Historia średniowieczna powszechna [3104-L3HSRPW] Semestr zimowy 2019/20
Ćwiczenia, grupa nr 1

Najbardziej podstawowa lub najnowsza literatura ogólna w języku polskim dzięki nowszym przekładom robi się dość bogata: Rozkwit średniowiecza, red. D. Power, Warszawa 2011 (Oxford zarys historii Europy); H. E. Mayer, Historia wypraw krzyżowych, Kraków 2008; Ziemie Polskie wobec Zachodu, red. S. Gawlas, Warszawa 2006; E. H. Kantorowicz, Dwa ciała króla. Studium ze średniowiecznej teologii politycznej, Warszawa 2007; C. H. Lawrence, Monastycyzm średniowieczny, Warszawa 2005; R. Bartlett, Tworzenie Europy. Podbój, kolonizacja i przemiany kulturowe 950-1350, Poznań 2003; J. Flori, Rycerze i rycerstwo w średniowieczu, Poznań 2003; M. Bloch, Społeczeństwo feudalne, wyd. 2, Warszawa 2002; Ch. Brooke, Europa średniowieczna 962-1154, Warszawa 2001; J. H. Mundy, Europa średniowieczna 1150-1309, Warszawa 2001; P. Contamine, Wojna w średniowieczu, Warszawa 1999; M. Bloch, Krółowie cudotwórcy, Warszawa 1998; Historia życia prywatnego, t. 2; od Europy feudalnej do renesansu, red. G. Duby, Wrocław 1998; J. Chélini, Dzieje religijności w Europie Zachodniej w średniowieczu, Warszawa 1996; Harold. J. Berman, Prawo i rewolucja. Kształtowanie się zachodniej tradycji prawnej, Warszawa 1995; M. L. Klementowski, Studia nad kształtowaniem się gwarancji ochrony wolności osobistej w państwie niemieckim (X—XIV wiek), Lublin 1994; B. Zientara, Świt narodów europejskich. Powstawanie świadomości narodowej na obszarze Europy pokarolińskiej, Warszawa 1985; P. Dollinger, Dzieje Hanzy (XII-XVIII wiek), Gdańsk 1975; R. W. Southern, Kształtowanie średniowiecza, Warszawa 1970; R. Trawkowski, Między herezją a ortodoksją. Rola społeczna premonstratensów w XII wieku, Warszawa 1964; J. Baszkiewicz, Państwo suwerenne w feudalnej doktrynie politycznej do początków XIV w., Warszawa 1964

Wybrana literatura obca: Das Lehnswesen im Hochmittelalter. Forschungskonstrukte – Quellenbefunde – Deutungsrelevanz, hg. J. Dedenhofer, R. Deutinger, Ostfildern 2009; Th. Broekmann, Rigor iustitiae. Herrschaft, Rech und Terror im normanisch-staufischen Süden (1050-1250), Darmstadt 2005; M. Borgolte, Europa entdeckt seine Vielfalt 1050-1250 (Handbuch der Geschichte Europas, t. 3), Stuttgart 2002; Europa an der Wende vom 11. zum 12. Jahrhundert. Beiträge zu Ehren Werner Goetz, hg. K. Herbers, Stuttgart 2001; L. Genicot, Le XIIe siècle Européen, wyd 2, Paris 1984; H. Jakobs, Kirchenreform und Hochmittelalter 1046-1216 (Oldenbourg Grundriß der Geschichte, 7), München – Wien 1984; R. Fossier, Enfance de l’Europe Xe-XIIe siècles. Aspects economiques et sociale, t. 1-2, Paris 1982; por.: Y. Sassier, Royauté et ideologie au Moyen Âge. Bas-Empire, Monde Franc, France (IVe-XIIe siècle), Paris 2002; P. Spufford, Money and its use in medieval society, Cambridge1998; The Cambridge history of medieval political thought c. 350-c. 1450, ed. J. H. Burns, Cambridge 1988; A. Rigaudière, Pouvoirs et institutions dans la France médiévale des temps féodaux aux temps de l’état, t. 2, Paris 1998; P. Contamine, M. Bompaire, S. Lebecq, J.-L. Sarazin, L’économie médiévale, Paris 1997; G. Dilcher, Burgecht und Stadtverfassung im europäischen Mittelalter, Köln 1996; A. Wolf, Gesetzgebung in Europa 1100-1500. Zur Entstehung der Territorialstaate, wyd. 2, München 1996; Economic Systems and State Finance, ed. R. Bonney, Oxford, New York 1995; W. Parawicini, Die ritterlich-höfische Kultur des Mittelalters, München 1994; J. Heers, La ville au Moyen Âge en Occident. Paysages, pouvoirs et conflicts, Paris 1990; P. Erlen, Europäischer Landesausbau und mittelalterliche deutsche Ostsiedlung. Ein struktureller Vergleich zwischen Südfrankreich, den Niederlanden und dem Ordensland Preußen, Marburg/Lahn 1992; E. Ennen, Die europäische Stadt des Mittelalters, wyd. 3, Göttingen 1979; J. R. Strayer, Die mittelalterlichen Grundlagen des modernen Staates, Köln 1975.

Temat: Transformacja Europy Łacińskiej w XII w.

W XI-XIII w., pierwszej epoce dynamicznego wzrostu Europy każde kolejne stulecie przynosiło istotne zmiany i przyśpieszenie rozwoju. Zasadnicze znaczenie miał wiek XII, kiedy wyraźniej zarysowały się cechy nowego porządku społecznego. Wybór najważniejszych elementów ma zawsze charakter wartościujący i przez to arbitralny. W stuleciu tym upowszechniła się i utrwaliła zasada, że podstawę przynależności do elity społecznej i szlacheckiego sposobu życia stanowi zamek i rozkwitająca kultura rycersko-dworska. Ich podstawę stanowiło szlacheckie władztwo majątkowe lub terytorialne. Rozwijająca się kolonizacja wewnętrzna przybrała postać masowych ruchów społecznych, wspieranych przez zestaw podstawowych wolności osadniczych. Jednocześnie miał miejsce gwałtowny rozwój miast. Przewalająca się przez większe ośrodki fala ruchów komunalnych doprowadziła do wykształcenia, regionalnie zresztą zróżnicowanych, form samorządu. Ekspansji życia miejskiego towarzyszyło przyśpieszone upieniężnienie mechanizmów życia społecznego i narzędzi polityki. Tzw. renesans XII w. prowadził uczonych w kierunku wzrostu znaczenia obserwacji realnej rzeczywistości i instytucjonalizacji pierwszych korporacji uniwersyteckich. Narastały też przesłanki do zmiany sposobu rozumienia władzy zwierzchniej. Dokonywało się to nie tylko na płaszczyźnie teorii politycznej. Władza podlegała pewnej sekularyzacji, precyzowany był zakres jej uprawnień, teoria dwu ciał króla: osobistego i społecznego prowadziła do stopniowego oddzielania uprawnień państwa od osoby aktualnie panującego. Pewną racjonalizację aparatu władzy wymuszały narastające potrzeby finansowe, a wspierało upowszechnienie pisma. Sprecyzowaniu ulegał model państwa opartego na domenie, przemiany w rozumieniu prawa pozwalały władzy zwierzchniej na dążenie do monopolizacji zabezpieczenia pokoju i spokoju (w Rzeszy w postaci Landfrydów), pojawiła się jako realny czynnik ustawodawstwo królewskie. W życiu społecznym poszerzył się zakres zbiorowych wolności: Kościoła, wyższej szlachty, ale też komunalnych i osadniczych. Poszerzyły się horyzonty, intensywność komunikacji i wymiany myśli. Jednocześnie wzmocnieniu uległy struktury i samoświadomość władzy. W sumie zachodnioeuropejski model społeczny w XII w. objął: szlacheckie zamki, miasto komunalne, precyzujące się pojmowanie państwa jako wspólnoty, uprzywilejowanie szlachty, wolności komunalne i osadnicze. Przy wyborze tematów położyłem nacisk na problemy związane z precyzowaniem prerogatyw państwa i władzy królewskiej, konsekwencjami urbanizacji, upieniężnienia mechanizmów władzy oraz przemianami struktury społecznej.

Zajęcia nie są mediewistycznym seminarium, a ich zadaniem jest ćwiczenie umiejętności interpretacji tekstów i innych przekazów źródłowych. Dlatego od uczestników oczekuję posługiwania się raczej tylko wiedzą podręcznikową. Nie należy się więc zniechęcać dość obszerną bibliografią. Dla szczególnie zainteresowanych podaję w sylabusie dodatkowe informacje dotyczące podstawowych i dostępnych prac analitycznych (w stosunku do literatury w bardzo ograniczonym wyborze), żeby pokazać jak wiele na każdy temat napisano. Na niektóre tematy przeznaczam po dwa zajęcia, przewiduję skracanie tekstów i pominięcie niektórych zaplanowanych w razie potrzeby. Od uczestników ćwiczeń wymagana jest podstawowa znajomość łaciny na poziomie lektoratu na drugim roku. Teksty źródłowe będą czytane w oryginale (lub porównywane z oryginałem), ale dla ułatwienia wskazuję na ich tłumaczenia (na ogół istnieją). Materiały do wszystkich spotkań w postaci kserokopii tekstów źródłowych i artykułów będą dostępne w Lektorium jako depozyt: Dep. 33 łamany przez numer kolejnego tematu. Przewiduję indywidualne referaty dla wzbogacenie poruszanej problematyki. Podczas zaliczenie na ocenę będę brał pod uwagę przede wszystkim obecność i aktywność podczas zajęć. W przypadku niezgodności proponowanej oceny z aspiracjami studenta istnieje możliwość rozmowy na temat omawianych tekstów i zagadnień. Dyżur w Zakładzie Nauk Pomocniczych w każdy czwartek, godz. 13-14.

Wykaz tematów:

1. Spór o regalia – tzw. konkordat w Sutrii 1111

2. Teoria polityczna Jana z Salisbury

3. Konstytucje ronkalijskie Fryderyka Barbarossy 1158

4. Landfryd Fryderyka Barbarossy 1152

5. Konstytucje klarendońskie 1164

6. Pokój w Konstancji 1183

7. Lokacja Fryburga Bryzgowijskiego 1120

8. Początki ekspansji handlowej Lubeki – przywilej Henryka Lwa 1161

9. Nakaz opuszczenia kolonizowanego lasu przez landgrafa Turyngii Ludwika, około połowy XII w.

10. Problemy społeczne w uchwałach soboru laterańskiego II 1179

11. Postawa religijna cystersów w dyskusjach z kluniatami

12. cesarska opieka nad studentami 1156

13. Uniwersytet w Paryżu w relacji Jakuba z Vitry

Analiza tekstów źródłowych, dyskusja w grupie, referaty.

prof. S. Gawlas