Zagadnienia czynu, twórczości i pracy we współczesnej filozofii polskiej

seminaria monograficzne

Zagadnienia czynu, twórczości i pracy można uznać za jedne z najczęściej rozważanych we współczesnej filozofii polskiej, poprzez co kształtują one jeden z rysów charakterystycznych naszej tradycji filozoficznej, który bywa nieraz określany jako jej orientacja „praktycystyczna”. Zarówno w tej próbie określenia, co oryginalnego mogłaby wnieść filozofia polska do filozofii powszechnej, która pochodzi od polskich filozofów epoki romantyzmu (Cieszkowskiego, Libelta czy Trentowskiego), jak i w przypadku tych prób, które były podejmowane w XX wieku (m.in. przez Łukasiewicza czy Brzozowskiego), czyn, sprawczość i wolne, niezdeterminowane działanie odgrywają istotną rolę. Podczas seminarium będziemy śledzili różne próby filozoficznego opracowania problematyki związanej z ideami czynu, twórczości i pracy. Zaczniemy od pism przedstawicieli polskiej romantycznej filozofii czynu, aby następnie omówić najważniejsze próby ujęcia wspomnianej problematyki w polskiej filozofii tworzonej po 1900 roku.

Zagadnienia czynu, twórczości i pracy można uznać za jedne z najczęściej rozważanych we współczesnej filozofii polskiej, poprzez co kształtują one jeden z rysów charakterystycznych naszej tradycji filozoficznej, który bywa nieraz określany jako jej orientacja „praktycystyczna”. Zarówno w tej próbie określenia, co oryginalnego mogłaby wnieść filozofia polska do filozofii powszechnej, która pochodzi od polskich filozofów epoki romantyzmu (Cieszkowskiego, Libelta czy Trentowskiego), jak i w przypadku tych prób, które były podejmowane w XX wieku (m.in. przez Łukasiewicza czy Brzozowskiego), czyn, sprawczość i wolne, niezdeterminowane działanie odgrywają istotną rolę. Podczas seminarium będziemy śledzili różne próby filozoficznego opracowania problematyki związanej z ideami czynu, twórczości i pracy. Zaczniemy od pism przedstawicieli polskiej romantycznej filozofii czynu, aby następnie omówić najważniejsze próby ujęcia wspomnianej problematyki w polskiej filozofii tworzonej po 1900 roku.

Podczas zajęć zostaną omówione między innymi następujące zagadnienia:

1) U źródeł polskiej filozofii czynu: August Cieszkowski.

2) Polska romantyczna filozofia czynu, twórczości i pracy (Hoene-Wroński, Libelt, Trentowski, Mickiewicz, Krasiński, Norwid).

3) Dwudziestowieczni kontynuatorzy romantycznej filozofii czynu, twórczości i pracy: Lutosławski, Braun, Brzozowski.

4) Stanisława Brzozowskiego filozofia czynu.

5) Stanisława Brzozowskiego filozofia pracy.

6) Zagadnienie twórczości w nauce: kulturalizm Floriana Znanieckiego.

7) Zagadnienie twórczości w nauce w ujęciu Jana Łukasiewicza.

8) Jana Łukasiewicza krytyka determinizmu.

9) Prakseologia Tadeusza Kotarbińskiego.

10) Problem odpowiedzialności i jej podstaw ontycznych w ujęciu Romana Ingardena.

11) Zagadnienie pracy i czynu w filozofii Józefa Tischnera oraz Karola Wojtyły.

12) Filozofia codzienności: wokół tekstów Jolanty Brach-Czainy.

Zajęcia zostaną podzielone na dwie części. Podczas 18 godzin zajęć, które zostaną przeprowadzone w sali, uczestnicy będą wspólnie z prowadzącym dyskutowali o tekstach przeczytanych przed zajęciami, dążąc zarówno do zrekonstruowania stanowiska w dziełach tych wyrażonego, jak i do ocenienia koncepcji rozwijanych przez poszczególnych filozofów. Druga część zajęć, która zostanie przeprowadzona w formie e-learningu, będzie służyła zarówno przygotowaniu się uczestników zajęć do dyskusji prowadzonej podczas zajęć odbywających się w sali, jak i pogłębieniu wiedzy uzyskanej podczas nich. Ta część zajęć będzie polegała na samodzielnym opracowaniu tekstów i zagadnień przez uczestników zajęć na podstawie pytań przygotowanych przez prowadzącego zajęcia. Wśród tekstów, które będą opracowywane w tej formie, znajdą się zarówno teksty wspomnianych powyżej polskich filozofów, jak i fragmenty dzieł filozofów zagranicznych (takich jak Hegel, Fichte, Nietzsche czy Marks), którzy wywarli istotny wpływ na kształtowanie się omawianych koncepcji polskich filozofów, oraz teksty tworzące literaturę przedmiotu dla omawianych zagadnień.

Zajęcia będą służyły między innymi wspólnemu omówieniu lub indywidualnemu opracowaniu podczas zajęć prowadzonych w formie e-learningu zagadnień sformułowanych w następujących tekstach filozoficznych:

1) Cieszkowski A., Prolegomena do historiozofii, przeł. A. Cieszkowski-syn, w: A. Cieszkowski, Prolegomena do historiozofii, Bóg i palingeneza oraz mniejsze pisma filozoficzne z lat 1838–1842, Warszawa 1972.

2) Cieszkowski A., Ojcze nasz, t. 1–3, Poznań 1922–1923 [nowe wydanie: Warszawa 2022].

3) Mickiewicz A., Dzieła, t. 8–11: Literatura słowiańska, kursy I–IV (fragmenty), Warszawa 1997–1998.

4) Hoene-Wroński J.M., Wybór pism, w: A. Sikora, Hoene-Wroński, Warszawa 1995.

5) Libelt K., Samowładztwo rozumu i objawy filozofii słowiańskiej, w: tegoż, Samowładztwo rozumu i objawy filozofii słowiańskiej, O miłości ojczyzny, System umnictwa, O panteizmie w filozofii, Warszawa 1967.

6) Krasiński Z., O stanowisku Polski z Bożych i ludzkich względów, wyd. różne.

7) Lutosławski W., Praca narodowa. Program polityki polskiej, Wilno 1922.

8) Brzozowski S., Filozofia romantyzmu polskiego; Monistyczne pojmowanie dziejów i filozofia krytyczna; Kant. W stulecie śmierci, w: S. Brzozowski, Kultura i życie. Zagadnienia sztuki i twórczości. W walce o światopogląd, Warszawa 1973.

9) Brzozowski S., Materializm dziejowy jako filozofia kultury. Program filozoficzny; Prolegomena filozofii „pracy”, w: S. Brzozowski, Idee. Wstęp do filozofii dojrzałości dziejowej, Kraków 1990.

10) Brzozowski S., Legenda Młodej Polski. Studya o strukturze duszy kulturalnej, Kraków 1983 [reprint wyd. z 1910 roku].

11) Znaniecki F., Zasada względności jako podstawa filozofii; Rzeczywistość kultura; Upadek cywilizacji zachodniej, w: F. Znaniecki, Pisma filozoficzne, t. 2, Warszawa 1991.

12) Łukasiewicz J., O twórczości w nauce, w: J. Łukasiewicz, Logika i metafizyka. Miscellanea, Warszawa 1998.

13) Łukasiewicz J., Analiza i konstrukcja pojęcia przyczyny; O determinizmie [w:] J. Łukasiewicz, Z zagadnień logiki i filozofii. Pisma wybrane, Warszawa 1961.

14) Kotarbiński T., Szkice praktyczne. Zagadnienia z filozofii czynu, Warszawa 1913.

15) Kotarbiński T., Traktat o dobrej robocie, wyd. różne.

16) Ingarden R., O odpowiedzialności i jej podstawach ontycznych, w: R. Ingarden, Książeczka o człowieku, Kraków 1972.

17) Tischner J., Świat ludzkiej nadziei. Wybór szkiców filozoficznych z lat 1966–1975, Kraków 1975.

18) Wojtyła K., Osoba i czyn, Kraków 1985.

19) Brach-Czaina J., Szczeliny istnienia, Warszawa 1992.

Nabyta wiedza:

- student/studentka ma uporządkowaną wiedzę na temat najistotniejszych zjawisk z dziejów rozważań nad zagadnieniami czynu, twórczości i pracy prowadzonych w polskiej filozofii współczesnej;

- student/studentka zna teksty, które odegrały szczególnie istotną rolę w rozwoju prowadzonej w Polsce refleksji nad zagadnieniami czynu, twórczości i pracy od końca lat trzydziestych XIX wieku do pierwszych dziesięcioleci XXI wieku.

Nabyte umiejętności:

- student/studentka potrafi analizować teksty filozoficzne;

- student/studentka potrafi prowadzić dyskusję na tematy filozoficzne i wykorzystuje podczas niej wiedzę dotyczącą polskiej filozofii czynu, twórczości i pracy;

- student/studentka wykrywa zależności między kształtowaniem się idei filozoficznych a kontekstem społeczno-kulturowym oraz politycznym.

Nabyte kompetencje społeczne:

- student/studentka wykorzystuje w rozmowie strategie argumentacyjne poznane dzięki analizie tekstów filozoficznych;

- student/studentka ma świadomość znaczenia refleksji humanistycznej i filozoficznej dla formowania się więzi i wyobrażeń społecznych.

Ocena zostanie wystawiona na podstawie krótkiej pracy zaliczeniowej dotyczącej omawianych zagadnień, przygotowanej po uprzednim ustaleniu tematu z prowadzącym zajęcia.

dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 1 w semestrze