Historia średniowieczna powszechna [3104-L2HSRPW] Semestr zimowy 2018/19
Ćwiczenia, grupa nr 2

• G. Duby, Rok Tysięczny, s. 77-93, 153-158, 179-184

• H. A. Klein, Constantine, Helena, and the Cult of the True Cross in Constantinople, in: J. Durand, B. Flusin (eds.), Byzance et les reliques du Christ, Centre de Recherche d’histoire et civilisation byzantine. Monographies, t. XVII, Paris 2004, s. 31-59

• J. Kracik, Relikwie, w szczególności s. 54-149; R. Michałowski, Depozycja ciała św. Wojciecha w roku 1000. Przyczynek do dziejów Zjazdu Gnieźnieńskiego, w: Świat pogranicza, wyd. M. Nagielski, A. Rachuba, S. Górzyński, Warszawa 2003, s. 45-56

• R. Michałowski, Zjazd gnieźnieński, Wrocław 2005, s. 139-147, 178-186

• J. Pysiak, Gest monarchy i wizualizacja symboliki rytuałów związanych z kultem relikwii – translatio i ostensio reliquiarum, „Przegląd Historyczny”, 97, nr 2/2006, s. 165-186

• J. Pysiak, Teatralizacja kultu relikwii w średniowieczu, in: Obrzęd, teatr, ceremoniał w dawnych kulturach, red. J. Olko, Warszawa 2008, s. 31-44

• J. Pysiak, Król i Korona Cierniowa. Kult relikwii we Francji Kapetyngów, Warszawa 2012

• P. Riché, Życie codzienne w państwie Karola Wielkiego, s. 39-44, 83-87, 211-224, 244-260

• M. Starnawska, Świętych życie po życiu, s. 133-139; 257-274, 316-394

• oraz literatura wskazana przy każdym z wymienionych tematów zajęć

Wymagania formalne:

Niezbędnym warunkiem uczestnictwa w ćwiczeniach jest znajomość łaciny w podstawowym zakresie oraz jęz. angielskiego w zakresie umożliwiającym lekturę.

Zalożenia wstępne:

Wymagana jest znajomość łaciny w stopniu podstawowym oraz co najmniej bierna znajomość angielskiego.

Bardzo mile widziana jest znajomość języka francuskiego lub niemieckiego.

UWAGA: podział na wątki tematyczne zajęć nie odzwierciedla dokładnie podziału na poszczególne spotkania. Program zajęć może ulec w trakcie semestru pewnym zmianom: w zależności od postępów lektury i analizy poszczególnych źródeł może zostać zredukowany w stosunku do zawartości syllabusa lub rozszerzony o nowe wątki.

1. Zajęcia wstępne: omówienie tematyki zajęć, wymagań i kryteriów zaliczenia

2. Karolińskie opactwo monarsze, jego topografia sakralna i kult relikwii: Saint-Riquier (Centula), Angilberti abbatis de ecclesia Centulensi libellus, wyd. Georg Waitz, Monumenta Germaniae Historica, Scriptores (in folio), t. XV/1, rozdz. 1-3, s. 174-177, dostępne w sieci pod adresem https://www.dmgh.de/de/fs1/object/display.html?sortIndex=010:050; źródła ikonograficzne: ryciny przedstawiające opactwo Saint-Riquier oraz plan opactwa będą dostępne na stronie internetowej Instytutu Historycznego. Lektura uzupełniająca: P. Riché, Życie codzienne w państwie Karola Wielkiego, s. 39-44, 83-87, 211-224, 244-260; M. Starnawska, Świętych życie po życiu, s. 133-139

3. Klasztor w Luxeuil i jego święci patroni w świecie postkarolińskim: Miracula ss. Waldeberti et Eustasii, rozdz. 2-3, MGH Scriptores in folio, t. XV/2, s. 1173-1174, dostępne w sieci pod adresem https://www.dmgh.de/de/fs1/object/display.html?sortIndex=010:050; Lektura uzupełniająca: E. M. Hallam, J. Everard, Francja w czasach Kapetyngów 987-1328, Warszawa 2006, s. 29-39; G. Duby, Rok Tysięczny, s. 77-93, 153-158, 179-184; M. Juzepczuk, Kult relikwii św. Waldeberta w opactwie w Luxeuil w X wieku w świetle Miracula sanctorum Waldeberti et Eustasii, „Średniowiecze polskie i powszechne”, t. 8 (12), 2016, s. 13-45.

4. Święty patron opactwa i cuda w życiu codziennym: święta Fides z Conques: Źródła: De eo qui sancta Fidis detrahens, repentina tecti ruina perlit, wyd. w: Liber miraculorum sanctae Fidis, wyd. A. Bouillet, ks. I, 11, s. 38-41

5. Polityczny aspekt translacji relikwii: Proroctwo św. Walerego i Richariusa, i wstąpienie na tron Kapetyngów; Hariulf z Saint-Riquier, Chronique de l’Abbaye de Saint-Riquier (Ve siècle – 1104), wyd. F. Lot, Collection pour servir à l’étude et à l’enseignement de l’Histoire, Paris 1894, s. 153-154; Lektura uzupełniająca: E. M. Hallam, J. Everard, Francja w czasach Kapetyngów 987-1328, Warszawa 2006, s. 29-39; É. Bozóky, La politique des reliques de Constantin à Saint Louis, Paris 2006, rozdz. 1.3 – s. 51-73, rozdz. 3.2 -3.4 – s. 135-162; J. Pysiak, Król i Korona Cierniowa. Kult relikwii we Francji Kapetyngów, Warszawa 2012, s. 144-148.

6. Inwencja i translacja relikwii w Cesarstwie w XI w.: De inventione et translatione sanguinis Domini, ed. G. Waitz, MGH Scriptores in folio, t. XV/2, Hannoverae 1888, s. 921-923, dostępne w sieci pod adresem https://www.dmgh.de/de/fs1/object/display.html?sortIndex=010:050. Lektura uzupełniająca: pozycje z poprzednich tematów oraz J. Pysiak, Król i Korona Cierniowa. Kult relikwii we Francji Kapetyngów, Warszawa 2012, s. 41-60, s. 136-143.

7. Relikwie i historia wielkich opactw I: Konsekracja nowego kościoła opactwa Saint-Denis w 1144 r.: Suger, Scriptum consecrationis Ecclesiae Sancti Dionysii, rozdz. 14, w: Suger, Oeuvres, t. I: Écrit sur la consécration de Saint-Denis. L’Oeuvre administrative. Histoire de Louis VII, wyd. F. Gasparri, Les classiques de l’Histoire de France au Moyen Âge, t. XXXVII, Paris 1996, s. 48-49 (tekst będzie dostępny na stronie internetowej Instytutu Historycznego). Lektura uzupełniająca: E. M. Hallam, J. Everard, Francja w czasach Kapetyngów 987-1328, Warszawa 2006, s. 246-261; O. von Simson, Katedra gotycka, część II, rozdz. 1 i 2, s. 93-192; É. Bozóky, La politique des reliques de Constantin à Saint Louis, Paris 2006, rozdz. 4.2-4.4 – s. 178-195; rozdz. 5.3 – s. 217-247; J. Pysiak, Król i Korona Cierniowa. Kult relikwii we Francji Kapetyngów, Warszawa 2012, s. 204-224.

8. Relikwie i historia wielkich opactw II: Westminster za czasów Henryka III – translacja Prawdziwej Krwi Chrystusa. Źródła: Matthew Paris, Chronica majora, t. 4, wyd. H. R. Luard, Rolls Series, s. 640-645; tekst dostępny w internecie pod adresem http://archive.org/search.php?query=chronica%20majora lub na stronie ; należy w wyszukiwarce („Rechercher”) wpisać „Matthaei Parisiensis, monachi Sancti Albani, Chronica majora. 4”; następnie w okienku „PAGE” znajdującym się w prawym dolnym rogu wpisać numer pierwszej strony strony (640); strony można ściągnąć – „Téléchargement/impression” (format PDF lub JPEG) i wydrukować: pozycja „Télécharger”, „une sélection du document”, „Début de votre sélection” – wybrać „Page en cours”, następnie „Fin de votre sélection”, wybrać drugą opcję („Seulement … pages”) i wpisać cyfrę 6; następnie zaznaczyć akceptację w okienku na dole, potem kliknąć „Téléchargement”.

9. Królewski kult Korony Cierniowej w Norwegii w XIII-XIV w.: Lectiones Bergenses in Festo Sanctae Coronae, rozdz. I-V, wyd. Comte P.-E. D. Riant, w: Idem: (wyd.) Exuviæ sacrae Constantinopolitanae, t. II, Genève 1878, reprint: Paris 2004, całość na s. 4-5 (tekst będzie dostępny na stronie internetowej Instytutu Historycznego); dwa brewe Klemensa V, Poitiers, 5 II 1308 r. i Awinion 13 III 1311 r., wyd. w: Diplomatarium Norvegicum, t. I, nr 113 i 129, s. 100-101 i 116-117. Dostępne w internecie pod adresem: http://www.dokpro.uio.no/dipl_norv/diplom_field_eng.html . Lektura uzupełniająca: T. B. Wilson, History of the Church and State in Norway from the Tenth to the Sixteetnth Century, Westminster 1903, s. 132-155, 209-234; M. R. Pauk, Święci patroni a średniowieczne wspólnoty polityczne w Europie środkowej, w: A. Pieniądz-Skrzypczak, J. Pysiak (red.), Sacrum. Obraz i funkcja w społeczeństwie średniowiecznym, Warszawa 2005, s. 240-249; J. Pysiak, Polityczne aspekty kultu świętego Olafa i relikwii Korony Cierniowej w norweskim konflikcie gregoriańskim (druga połowa XII – początek XIV wieku), w: Świat średniowiecza. Studia ofiarowane Profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi, pod red. A. Bartoszewicz, G. Myśliwskiego, J. Pysiaka, P. Żmudzkiego, Warszawa 2010, s. 526-553

10. Podsumowanie zajęć.

Efekty kształcenia:

Po zaliczeniu ćwiczeń student powinien zdobyć wiedzę pozwalającą na uzyskanie następujących umiejętności:

– zdobywa znajomość literatury przedmiotu dotyczącej społecznej i kulturowej funkcji opactwa w monarchii średniowiecznej Europy zachodniej oraz kultu relikwii i kultu świętych dla kształtowania podstaw ideowych monarchii średniowiecznej, a także potrafi przeprowadzić analizę krytyczną dotychczasowego dorobku historiograficznego w tym zakresie

– zdobywa znajomość wyboru i charakteru źródeł narracyjnych, liturgicznych, dyplomatycznych i ikonograficznych mówiących o społecznej i kulturowej funkcji opactw oraz kultu relikwii i kultu świętych w cywilizacji średniowiecznej Europy

– dzięki znajomości literatury przedmiotu samodzielnie wyszukuje informacje w źródłach, analizuje i interpretuje zróżnicowane źródła tekstowe i ikonograficzne, i potrafi rozpoznać różnice w sposobie przekazu i kodowania informacji kulturowych zawartych w różnych typach źródeł

– potrafi odkodować, zrozumieć i zinterpretować przekaz źródeł średniowiecznych w zależności od ich typu i kontekstu kulturowego

– potrafi przeprowadzić analizę porównawczą przekazu źródeł tekstowych różnego typu i przeprowadzić syntezę interpretacyjną, prowadzącą do wniosków natury ogólnej

– analizuje zjawisko pobożności monarszej w Europie łacińskiej i jego postrzeganie przez elity duchowne w okresie od IX do XIII wieku

– samodzielnie rozpoznaje i dostrzega swoiste cechy cywilizacji średniowiecznej w aspekcie kultury monastycznej

– potrafi krytycznie analizować źródła ikonograficzne i interpretować je w zestawieniu ze źródłami tekstowymi: narracyjnymi, hagiograficznymi, dyplomatycznymi, liturgicznymi

– rozumie wielorakie znaczenie uczestnictwa królów w obrzędach kultu relikwii

– rozpoznaje, rozumie i analizuje funkcje średniowiecznych instytucji monastycznych w kształtowaniu i sakralizacji porządku społecznego i politycznego

– potrafi rozpoznawać, analizować i poddać krytycznej interpretacji źródła narracyjne o charakterze apokryficznym

– potrafi wyjaśniać funkcję kultu relikwii i kultu świętych w kształtowaniu podstaw ideowych społeczeństwa średniowiecznego i władzy monarszej w średniowiecznej Europie łacińskiej

– potrafi dostrzegać, nazywać i analizować zjawiska długiego trwania oraz przeciwstawną lub komplementarną wobec nich ewolucję postaw religijnych i podstaw ideowych władzy monarszej w średniowieczu między epoką karolińską a pełnym średniowieczem

– potrafi syntetycznie przedstawić wypracowane samodzielnie lub grupowo wnioski poznawcze i przedstawić uargumentowaną tezę naukową.

Ewaluacja uczestnictwa w zajęciach i zdobytej wiedzy jest oparta na systematycznym sprawdzaniu w formie wywiadu indywidualnego i dyskusji w grupie merytorycznego przygotowania studentów do zajęć oraz ich zdolności i umiejętności do analizowania zarówno poszczególnych źródeł jak też zdolności do myślenia syntetycznego (na podstawie uprzednio przeprowadzonej analizy) poszczególnych wątków zajęć oraz umiejętności syntezy całości tematycznej semestru zajęć.

Merytoryczne przygotowanie studentów do każdego ze spotkań w trakcie semestru:

1. Zdobywanie wiedzy ogólnej i szczegółowej: lektura domowa zadanej literatury monograficznej (w języku polskim) dotyczącej każdego z wątków ćwiczeń

2. Wstępne zapoznanie się ze źródłami w formie domowej lektury źródeł tekstowych w języku łacińskim i polskim lub w formie zapoznania się z przedstawieniami ikonograficznymi udostępnionymi w zasobie internetowym

3. Prezentacja multimedialna źródeł ikonograficznych przez prowadzącego zajęcia z komentarzem monograficznym i analiza przez studentów w formie burzy mózgów

4. Ewaluacja znajomości lektur monograficznych: wstępna analiza krytyczna zadanej literatury monograficznej od ogółu do szczegółu w formie wywiadu indywidualnego z uczestnikami zajęć oraz burzy mózgów

5. Wstępna ewaluacja znajomości źródeł w formie wywiadu indywidualnego z uczestnikami zajęć oraz burzy mózgów

6. Zdobywanie wiedzy źródłowej: analiza źródeł tekstowych w formie wspólnej lektury podczas zajęć lub krytyczna analiza wizualna (oględziny) źródeł ikonograficznych oraz ich interpretacja krytyczna z wykorzystaniem wiedzy zdobytej z lektur

7. Interpretacja zasobu źródłowego i synteza wniosków analitycznych od szczegółu do ogółu: w wywiadzie indywidualnym, w grupach oraz w ogólnej dyskusji

Podsumowywanie poszczególnych wątków tematycznych i przeprowadzanie syntezy w formie burzy mózgów.

Podstawową metodą oceniania wiedzy i umiejętności uczestników jest ich sprawdzanie w formie wywiadu w trakcie indywidualnej i grupowej analizy literatury i źródeł oraz podczas dyskusji z prowadzącym zajęcia i z innymi uczestnikami. Oceniane są: 1. nabyta z literatury wiedza, 2. umiejętność wykorzystania zdobytej wiedzy do poprawnej analizy i interpretacji źródeł, w tym w szczególności: umiejętność poprawnego wyciągania wniosków analitycznych i formułowania wniosków ogólnych, 3. umiejętność syntezy nabytej wiedzy i jej rzeczowej prezentacji, 4. umiejętność przedstawiania argumentacji oraz weryfikowania nabytego stanowiska poznawczego w dyskusji z innymi uczestnikami zajęć oraz z prowadzącym zajęcia.

Warunki zaliczenia zajęć:

1. Obecność na zajęciach – zaliczenia nie może uzyskać student, który opuścił więcej niż 4 spotkania (w tym co najwyżej 2 bez usprawiedliwienia – tj. z przyczyn losowych, 2 pozostałe muszą być usprawiedliwione zwolnieniem lekarskim lub wystawionym przez dyrekcję IH).

2. Aktywne uczestnictwo w zajęciach wyrażające się w poprawnym odpowiadaniu na pytania prowadzącego i co najmniej rzetelnej znajomości zadanej literatury przedmiotu oraz źródeł, których treść należy opanować przed rozpoczęciem zajęć, należy wykazywanej w dyskusji indywidualnej z prowadzącym lub innymi uczestnikami zajęć oraz w dyskusji grupowej.

3. Nieprzygotowanie do więcej niż 4 spotkań (w tym najwyżej 2 nieprzygotowania z przyczyn losowych, 2 pozostałe muszą być usprawiedliwione zwolnieniem lekarskim lub pochodzącym od dyrekcji IH) jest równoznaczne z odmową zaliczenia zajęć.

4. Bierność na zajęciach i nieuczestniczenie w dyskusji może być powodem odmowy zaliczenia zajęć lub – nakazanego przez prowadzącego zajęcia – grupowego lub indywidualnego kolokwium z całego semestru. O tym, czy przeprowadzone zostanie kolokwium decyduje prowadzący, a od jego decyzji nie ma odwołania.

5. 2 spośród 4 warunkowo dozwolonych nieobecności muszą być zaliczone w formie indywidualnego kolokwium, którego termin i formę określi prowadzący zajęcia, lub eseju na temat zadany przez prowadzącego zajęcia.

Nieprzekraczalnym terminem uzyskania zaliczenia zajęć jest data ostatniego dyżuru prowadzącego zajęcia w sesji poprawkowej semestru zimowego. Po tym terminie nie będzie można uzyskać zaliczenia.

dr hab. J. Pysiak - Władza królewska i kult świętych i relikwii w średniowiecznej Europie