Historia średniowieczna Polski - ćwiczenia [3104-LZHSRPL] Semestr zimowy 2019/20
Ćwiczenia, grupa nr 1

Słowniki łacińskie:

- A. Jougan, Słownik kościelny łacińsko-polski (liczne wydania).

- J. Sondel, Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 2006.

Odradzam korzystanie ze słownika łaciny klasycznej Kumanieckiego – przy tłumaczeniu tekstów średniowiecznych może prowadzić na manowce.

Dodatkowo polecam słownik łacińsko-angielski http://www.archives.nd.edu/words.html - jest on przydatny wówczas, gdy mamy kłopot z ustaleniem formy podstawowej danego wyrazu łacińskiego (który w słowniku tym można wpisać w dowolnej formie).

Podręczniki, z których można uzupełnić swoją wiedzę i sprawdzić podstawowe fakty (decyzję o zakresie ich wykorzystania pozostawiam uczestnikom kursu):

Stanisław Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Kraków 2002; Tomasz Jurek, Edmund Kyzik, Historia Polski do 1572, Warszawa 2013; Wielka historia Polski, t. 2: Jerzy Wyrozumski, Dzieje Polski piastowskiej (VIII w.-1370), Kraków 1999.

Obowiązuje lektura literatury wskazanej dla poszczególnych zajęć.

W razie potrzeby niektóre z tekstów zadanych na zajęcia będą dostępne na profilu prowadzącego na stronie IH http://www.ihuw.pl/instytut/o-instytucie/pracownicy/dr-grzegorz-pac w dziale: "Lista katalogów". Hasło dostępu: historiapolski lub w depozycie nr 61/1 w lektorium.

Temat wiodący: Kultura religijna i polityczna Polski piastowskiej

Kultura religijna i polityczna Polski piastowskiej

Tematem zajęć będzie kultura religijna Polski piastowskiej i jej związki z kulturą polityczną i ideologią władzy.

Założenia wstępne: Znajomość łaciny na poziomie oczekiwanym od studentów historii II roku studiów licencjackich. W wypadkach, gdy tłumaczenia źródeł są dostępne, będą one stanowić podstawę lektury, z możliwością odwołania się – w razie potrzeby – do tekstu łacińskiego. W wypadkach, gdy przekładów brak, będziemy wspólnie tłumaczyć teksty. Te zajęcia to nie lektorat, ale oczekuję, że uczestnicy przygotują się do tłumaczeń, sprawdzą słówka itd. (indywidualnie lub grupowo – wg uznania). Zasadniczo literatura przedmiotu dostępna jest w języku polskim, z jednym wyjątkiem – artykułu po angielsku.

W wypadku lektury tekstów źródłowych oczekuję od uczestników zajęć podstawowej wiedzy na temat źródła i jego autora. Pomocą służyć tu może literatura przedmiotu, w tym wstęp do wydania źródła.

1. Sakralnej legitymizacja władzy w Gesta tzw. Galla Anonima

Źródła:

- Gall Anonim, Kronika polska, tłum. R. Grodecki, liczne wydania, ks. I, 30-31 oraz „skrót” [początek Kroniki]; ks. II, 18-20; ks. III, 1.

- Gall Anonim, Kronika polska, ks. I, rozdz. 1-3.

- Gall Anonim, Kronika polska, ks. I, rozdz. 1, 19.

- Gall Anonim, Kronika polska, ks. III, rozdz. 25.

Opracowania:

- R. Michałowski, Restauratio Poloniae w ideologii dynastycznej Galla Anonima, „Przegląd Historyczny”, 76 (1985), z. 3, s. 458-480 (całość).

- Z. Dalewski, Vivat Princeps in Eternum. Sacrality of Ducal Power in Poland in the Earlier Middle Ages, w: Monotheistic Kingship. The Medieval Variants, red. A. Al.-Azmeh, J.M.Bak, Budapest 2004, s. 215-230 (całość).

- Z. Dalewski, Rytuał i polityka. Opowieść Galla Anonima o konflikcie Bolesława Krzywoustego ze Zbigniewem, Warszawa 2005, s. 102-159.

- J. Banaszkiewicz, Podanie o Piaście i Popielu. Studium porównawcze nad wczesnośredniowiecznymi tradycjami dynastycznymi, Warszawa 1986 (2. wyd.: Warszawa 2010), rozdziały: Tradycje dynastyczne jako świadectwa potwierdzające uprzywilejowanie władcy przez siły natury (w wyd. 1986: s. 25-39) oraz Fabuła podania o Piaście: analogie, motyw boga-gościa, postrzyżyny (w wyd. 1986: s. 125-155).

ła:

- Kronika Thietmara, tłum. M.Z. Jedlicki, Poznań 1953 (wyłącznie wydanie z równoległym tekstem łacińskim!), ks. VIII, rozdz. 2 oraz ks. VI, 92.

- Epistola Mathildis Suevae oraz miniatura, w: Kodeks Matyldy Księga obrzędów z kartami dedykacyjny, wyd. B. Kürbis i in., Monumenta Sacra Polonorum, t. 1, Kraków 2000, s. 139-145.

Opracowania:

- R. Michałowski, Post dziewięciotygodniowy w Polsce Chrobrego : studium z dziejów polityki religijnej pierwszych Piastów, „Kwartalnik Historyczny” 109 (2002), nr 1, s. 5-40 (całość).

- R. Michałowski, Chrystianizacja monarchii piastowskiej w X-XI wieku, w: Animarum cultura. Studia nad kulturą religijną na ziemiach polskich w średniowieczu, t. 1, Struktury kościelno-polityczne, red. Halina Manikowska, Wojciech Brojer, Warszawa 2008, s. 11-49 (całość).

- A. Pleszczyński, Niemcy wobec pierwszej monarchii piastowskiej (963-1034). Narodziny stereotypu. Postrzeganie i cywilizacyjna klasyfikacja władców Polski i ich kraju, Lublin 2008, s. 253-282.

3. Możnowładztwo i chrystianizacja

Źródła:

- List biskupa Mateusza do Bernarda opata Clairvaux. Tekst i podstawowe informacje w: B. Kürbis, Cystersi w kulturze polskiego średniowiecza. Trzy świadectwa, w: Historia i kultura cystersów w dawnej Polsce i ich europejskiej związki, red. J. Strzelczyk, Poznań 1987, s. 323-327 LUB w: B. Kürbis, Na progach historii. Prace wybrane, Poznań 1994, s. 328-332 LUB w: B. Kürbis, Na progach historii, II, O świadectwach do dziejów kultury Polski średniowiecznej, Poznań 2001, s. 223-228.

- Annales Magdeburgenses, wyd. G.H. Pertz, Monumenta Germaniae Historica, Scriptores, t. 16, Hannoverae 1869, pod rokiem 1145, s. 187, wersy 36-47 (dostępne w:

https://www.dmgh.de/de/fs1/object/display/bsb00000943_00003.html?sortIndex=010%3A050%3A0016%3A010%3A00%3A00

Opracowania:

- K. Skwierczyński, Fundacje możnowładcze w Polsce XI i XII wieku. Możni i ich fundacje jako problem badawczy, w: Aninarum kultura. Studia nad kulturą religijną na ziemiach polskich w średniowieczu, t. 1, Struktury kościelno-publiczne, red. H. Manikowska, W. Brojer, Warszawa 2008, s. 63-93 (passim).

- H. Manikowska, Princeps fundator w przedkolonizacyjnym Wrocławiu, w: Fundacje i fundatorzy w średniowieczu i epoce nowożytnej, red. E. Opalisńki, T. Wiślicz, Warszawa 2000, s. 44-49.

3. Święty w dziejach państwa

Źródła:

- Gall Anonim, Kronika polska, II, 5-6.

- Gall Anonim, Kronika polska; III, 23;

- Kosmasa Kronika Czechów, tłum. M. Wojciechowska (liczne wydania), ks. II, rozdz. 47

- Kanonik Wyszehradzki, w: Kronikarze czescy. Kanonik Wyszehradzki, Mnich Sazawski, tłum. M. wojciechowska, Warszawa 1978, pod rokiem 1126, s. 37-42.

- Tempore illo, tłum. J. Pleziowa, w: Średniowieczne żywoty i cuda patronów Polski, Warszawa 1987, rozdz. 10-11 (s. 60-63) + wstęp (s. 41-46) lub w: W kręgu żywotów świętego Wojciecha, red. J.A. Spież OP, Kraków 1997, rozdz. 10-11 (s. 189-191) + wstęp (s. 175-177).

- denar, brakteat i bulla Bolesława Krzywoustego: ilustracje w art. Kiersnowskiego i Suchodolskiego (vide: opracowania) oraz w: Przemysław

Wiszewski, Domus Bolezlai. W poszukiwaniu tradycji dynastycznej Piastów (do około 1138 roku), Wrocław 2008, il. 14-20 ( wkładka po s. 368).

Opracowania:

- Gerard Labuda, Święty Wojciech. Biskup – męczennik, patron Polski, Czech i Węgier, Wrocław 2000, s. 258-274.

- M.R. Pauk, Święci patroni a średniowieczne wspólnoty polityczne w Europie Środkowej, w: Sacrum. Obraz i funkcja w społeczeństwie średniowiecznym, red. A. Pieniądz-Skrzypczak, J. Pysiak, Warszawa 2005, s. 237-260 (całość).

- Ryszard Kiersnowski, O brakteatach z czasów Bolesława Krzywoustego i roli kultu św. Wojciecha w Polsce (wraz z posłowiem pióra Gerarda Labudy), w: Święty Wojciech w polskiej tradycji historiograficznej, red. Gerard Labuda, Warszawa 1997, s. 312-336 (całość).

- Stanisław Suchodolski, Kult św. Wacława i św. Wojciecha przez pryzmat polskich monet z wczesnego średniowiecza, w: Kościół, kultura, społeczeństwo. Studia z dziejów średniowiecza i czasów nowożytnych, red. Stanisław Bylina i in., Warszawa 2000, s. 87-102 (całość).

- Stanisław Suchodolski, Nowa bulla Bolesława Krzywoustego i problem ołowianych pieczęci w Polsce wczesnośredniowiecznej, „Przegląd Historyczny”, 100 (2009), s. 207-236 (całość).

- M. Plezia, Dookoła sprawy świętego Stanisława. Studium źródłoznawcze, Kraków 2003, s. 137-150.

- G. Labuda, Św. Stanisław, biskup krakowski, patron Polski, Poznań 2000, s. 129-162.

3. Pobożność „zwykłych ludzi”

Źródła:

- Płockie zapiski o cudach. Wydanie patrz: D. Brzeziński, B, Leszkiewicz, Zapiski liturgiczne w kodeksie Biblii Płockiej z XII wieku. Studium źródłoznawcze i edycja testu, Płock 2005, s. 35-37 lub Zofia Kozłowska-Budkowa, Płockie zapiski o cudach z r. 1148, „Kwartalnik Historyczny”, 44 (1930), s. 342

- Cuda św. Stanisława, wyd. tłum. J. Pleziowa, „Analecta Cracoviensia”, 11 (1979), s. 68 – 141 (wybrane fragmenty) + wstęp (s. 47-67) (dostępne w: www.mgh-bibliothek.de//dokumente/a/a138141.pdf) lub ewentualnie w: Średniowieczne żywoty i cuda patronów Polski, Warszawa 1987, s. 169 – 233 (wybrane fragmenty) + wstęp (s. 151-156).

Opracowania:

- Czesław Deptuła, Krąg kościelny Płocki w XII w., „Roczniki Humanistyczne”, 8 (1959), z. 2, s. 42-64.

- Zofia Kozłowska-Budkowa, Płockie zapiski o cudach z r. 1148, „Kwartalnik Historyczny”, 44 (1930), s. 341-348.

- Krzysztof Skwierczyński, Początki kultu NMP w Polsce w świetle płockich zapisek o cudach z 1148 r., s. 213-240.

- Aleksandra Witkowska OSU, Trzynastowieczne miracula św. Stanisława biskupa krakowskiego, w: eadem, Sancti, miracula, peregrinationes. Wybór tekstów z lat 1974-2008, Lublin 2009, s. 212-225.

Uwaga: Trudno jest przewidzieć, ile czasu zajmie analiza poszczególnych źródeł, może więc zdarzyć się, że z niektóre z nich będą pominięte; zdecydowanie bardziej zależy nam na dokładnej analizie niż wykorzystaniu wszystkich, zaproponowanych w sylabusie źródeł.

Analiza źródeł pisanych, ikonograficznych i numizmatycznych; krytyczna analiza literatury przedmiotu; dyskusja pod kierunkiem prowadzącego zajęcia.

dr Grzegorz Pac