Język (nie)doskonały. Refleksja o kondycji języka w filozofii i poezji angielskiej XVII wieku.

fakultatywne

Znajomość języka angielskiego na poziomie B2 (część tekstów dostępna jest tylko w języku angielskim)

Kurs przedstawia rozważania siedemnastowiecznych angielskich filozofów i poetów na temat źródeł, funkcji i kondycji języka oraz potrzeby jego gruntownej reformy, która najwyraźniej manifestuje się w utopijnych projektach języka uniwersalnego Miał być remedium na pomieszanie języków i niedoskonałość ludzkiej mowy. Podjęty zostaje również temat poszukiwania idealnego języka poezji (zwłaszcza poezji świętej), zdolnego do od-tworzenia upadłego świata i wznoszącego się ponad ruiny znaczeń.

Jak zauważył Umberto Eco, „aby szukać języka doskonałego, trzeba żywić przekonanie, że własny język jest niedoskonały”. Problem niedoskonałości ludzkiej mowy zaprzątał umysły wielu siedemnastowiecznych filozofów i badaczy języka; byli wśród nich Jan Amos Komeński, Athanasius Kircher, Marin Mersenne, Kartezjusz czy Leibniz, a w Anglii Francis Bacon, George Dalgarno, Thomas Hobbes, Seth Ward, John Wilkins i John Locke, by wymienić tylko najważniejszych uczestników trwającej wówczas debaty na temat pochodzenia, funkcji i kondycji języka oraz możliwego remedium na jego niedostatki, zwłaszcza w obliczu dynamicznego rozwoju nauk empirycznych i potrzeby bardziej precyzyjnego opisu badanych zjawisk. W tej niezwykle złożonej dyskusji stawiano pytania o istotę i początek języka, jego rolę jako narzędzia komunikacji i podstawy życia społecznego, jego relację do świata rzeczy oraz do systemu pojęć w umyśle ludzkim, a także o rodzaje znaków. Podejmowano w niej próby wskazania współczesnego języka, który byłby najbliższy rajskiemu językowi Adama, i ewentualnego powrotu do pierwotnej czystości i jedności. Poszukiwano systemu znaków, które nie nosiłyby piętna arbitralności i wieloznaczności. Stąd wielkie zainteresowanie (błędnie wówczas pojmowanymi) hieroglifami, językiem gestów (to wtedy John Bulwer pisze pierwsze prace na temat komunikacji osób niesłyszących), a także ogromna popularność ksiąg emblematów, przemawiających jednocześnie za pomocą obrazu i słowa. Pojawiły się wówczas również utopijne projekty stworzenia języka uniwersalnego rugującego zniekształcenia i wypaczenia, szczególnie w sferze komunikacji naukowej. Punktem wyjścia do naszej dyskusji o tych zagadnieniach będzie postulowana przez angielskie Towarzystwo Królewskie (The Royal Society) reforma języka (fragmenty History of the Royal Society Thomasa Sprata) oraz prace Johna Wilkinsa. Monumentalny projekt języka uniwersalnego Johna Wilkinsa zostanie omówiony z uwzględnieniem szerszego kontekstu europejskiego (Komeński, Kircher, Mersenne, Kartezjusz). Główny nacisk położony będzie jednak na kontekst angielski (Bacon, Hobbes, Locke). Nie tylko filozofowie dostrzegali niedostatki ludzkiej mowy i bezdroża wieloznaczności. Poszukiwano również języka godnego by stać się materią poezji świętej, albo takiego, który miałby moc od-tworzenia świata. Pragnienie oczyszczenia, „ochrzczenia”, skażonego grzechem języka odnajdziemy w wierszach George’a Herberta. Poeta kolejnego pokolenia, Andrew Marvell, jest bardziej sceptyczny wobec takich projektów; poszukiwania języka poezji odtwarzającego właściwości rzeczy zdaje się parodiować poprzez nagromadzenie fałszywych etymologii i uwypukleniu arbitralności i materialności znaków językowych.

1. Francis Bacon, Novum Organum, przeł. Jan Wikarjak (fragment)

2. Francis Bacon, The Advancement of Learning, (fragmenty)

3. George Wither, A collection of emblemes, ancient and modern…, 1635 (wybrane ryciny)

4. John Bulwer, Chirologia or the natural language of the hand, 1648 (fragment)

5. Thomas Hobbes, Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego, przeł. Czesław Znamierowski , (Część I, Rozdz. 4)

6. Thomas Sprat, History of the Royal Society, London, 1667, (fragmenty)

7. John Wilkins, Mercury, or, The Secret and Swift Messenger. Shewing, how a Man may with Privacy and Speed communicate his Thoughts to a Friend at any distance (1641). The Second Edition. London: Printed for Richard Baldwin, 1694 (fragmenty)

8. John Wilkins, An Essay Towards a Real Character and a Philosophical Language, London, 1668 (fragmenty).

9. John Locke, Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, przeł. B. Gawecki. (Księga III), [An Essay Concerning Human Understanding (Book III)]

10. George Herbert, Ołtarz (The Altar) Jordan , Skrzydła wielkanocne (Easter wings), Raj (Paradise), Zwiastunowie (Forerunners)

11. Andrew Marvell, Ogród (The Garden), Korona (The Coronet)

Literatura pomocnicza

1. Benjamin, A. E., et al. (eds.), The Figural and the Literal: Problems of Language in the History of Science and Philosophy, 1630-1800, Manchester University Press, 1987.

2. Cohen, Murray. Sensible Words: Linguistic Practice in England, 1640-1785. Johns Hopkins University Press, 1977.

3. De Grazia, Margreta. “The Secularization of Language in the Seventeenth Century”. Journal of the History of Ideas. Vol. 41, No. 2, 1980: 319-329.

4. Eco, Umberto. W poszukiwaniu języka uniwersalnego (La ricerca della lingua perfetta nella cultura europea), 2002.

5. Formigari, Lia. Language and Experience in 17th-Century British Philosophy, 1988.

6. Hüllen, Werner. English Dictionaries, 800-1700: The Topical Tradition. New York: Oxford University Press, 1999.

7. Lewis, Rhodri. Language, Mind and Nature: Artificial Languages in England from Bacon to Locke. Cambridge University Press, 2007.

8. Stillman, Robert E. The New Philosophy and Universal Languages in Seventeenth-Century England, 1995.

9. Srigley, Michael. “The Lascivious Metaphor: The Evolution of the Plain Style in the Seventeenth Century”, in Studia Neophilologica: A Journal of Germanic and Romance Languages and Literature, Vol. LX, No. 2, 1988, pp. 179-192.

10. Subbiondo, Joseph L. “John Wilkins' Theory of the Origin and Development of Language: Historical linguistics in 17th-century Britain.” History and Historiography of Linguistics. Ed. Hans-Joseph Niederehe & Konrad Koerner. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 1990: 357-365.

11. Waswo, Richard Language and Meaning in the Renaissance. Princeton University Press, 1987.

12. Klaudia Łączyńska, “Pruning God's Garden: George Herbert and the Art of Rhetoric”, Studia Bobolanum, 4 (2012), str. 157-165.

13. Klaudia Łączyńska, “The Swift and Secret Messenger: John Wilkins’s Mercury and the Paradoxes of Language”, Studia Anglica Posnaniensia. An International Review of English Studies, 51/2, 2016, s. 77-91.

Wiedza:

Absolwent

• ma poszerzoną i pogłębioną wiedzę o miejscu i roli nauk humanistycznych w kulturze

• zna i stosuje metody analizy i interpretacji tekstów naukowych i literackich

Umiejętności

Absolwent

• wykorzystuje interdyscyplinarne metody i narzędzia badawcze do analizy zjawisk kultury

• potrafi krytycznie odnieść się do tekstu naukowego z zakresu nauk humanistycznych z wykorzystaniem właściwego dla danej dyscypliny aparatu pojęciowego

• analizuje napisane w języku obcym teksty naukowe z zakresu nauk o kulturze i literaturoznawstwa

Kompetencje społeczne

Absolwent

• jest gotów do dynamicznego rozwoju naukowego w obrębie nauk humanistycznych oraz śledzi nowe metody i paradygmaty badawcze

Ocena końcowa będzie wypadkową następujących ocen cząstkowych:

20% - aktywność w czasie zajęć

60% - pisemna praca semestralna (około 1500 słów)

20% - kolokwium (między innymi omówienie pracy semestralnej)

Dopuszczalna liczba nieobecności – 3 w semestrze

Zaliczenie na ocenę. Praca semestralna i kolokwium po zakończeniu zajęć w czasie zimowej sesji egzaminacyjnej. Zaliczenie poprawkowe najpóźniej do końca poprawkowej sesji egzaminacyjnej semestru zimowego.