Historia starożytna I [2900-L-HST1] Semestr zimowy 2021/22
Ćwiczenia, grupa nr 1

Literatura ogólna:

Oxford Classical Dictionary, ed. 4, red. S. Hornblower & A. Spawforth z udziałem E. Eidinow, Oxford 2012

- E. Wipszycka et alii, Historia starożytnych Greków, t. I Warszawa 1988, t. II Warszawa 2009, t. III wyd.2 Warszawa 2010

- Słownik pisarzy antycznych, red. A. Świderkówna, Warszawa 1982

- Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, I/II2, [red.] E. Wipszycka, Warszawa PWN 2001

Literatura szczegółowa, patrz: Zakres tematów

Zajęcia wstępne

- Omówienie kwestii organizacyjnych

- Podstawowe pomoce badawcze historyka starożytnej Grecji (biblioteki, bibliografie, słowniki, podręczniki, pomoce internetowe, etc.)

Blok 1: Źródłoznawstwo antyczne

- Na czym pisali starożytni?

- Co z piśmiennictwa antycznego przechowało się do naszych czasów?

- Jakie były kulturowe kryteria selekcji literatury?

Opracowania:

- B. Bravo i E. Wipszycka, „Wprowadzenie do źródłoznawstwa antycznego”, [w:]Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, (red.) E. Wipszycka, t. 1, Warszawa 1982, ss. 9-37;

- L.D. Reynolds & N.G. Wilson, Skrybowie i uczeni. O tym, w jaki sposób antyczne teksty literackie przetrwały do naszych czasów, Warszawa 2008, ss. 15-68;

Blok 2: Homer Iliada, wojna trojańska i tzw. „świat homerowy”

2.1. Postać Homera

- Najstarsze wzmianki o Homerze.

- Hellenistyczna tradycja biografistyczna.

- Nowożytny spór o imię Homera

Źródło:

Homer, Odyseja, w tł. J. Parandowskiego (było wiele wydań).

[UWAGA! Na te zajęcia trzeba przeczytać pierwsze 12 pieśni]

Literatura:

J. Łanowski wstęp do Iliady w przekładzie K. Jeżewskiej (seria BN wydania od 1986 roku!) i T. Sinko, Literatura grecka, t. I cz. 1: Literatura archaiczna VIII-VI w., Kraków 1931,31-62 lub H. Podbielski, „Homer wczoraj i dziś”, [w:] Literatura Grecji starożytnej, t. I, Epika-liryka-dramat, red. H. Podbielski, Lublin 2005, 67-90.

2.2. Teorie powstania poematów homerowych.

- Wystąpienie Friedricha Wolfa.

- Spór pluralistów z unitarystami.

- Teoria formularna.

- Homer między literaturą ustną a pisaną.

Źródło:

j.w.

[UWAGA! Na te zajęcia należy przeczytać Odyseję do końca czyli drugie 12 pieśni]

Opracowania:

j.w. + wstęp Z. Abramowiczówny do tł. Odysei pióra L. Siemieńskiego w serii BN.

2.3. Kwerenda: ofiara w Odysei.

- Typologia aktów ofiarnych.

- Przebieg aktu ofiarnego.

- Religijny sens ofiary.

Źródło:

j.w.

Opracowania:

P. Vidal-Naquet, Czarny Łowca, Warszawa 2003,37-61 (= roz.1.1. Religijne i mityczne aspekty ziemi i ofiary w Odysei) i E. Wipszycka & B. Bravo, Historia starożytnych Greków, t.I Warszawa 1988,297-335 lub W. Lengauer, Religijność starożytnych Greków, Warszawa 1994, ss. 78-111 (= roz. III Ofiara, kult, święto).

2.4. Archeologia homerowa a „świat homerowy”.

- Cywilizacja mykeńska i historyczność wojny trojańskiej.

- Problem historyczności społeczeństwa homerowego.

- Przydatność epiki jako źródła historycznego.

Źródło:

j.w.

Opracowania:

J. Griffin, Homer, Warszawa 1999, 9-31; E. Wipszycka & B. Bravo, Historia starożytnych Greków, t. I, Warszawa 1988, 65-126; L. Trzcionkowski, „Historyczne aspekty eposu homeryckiego”, [w:] Literatura Grecji starożytnej, t. I, Epika-liryka-dramat, red. H. Podbielski, Lublin 2005,41-66.

Blok 3: Przedstawienie aktu ofiarnego w malarstwie wazowym

3.1. Przedstawienia wazowe jako źródło historyczne

- Malarze wazowi – nośnik – język i treść obrazu – odbiorcy.

- Charakterystyka malarstwa wazowego jako źródła historycznego

Opracowania:

- M. L. Bernhard, Greckie malarstwo wazowe, Ossolineum 1966, ss. 1-79 [VIa.2250ab]

- J. Boardman, Sztuka grecka, Toruń 1999, ss. 35-42; 54-63; 100-123; 198-215; 247-249 [VIa.3617a-c]

3.2. Analiza wybranych przedstawień.

- Identyfikacja akcesoriów, postaci i przestrzeni ofiarnej

- Węzłowe punkty aktu ofiarnego w przedstawieniach wazowych

- Malarstwo wazowe jako źródło do poznania mentalności religijnej

Źródła:

- trzy przedstawienia wazowe [w:] Cambridge Ancient History, vol. IVbis, il. nr.222 [VIa.2972/4bis] i Cambridge Ancient History, vol. VIbis, il. nr 141 i 142 [VIa.2972/6bis]

[UWAGA! Proszę czytać uważnie opisy ilustracji.]

Opracowania:

(a) dla wszystkich:

- patrz literatura wyżej Blok 2 (iii)

[UWAGA! Proszę aby osoby które czytały podręcznik B. Bravo & E. Wipszyckiej czytały teraz rozdział książki W. Lengauera, i na odwrót]

(b) „nadprogramowo” dla ambitnych osób angielsko- lub francuskojęzycznych:

- W. Burkert, Greek Religion, Oxford 1990, ss. 54-75 [VIa.2896]

- F. Lissarague, Vases grecs, Hazan 1999, ss. 134-152 (= roz. Hommes et dieux) [VIa.3547]

Blok 4: Heros – mit – polityka. Kości Orestesa

- Herodot i jego dzieło

- Kontekst opowieści o translacji szczątków Orestesa

- Heros

- Religijny a polityczny aspekt mitu

Źródło:

- Herodot, Dzieje, ks. I, 1-92 (szczególnie uważnie roz. 65-68)

Opracowania:

M. Fragkaki, "The 'Repatriation' of Orestes and Theseus, Antesteria 5 (2016), 285-302; G.L. Huxley, “Bones for Orestes”, GRBS 20 (1979), 145–148; A. Wolicki, Symmachia spartańska w VI -V w. p.n.e., Warszawa 2012, 218-224; M. Nafissi, “Oreste, Tisameno, gli Ephoreia e il santuario delle Moire a Sparta”, [in:] Vestigia. Miscellanea di studi storico-religiosi in onore di Filippo Coarelli nel suo 80o anniversario (Potsdamer Altertumwissenschaftliche Beiträge, Band 55), a cura di V. Gasparini, Stuttgart 2016, 633-644

Blok 5: Religia a imperium. Prawo ateńskie o pierwocinach eleuzyńskich

5.1. Krytyka zewnętrzna źródła

- Datowanie, okoliczności powstania i autorstwo tekstu

- Procedura legislacyjna w Atenach w V w. p.n.e.

Źródła:

- R. Meiggs & D. Lewis, A Selection of Greek Historical Inscriptions, Oxford 1969 nr. 73 [polski przekład inskrypcji uczestnicy otrzymają mailem]

[UWAGA! O dacie dokumentu należy przeczytać także: Tukidydes, Wojna peloponeska, II.13-17; V.19 i 24, a o postaci wieszczka Lampona także Arystofanes, Ptaki, i Plutarch, Żywot Peryklesa, 6]

Opracowania:

- o inskrypcji: R. Osborne & P. Rhodes, Greek Historical Inscriptions 478-404 BC, Oxford 2017, ss. 230-239 [Biblioteka WH, sygnatura W.IVa.3861/[2]]

- o systemie legislacyjnym w Atenach w V w.: R. Kulesza, Ateny Peryklesa, Warszawa 1991, ss. 10-36 lub M. Węcowski, „Praktyka demokracji” [w:] B.Bravo, M.Węcowski, E.Wipszycka, A.Wolicki, Historia starożytnych Greków, t. II, Warszawa 2009, 402-420.

[UWAGA! Uczestnicy zajęć muszą znaleźć także podstawowe informacje o Arystofanesie, Tukidydesie i Plutarchu]

5.2. Kult eleuzyński na usługach ateńskiego imperializmu

- Treść regulacji o pierwocinach eleuzyńskich

- Kult eleuzyński a państwo ateńskie

- Religia jako narzędzie dominacji

Źródła:

j.w.

Opracowania:

O imperium ateńskim: A. Wolicki, „Imperium ateńskie” [w:] B.Bravo, M.Węcowski, E.Wipszycka, A.Wolicki, Historia starożytnych Greków, t. II, Warszawa 2009, 100-139

O poszczególnych postaciach kultu eleuzyńskiego patrz odpowiednie hasła w P.Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej

Zajęcia końcowe.

- Test z mapy.

- Wypełnianie ankiet.

- Wystawienie ocen.

Zajęcia są prowadzone w formie dyskusji. W optymistycznym wariancie rolą prowadzącego będzie sformułowanie problemów, moderowanie dyskusji i jej podsumowanie. Dla osób, które chcą się wykazać, przewidywane są referaty (sprawozdanie z lektury obcojęzycznej). Na koniec semestru odbędzie się sprawdzian ze znajomości map Grecji Właściwej i basenu Morza Śródziemnego w czasach archaicznych i klasycznych. Nieobecności (powyżej jednej) studenci będą zaliczać w formie rozmowy indywidualnej na dyżurach.

Poza frekwencją (maksimum jedna nieodrobiona nieobecność w semestrze) podstawowym kryterium oceny poszczególnych uczestników będą obserwacje prowadzącego odnośnie do ich udziału w dyskusji i odpowiedzi na zadawane (także imiennie) pytania. Trafność tych obserwacji zostanie skontrolowana poprzez zestawienie ich z wynikami testu z mapy na koniec semestru. Na teście pojawią się wyłącznie takie nazwy geograficzne, które padały na zajęciach w trakcie semestru. W sytuacjach, gdy nie będzie jasności co do oceny (zwłaszcza w przypadku zbyt ograniczonej aktywności danej osoby w dyskusji) prowadzący przewiduje indywidualne odpytanie danego uczestnika zajęć w trybie dyżuru z całości/części materiału z całego semestru.

dr hab. Aleksander Wolicki