Prawo rzymskie i tradycja romanistyczna - ćwiczenia [2200-1P005C] Semestr letni 2018/19
Ćwiczenia, grupa nr 9

Prawo rzymskie. Instytucje. W. Wołodkiewicz, M Zabłocka, Warszawa 2014, wyd. 6.

Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego, W. Dajczak, T. Giaro, F. Longchamps de Bérier, Warszawa 2014, wyd. 2

Gajus, Instytucje, Warszawa 1982 lub Poznań 2004 (tłum. W. Rozwadowski), Instytucje Justyniana, tłum. C. Kunderewicz

Dodatkowa literatura do poszczególnych zajęć wskazana w wykazie tematów

1. Systematyka prawa i systematyka prawa rzymskiego. Rzymskie definicje prawa. Pojęcie ius civile, ius gentium, ius honorarium. Czynniki kształtujące prawo. Źródła prawa a źródła poznania prawa. Jak tworzy się prawo? Źródła prawa rzymskiego: okres archaiczny, przedklasyczny (rola edyktów i jurystów republikańskich), klasyczny (konstytucje cesarskie, ius publicae respondendi), prawo poklasyczne (iura i leges, leges citationis), Kodyfikacja justyniańska a Corpus Iuris Civilis). Recepcja prawa rzymskiego: glosatorzy, postglosatorzy, usus modernus Pandectarum i jego wpływ na rozwój prawa prywatnego.

M. KURYŁOWICZ, Historia i współczesność prawa rzymskiego, Lublin 1984 (rodz. II i III); W. WOŁODKIEWICZ, Rzymskie korzenie współczesnego prawa cywilnego, Warszawa 1978; rozdział III. Źródła prawa archaicznego: M. i J. ZABŁOCCY, Ustawa XII Tablic, Warszawa 2013; A. TARWACKA, O początkach prawa i wszystkich urzędów oraz o następstwie prawników - II tytuł I księgi Digestów. Tekst - tłumaczenie- komentarz, Zeszyty Prawnicze 3.1/2003.

2. Pojęcie czynności prawnej. Elementy treści czynności prawnej. Warunki i terminy. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych. Porównanie prawa rzymskiego i prawa cywilnego.

3. Osoby w prawie rzymskim I: pater familias: przymioty, nabycie władzy, utrata, ograniczenia. G. 1.9-96. adopcja. G. 1.97-107; G. 1.116-135a; Pojęcie domniemań prawnych. Ograniczenia w korzystaniu z praw: tutela i kuratela. Pozycja prawna kobiet.

M. KURYŁOWICZ, Geneza i forma rzymskiej adopcji, Annales UMCS Sec. G Ius 22/1975, s. 142-161; G. KULECZKA, Prawo rzymskie epoki pryncypatu wobec dzieci pozamałżeńskich, Wrocław-& al. 1969, rozdział IV.

4. Prawo osobowe II: Odpowiedzialność zwierzchnika familia za podwładnych. Odpowiedzialność noksalna (konstrukcja facultas alternativa). G. 4.69-80. Udział niewolnika i syna pod władzą w obrocie: actiones adiectitiae qualitatis jako przykład zastępstwa bezpośredniego.

J. KRZYNÓWEK, Praepositio jako podstawa odpowiedzialności, wybrane fragmenty. M. KURYŁOWICZ, Odpowiedzialność “nieletnich” za czyny bezprawne w prawie rzymskim, w Postępowanie z nieletnimi, Lublin 1988, s. 9-19.

5. Prawo osobowe III: Małżeństwo: rzymskie a współczesne. Prawa i społeczna funkcja małżeństwa. Posag: funkcje, sposób ustanowienia, ewolucja obowiązku zwrotu. G. 1.58-63; G. 1.108-115. Odpowiednie artykuły Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego.

M. ZABŁOCKA, Przemiany prawa osobowego i rodzinnego w ustawodawstwie dynastii julijsko-klaudyjskiej, Warszawa 1987: rozdział II lub TEJŻE, Zmiany w ustawach małżeńskich Augusta za panowania dynastii julijsko-klaudyjskiej, Prawo Kanoniczne 30.1-2/1987.

6. Pojęcie własności i pojęcie posiadania. Własność kwirytarna i bonitarna, quasi własność gruntów prowincjonalnych, własność peregrynów. Nabycie posiadania i własności. Nabycie pierwotne i pochodne własności a rzymskie nabycie iure civili i iure gentium. Problemy z klasyfikacją rzymskich kazusów według współczesnych schematów: alluvio, specificatio, res pro derelicto habitae. Czynności prawne abstrakcyjne i kauzalne. Przeniesienie własności jako czynność kauzalna albo abstrakcyjna w europejskiej tradycji prawnej.

H. KUPISZEWSKI, Rozważania o własności rzymskiej; W. ROZWADOWSKI, Definicje prawa własności w rozwoju dziejowym, CPH 2/84, s. 1-26; TENŻE, Posiadanie w prawie polskim na tle prawa rzymskiego, CPH 41.2/1989, 17-33;. T. GIARO, Własność w Rzymie republikańskim, CPH 25.2/1973, s. 231-248. Definicje własności: np. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, Konstytucja RP, Konstytucja PRL, Kodeks Cywilny, system common law. P. STEIN i J. SHAND, Legal Values in Western Society, Edinburgh 1974, rozdział “Property”.

7. Ochrona własności i ochrona posiadania. Konstrukcja rei vindicatio i actio Publiciana (względny charakter ochrony publicjańskiej). Ochrona interdyktalna: funkcja i rodzaje interdyktów posesoryjnych.

8. Ograniczenia własności przez prawa osób trzecich: iura in re aliena. Służebności gruntowe i osobiste: konstrukcja, funkcja i rodzaje. Ochrona służebności. Zasady dotyczące służebności: porównanie z odpowiednimi przepisami KC.

J. OŻAROWSKA SOBIERAJ, Zasada ‘nulli res sua servit’ w prawie rzymskim i w polskim prawie cywilnym, Z dziejów Prawa T. 1 (9)/2008, s. 19-34; TEJŻE, Servitus in faciendo consistere nequit, [w:] O prawie i jego dziejach księgi dwie, Białystok 2010, s. 93-100; TEJŻE, Zasada ‘servitutibus civiliter utendum est’ w prawie rzymskim i w polskim prawie cywilnym, Acta Univ. Wratisl. Prawo Nr 305/2008, s. 239-248 TEJŻE, Zasada ‘praedia debent esse vicina’ w prawie rzymskim oraz jej znaczenie w polskim prawie cywilnym, Z dziejów Prawa T. 10/2017, s. 13-22

W. BOJARSKI, Emfiteuza według prawa rzymskiego, Toruń 1970

9. Prawo spadkowe. Pojęcie dziedziczenia jako sukcesji uniwersalnej. Forma i treść testamentu. Legaty i fideikomisy. Systemy zabezpieczenia najbliższej rodziny spadkodawcy: zachowek, rezerwa i system alimentacyjny.

10. Prawo spadkowe. Dziedziczenie ustawowe. Ewolucja dziedziczenia ustawowego od Ustawy XII Tablic przez edykt pretorski, cesarskie s.c. aż do Nowel justyniańskich. Pozycja żony w dziedziczeniu.

F. LONGCHAMPS DE BÉRIER, Z badań nad rzymskim prawem spadkowym: konstrukcja fideikomisu uniwersalnego, Studia Iuridica 34/1997.

11. Prawo zobowiązań: teoria zobowiązania (źródła zobowiązań, przedmiot, podmiot, treść, pojęcie świadczenia)

W. WOŁODKIEWICZ, Rzymskie korzenie współczesnego prawa cywilnego, Warszawa 1978, s. 65-59; 81-114; TENŻE, Obligationes ex variis causarum figuriis. Studia nad źródłami zobowiązań w rzymskim prawie klasycznym, Warszawa 1968, Rozdział III.

12. Prawo zobowiązań: teoria zobowiązania (odpowiedzialność za niewykonanie i nienależyte wykonanie zobowiązania, umocnienie zobowiązania, wygaśnięcie zobowiązania)

13. Prawo zobowiązaniowe II: kontrakty realne (mutuum), kontrakty werbalne. G. 3.89-134.

A. KACPRZAK, Julian, Ulpian i nietypowa pożyczka. Zastosowanie analogii w rozważaniach prawniczych, Zeszyty Prawnicze 10.1/2010, s. 29–47

M. ZABŁOCKA, Realny charakter mutuum w rzymskim prawie klasycznym, CPH 31.2/1979, s. 1-30

14. Prawo zobowiązaniowe IIIa: kontrakty konsensualne (emptio-venditio). G. 3.135-162. Essentialia negotii kontraktu: towar i cena. Zagadnienia, czy cenę można ustalić w innej rzeczy niż pieniądze i wymóg pretium certum, towar jako rzecz przyszła (konstrukcje emptio spei i emptio rei speratae) Ewolucja odpowiedzialności za wady rzeczy sprzedanej.

B. SZARECKA, Z problematyki umów aleatoryjnych w prawie rzymskim: emptio rei speratae i emptio spei, Studia Iuridica Lubliniensia 2/2003, s. 165–174

K. Wyrwińska, Kazus złotego trójnoga a przedmiot sprzedaży w emptio spei, Zeszyty Prawnicze 11.1/2011, s. 403-419

A. TARWACKA, Mędrek sprzedaje niewolnika czyli wady towaru w antycznym dowcipie, Zeszyty Prawnicze 13.4/2013, s. 43-51

K. CHODOŃ, Sprzedaż zwierząt jucznych i pociągowych według edylów kurulnych, Acta UWr. 2758, Prawo 294/2005, s. 29–44; TEJŻE, Sprzedaż niewolników w świetle edyktu ‘De mancipiis vendundis’, [w:] Acta UWr.» 3063, «Prawo» 305 (2008), s. 25–34

15. Prawo zobowiązaniowe IIIb: kontrakty konsensualne G. 3.142-147; 3.156-161, locatio-conductio, zlecenie, societas: porównanie najmu i kupna sprzedaży, problem ryzyka utraty przedmiotu najmu, geneza zlecenia i konstrukcja zastępstwa bezpośredniego, przekroczenie granic zlecenia, zlecenia jako kontrakt oparty na zaufaniu między stronami, Spółka jako kontrakt konsensualny: animus societatis i zasada socius mihi esse non potest quem ego socium esse nolui. Typu spółek: spółki wzorowane na societas omnium bonorum i spółki handlowe, spółki prywatne i publiczne (societates publicanorum).

16. Rozszerzenie rzymskiego systemu kontraktowego: contractus innominati i pacta, zobowiązania quasi ex contracto

W. WOŁODKIEWICZ, Obligationes ex variis causarum figuriis. Studia nad źródłami zobowiązań w rzymskim prawie klasycznym, Warszawa 1968, Rozdział IV

A. SZYMAŃSKA, Actio civilis in factum – actio praescriptis verbis w Responsach Labeona, Studia Iuridica 41/2003

17. Prawo zobowiązań – delicta: szkoda majątkowa w Lex Aquilia i poza nią (damnum iniuria datum) G. 3.210-220, delikty pretorskie (servi corruptio)

A. KOCH, Ewolucja deliktu iniuria w prawie rzymskim epoki republikańskiej, Czasopismo Prawno-Historyczne 19. 2/1967, s. 51-74

P. ŚWIĘCICKA, Ekonomiczne aspekty i ekonomiczna analiza odpowiedzialności akwiliańskiej, [w:] Zeszyty Prawnicze 6.1/2006, s. 219-256

R. WOJCIECHOWSKI, Servi corruptio w klasycznym prawie rzymskim, Acta UWr. 1692 Prawo 240/1994, s. 13-27

18. Prawo zobowiązań – delicta: furtum, iniuria. Kradzież w czasach Ustawy XII Tablic, przedklasyczna koncepcja kradzieży a klasyczna definicja furtum jako contrectatio. Odpowiedzialność za kradzież: konkurencja skarg. Konstrukcja zniewagi: subiektywna koncepcja zniewagi w edykcie ne quid infamandi causa fiat, konstrukcja zniewagi pośredniej.

M. ZABŁOCKA, Quaestio cum lance et licio’, [w:] ‘Contra leges et bonos mores’. Przestępstwa obyczajowe w starożytnej Grecji i Rzymie, pod red. H. Kowalskiego, M. Kuryłowicza, Lublin 2005, s. 379–388

J. ZABŁOCKI, Postępowanie egzekucyjne w Ustawie XII Tablic, [w:] Czynić sprawiedliwość w miłości. Księga pamiątkowa od Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego dla Jego Eminencji Józefa Kardynała Glempa w dwudziestą rocznicę posługi Prymasowskiej, Warszawa 2001, s. 310–334

M. KURYŁOWICZ, Ochrona nietykalności cielesnej w prawie rzymskim, CPH 39.1/1987, s. 197-204

M. KURYŁOWICZ, Prawa i obyczaje w starożytnym Rzymie, rozdziały dotyczące zniesławienia i zniewagi

D. NOWICKA, Niewerbalne sposoby naruszenia czci w prawie rzymskim, Zeszyty Prawnicze 16.1/2016, s. 5-26

19. Obligationes quasi ex delicto: porównanie prawa rzymskiego a współczesnej odpowiedzialności na zasadzie ryzyka

W. WOŁODKIEWICZ, Deiectum vel effusum oraz positum aut suspensum w prawie rzymskim, CPH 20.2/1968, s. 23-46

T. PALMIRSKI, Positum aut suspensum, Księga Pamiątkowa Prof. J. Kodrębskiego, Łódź 2001, s. 289-299

T. PALMIRSKI, Rzymskie korzenie regulacji prawnej zawartej w art. 433KC w zakresie odpowiedzialności za szkodę wyrzuconą przez wyrzucenie, wylanie lub spadnięcie przedmiotu z pomieszczenia, Palestra 42. 5-6/1998, s. 25-32

20. Proces rzymski: podstawowe pojęcia z zakresu prawa procesowego (legitymacja procesowa, zdolność procesowa), rodzaje postępowań sądowych w rozwoju historycznym, budowa formułki, porównanie procesu legisakcyjnego i formułkowego oraz formułkowego i kognicyjnego)

21. Powtórzenie/sprawdzian

Zajęcia w formie prezentacji multimedialnych, z udziałem studentów. W ramach zajęć uczestnicy omawiają teksty źródłowe i dyskutują nad przedstawionymi w nich zagadnieniami a także samodzielnie rozwiązują kazusy w oparciu o wiedzę wyniesioną z zajęć.

Podstawą zaliczenia jest uczestnictwo w zajęciach i pozytywne zaliczenie 2 sprawdzianów (min 60%)

Liczba dopuszczalnych nieobecności: 3

Zasady zaliczenia przedterminowego: osoby, które ze sprawdzianów otrzymają min. 75% możliwych do uzyskania punktów mogą uzyskać zaliczenie wcześniej oraz zdawać egzamin w terminie ‘zerowym’