących społecznych relacji z przeszłością, procesów upamiętnienia i powiązania ich z tożsamością narodową i lokalną. Zna koncepcje dotyczące związków ludzi z miejscem i społecznością lokalną. Uzyskuje ponadto umiejętność poszukiwania źródeł, przedstawiania własnych pomysłów badawczych i dyskutowania ich z innymi, a także prowadzenia wywiadów socjologicznych w różnych środowiskach społecznych oraz analizowania ich treści. Posiada także umiejętność analizowania zebranych przez siebie materiałów wizualnych i zna ograniczenia tych metod w interpretowaniu świata społecznego.

K_W08 posiada pogłębioną wiedzę o rodzajach więzi społecznych i mechanizmach podtrzymywania ładu zbiorowego

K_W14 wie jak zaplanować i zrealizować złożone ilościowe i jakościowe badania empiryczne; ma świadomość konsekwencji metodologicznych wyborów

K_W18 posiada pogłębioną wiedzę o wybranych instytucjach i organizacjach odpowiedzialnych za transmisję norm i reguł w społeczeństwie

K_U03 potrafi dokonać krytycznej analizy zjawisk i procesów społecznych, zwłaszcza dotyczących współczesnego społeczeństwa polskiego

K_U09 potrafi dobrać i zastosować odpowiednie (włącznie z zaawansowanymi) metody i techniki badawcze w celu przeprowadzenia analizy konkretnego problemu społecznego

Aktywny udział w procesie badawczym (przygotowanie scenariusza wywiadu, przeprowadzenie wywiadów, transkrypcja wywiadów, sporządzenie dokumentacji fotograficznej) – 50% oceny końcowej, raport (analiza i interpretacja danych uzyskanych w trakcie badań) – 50% oceny końcowej