Ewolucja ustrojów państwowych i instytucji prawnych [2200-1P006S] Rok akademicki 2020/21
Ćwiczenia, grupa nr 1

Pozycje podstawowe:

A. Ajnenkiel, Konstytucje polskie 1791 – 1997, wyd. 2 [AA]

J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, wyd. 6 [BLP]

A. Moniuszko, Prawo sądowe Rzeczypospolitej szlacheckiej (XVI–XVIII w.): Zarys wykładu z wyborem źródeł, Warszawa 2017, dostępne: http://naszestrony.eu/campidoglio/graph/srodki/sadownictwo-rp-szlach.pdf [AM]

A. Pułło, Ustroje państw współczesnych, Warszawa 2007 [AP]

K. Sójka – Zielińska, Historia prawa, wyd. 10 i późniejsze [KSZ]

M. Wąsowicz, Historia ustroju państw Zachodu, wyd. 3 [MW]

M. Wąsowicz, Prawo i obywatel, Warszawa 2015

Wybory źródeł:

Wybór źródeł do historii prawa sądowego czasów nowożytnych, oprac. G. Bałtruszajtys i in., Warszawa 2002

Wybór źródeł do powszechnej historii państwa i prawa w dobie nowożytnej, oprac. M. Sczaniecki, M. Wąsowicz, Warszawa 2001

Ponadto pozycje podawane przed zajęciami

SEMESTR ZIMOWY

Zajęcia 1. Zajęcia wstępne. Epoka przedkonstytucyjna

- Kwestie organizacyjne (podręczniki, zasady zaliczania ćwiczeń, zakres egzaminu)

- Cele i założenia przedmiotu

- Omówienie podstawowych pojęć (Prawo publiczne – prawo prywatne, w dawnej Rzeczypospolitej podział odmienny: prawo polityczne – prawo sądowe)

- Charakterystyka monarchii absolutnej

- Czy istniał absolutyzm oświecony?

Zajęcia 2-3. Polska droga do monarchii konstytucyjnej

- Ustrój Rzeczypospolitej szlacheckiej – podstawowe zasady

- Kryzys ustrojowy

- Reformy w II poł. XVIII w.

- Konstytucja 3 Maja

Źródła: Artykuły henrykowskie 1576 (fragm.); Albrycht Stanisław Radziwiłł, Pamiętnik o dziejach w Polsce (t. III, fragment o sejmie 1652); Ustawa Rządowa z dnia 3 Maja 1791; Prawo o miastach

Podręcznik: BLP: R. Monarchia stanowa: podrozdział: Władza królewska i reprezentacja stanowa; R. Rzeczpospolita szlachecka: podrozdziały: Władza królewska; Sejmy i sejmiki; r. Początki monarchii konstytucyjnej: podrozdziały III – VII; AA; Konstytucja 3 Maja

Zajęcia 4-5. Konstytucjonalizm anglosaski

- Ewolucja ustroju Anglii XVII-XX w.

- Konstytucja Stanów Zjednoczonych 1787

- Ewolucja ustroju USA w XIX i XX w.

Źródła: Wielka Karta Swobód, ustawa o prawach 1689, ustawa o następstwie tronu z 1701, ustawa o parlamencie 1911, ustawa o Izbie Lordów z 2005, ustawa o reformie konstytucyjnej z 2005, konstytucja Stanów Zjednoczonych 1787 z poprawkami

Podręcznik: MW: Ewolucja ustroju Anglii od XVII do XX wieku, Stany Zjednoczone Ameryki; AP, rozdz. II; M. Sczaniecki, Powszechna historia państwa i prawa, Warszawa 1997, rozdz. XXII Powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki… oraz rozdz. XXX Stany Zjednoczone Ameryki w XIX i XX w.

Zajęcia 6. Ewolucja ustroju Francji w XVI-XVIII w

- Monarchia absolutna i jej kryzys

- Prawa obywatelskie

- Zasady konstytucji francuskiej z 1791

- Podstawowe zasady konstytucji jakobińskiej

- Republika Napoleona I

Źródła: Ludwik XIV jako monarcha absolutny wg relacji L. de Saint Simona (fragm.); istota władzy absolutnej w pamiętnikach J.B. Colberta (fragm.); Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r.; konstytucje z 1791, 1793, 1802, 1804 (fragm.)

Podręcznik: MW: Ustrój Francji w okresie XVI – XVIII wieku; Francja początków konstytucjonalizmu

Zajęcia 7. Ustrój monarchii ograniczonej: przykłady

- Zasady ustroju państwa we francuskiej Karcie Konstytucyjnej 1814.

- Zasady ustroju Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego: odgórna modernizacja Napoleona I versus poligon doświadczalny liberalizmu Aleksandra I

Źródła: Karta Konstytucyjna 1814; konstytucja Księstwa Warszawskiego, konstytucja Królestwa Polskiego, K. Koźmian, Pamiętniki (fragm.)

Podręcznik: MW: Francja konstytucyjna; AP, rozdz. IV; BLP: cz. II, rozdz. I, pkt. III, IV

Zajęcia 8-9. Ewolucja ustroju Francji w XIX-XX w.

- Geneza powstania III Republiki

- Zasady ustroju państwa w konstytucji z 1875 (model parlamentarno-gabinetowy)

- Geneza utworzenia V Republiki i jej podstawowe zasady ustrojowe.

Źródła: konstytucja III Republiki 1875; konstytucja V Republiki 1958

Podręcznik: MW Francja konstytucyjna, AP, rozdz. IV

Zajęcia 10-12. Ewolucja ustroju II Rzeczypospolitej: od demokracji parlamentarnej do modelu autorytarnego

- Rozwiązania ustrojowe w początkach II RP

- Zasady ustroju politycznego w konstytucji marcowej

- Nowela sierpniowa i system rządów po roku 1926

- Konstytucja kwietniowa – zasady ustroju politycznego i ich ideologiczne podstawy

- Pozycja władzy wykonawczej i ustawodawczej w systemie ustrojowym wedle konstytucji kwietniowej

- Administracja II RP

Źródła: tzw. Mała konstytucja z 20 lutego 1919 r.; Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 17 marca 1921 r.; Ustawa o zmianie konstytucji z dnia 2 sierpnia 1926 (nowela sierpniowa); Ustawa konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935; wybór z pamiętników polityków (H. Lieberman, M. Rataj, F. Sławoj-Składkowski)

Podręcznik: BLP: część III rozdział II Ustrój państwowy podrozdziały III – V; AA: rozdziały 7-9

Zajęcia 13. Ustrój państwa demokracji ludowej na przykładzie PRL

- Mała Konstytucja z 1947 r.

- konstytucja z 1952 a praktyka ustrojowa

- „Solidarność” i stan wojenny

Źródła: ustawa konstytucyjna z 1947; konstytucja 1952

Podręcznik: AA: W dobie obowiązywania małej konstytucji z 1947 r., Konstytucja PRL z 1952 roku, Praktyki konstytucyjne

Zajęcia 14. Ustrój Niemiec w XX w.: charakterystyka ustroju III Rzeszy i państwa federacyjnego

- Wprowadzenie ustroju totalitarnego i jego charakterystyka

- Podstawowe zasady konstytucyjne RFN

Źródła: konstytucja 1919, dekret o ochronie narodu i państwa z 28 II 1933 r., ustawa o pełnomocnictwach (Ermächtigungsgesetz) z 23 III 1933 r., konstytucja RFN

Literatura: MW, r. IV, Formy państwowości niemieckiej; AP: ustrój Niemiec; W. Wichert, Ustawa o pełnomocnictwach (Ermächtigungsgesetz) z 23 marca 1933 roku jako katalizator budowy państwa wodzowskiego w Niemczech, „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 41: 2019, nr 4, s. 21-43, https://wuwr.pl/sfzh/article/view/1396/10247

SEMESTR LETNI

Zajęcia 1-2. Ewolucja zasad organizacji sądownictwa; ogólna charakterystyka prawa średniowiecznego

- Sądownictwo stanowe i powszechne

- Przykłady dawnych sądów stanowych: Trybunał Koronny

- System common law i sądownictwo

- Zasada niezależności władzy sądowej

- Od arbitralności do niezawisłości: ewolucja pozycji sędziego

- Udział społeczeństwa w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości

- Prawotwórcza rola sądownictwa

- Zwyczaj jako źródło prawa

- Glosatorzy i postglosatorzy – znaczenie prawa rzymskiego i kanonicznego

- Obszary prawne w średniowiecznej i nowożytnej Francji

Źródła: ordonans Karola VI 1413, konstytucja o Trybunale Koronnym 1578, fragmenty pamiętników J. Kitowicza i K. Koźmiana o Trybunale Koronnym

Podręcznik: M. Wąsowicz, Prawo i obywatel, r. V: Wymiar sprawiedliwości; KSZ, cz. 1, rozdz. 1; M. Sczaniecki, Powszechna historia państwa i prawa, rozdz. XI, podrozdziały: Sądownictwo i Sądy przysięgłych;

Literatura dodatkowa: Koszowski M., Anglosaska doktryna precedensu…, Warszawa 2009 s. 7 – 109; I. C. Kamiński, Miejsce słuszności w anglosaskiej tradycji prawnej (PiP 2001/12/81-95)

Zajęcia 3. Demokratyczne państwo prawne

- Powstanie koncepcji państwa prawa w XIX w.

- Ewolucja państwa prawa w XX w.

- Kontrola administracji i rola sądownictwa administracyjnego

Literatura: W. Kozyra, Konstrukcja państwa prawnego w Europie i Polsce na przełomie XIX i XX w., Res Historica 31/2011

Zajęcia 4-5. Od procesu skargowego do cywilnego – zasady i ewolucja

- Omówienie podstawowych zasad procesu skargowego i cywilnego

- Ewolucja środków dowodowych

Żródła: Formula processus 1523; kodeks postępowania cywilnego 1930

Podręcznik: KSZ: cz. I, r. IV, 1 Proces sądowy w średniowieczu; 2 A Proces cywilny; cz. II r. IV 1 Proces cywilny; BLP cz. I, rozdz. III, pkt. III Postępowanie sądowe; rozdz. VI, pkt IV Postępowanie sądowe; AM, rozdz. 6 Postępowanie sądowe

Zajęcia 6-7. Ewolucja procesu karnego: od procesu inkwizycyjnego do procedury mieszanej

- Zasady procesu inkwizycyjnego

- Przykład procesu o czary

- Postulaty humanitarystów w zakresie procedury karnej

- Zasady procesu mieszanego na przykładzie polskiego kpk 1928

Źródła: Constitutio Criminalis Carolina 1532, Theresiana 1740, K. Filangieri, Nauka prawodawstwa (fragm.), polski kodeks postępowania karnego 1928

Podręcznik: KSZ: cz. I r. IV, 2 B Proces karny; cz. II, r. IV, 2 Proces karny

Zajęcia 8-9. Kształtowanie podstawowych instytucji nowoczesnego prawa karnego

- Etapy rozwoju prawa karnego

- Założenia szkoły humanitarnej (klasycznej), antropologicznej, socjologicznej

- Ewolucja pojęcia przestępstwa

- Pojęcie winy i jego ewolucja

- Funkcje i cele kary. Rodzaje środków karnych

Źródła: B. Groicki, Porządek sądów; Artykuły prawa majdeburskiego; III Statut litewski; C. Beccaria, O prztestępstwach i karach (fragm.); C. Lombroso, Człowiek zbrodniarz (fragm.), J. Makarewicz, Źródła przestępności (fragm.); francuski kodeks karny 1810, polski kodeks karny 1932

Podręcznik: KSZ: Cz. I r. III 2B Rozwój prawa karnego w XVI – XVII wieku; cz. II, r. III Historia prawa karnego; AM: r. 5, prawo karne.

Zajęcia 10. Prawo prywatne w prawie ziemskim

- Charakterystyka prawa ziemskiego

- Prawo osobowe i małżeńskie

- Własność i ograniczone prawa rzeczowe

- Prawo spadkowe

Literatura i źródła: AM, rozdz. IV Prawo prywatne; BLP: cz. I, r. VI.II

Zajęcia 11-13. Kodyfikacje i ewolucja wybranych instytucji prawa cywilnego w XIX-XX w.

- Ius commune i wielkie kodyfikacje prawa cywilnego

- Systemy osobowego i majątkowego prawa małżeńskiego XIX-XX w.

- Prawo własności i jego ograniczenia

- Zobowiązania – podstawowe pojęcia

- Ewolucja zasad prawa spadkowego

- Unifikacja i kodyfikacja prawa w II RP

Źródła: ustawa hipoteczna 1825; Kodeks Napoleona, Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego 1825, ABGB, Landrecht, BGB, kodeks zobowiązań 1933 (fragm..)

Literatura: KSZ cz. II, rozdz. II, BLP cz. II, rozdz. III. I, cz. III, rozdz. VI-VII

Zajęcia 14. Powstanie i ewolucja podstawowych instytucji prawa handlowego w XIX-XXw.

- Systemy prawa handlowego

- Podstawowe wiadomości o spółkach

- Instytucja giełdy

- Prawo wekslowe

Źródła: francuski kodeks handlowy 1807, niemiecki kodeks handlowy 1897, polski kodeks handlowy 1934 (fragm.), prawo wekslowe 1936

Literatura: KSZ, cz. II, rozdz. II pkt 156, 165; BLP: cz. III, rozdz. VII pkt 89

Analiza źródeł, pogadanka, prezentacje multimedialne, elementy pracy grupowej oraz wykładu, rozwiązywanie stanów faktycznych. Podczas ćwiczeń szczególnie istotna jest aktywność uczestników.

W semestrze zimowym zajęcia będą odbywać się zdalnie przy pomocy narzędzia Google Meet.

Obecność – tzn. dopuszczalne są dwie nieobecności w semestrze. Większa ich liczba wymaga zaliczenia za pomocą colloquium. Nieobecność na więcej niż połowie zajęć – poza szczególnymi przypadkami losowymi – wyklucza zaliczenie ćwiczeń.

Uzyskanie co najmniej 50% punktów z kolokwiów (jedno w semestrze).

Ocena ciągła (aktywność na zajęciach).

Dopuszczenie do egzaminu w terminie zerowym:

1. Obecność na ćwiczeniach i regularna aktywność na nich (ocena bieżąca).

2. Zaliczenie colloquium dopuszczającego (w drugiej połowie kwietnia) – na ocenę minimum dobrą. Jego zakres obejmuje całość materiału drugiego semestru ćwiczeń.