Wstęp do badań historycznych z kwerendą [2900-LZ-WBHK] Semestr zimowy 2021/22
Ćwiczenia, grupa nr 1

Literatura podstawowa

- M. Pawlak, J. Serczyk, Podstawy badań historycznych. Skrypt dla studentów I roku historii, wyd. VIII (uzupełnione), Bydgoszcz 1999

- J. Topolski, Wprowadzenie do historii, Poznań 1998

- J. Topolski, Jak się pisze i rozumie historię. Tajemnice narracji historycznej, Poznań 2008

Warto także skorzystać ze starszych opracowań takich, jak:

- M. Handelsman, Historyka, Warszawa 1928 (reprint wyd. II, Warszawa 2010)

- S. Kościałkowski, Historyka. Wstęp do studiów historycznych, Londyn 1954

Literatura podstawowa:

- M. Pawlak, J. Serczyk, Podstawy badań historycznych. Skrypt dla studentów I roku historii, wyd. VIII (uzupełnione), Bydgoszcz 1999

- J. Topolski, Wprowadzenie do historii, Poznań 1998

- J. Topolski, Jak się pisze i rozumie historię. Tajemnice narracji historycznej, Poznań 2008

Warto także skorzystać ze starszych opracowań takich, jak:

- M. Handelsman, Historyka, Warszawa 1928 (reprint wyd. II, Warszawa 2010)

- S. Kościałkowski, Historyka. Wstęp do studiów historycznych, Londyn 1954

Plan spotkań i ich główne zagadnienia:

I: Spotkanie organizacyjne

II: Czym jest historia jako nauka i co jest przedmiotem jej badania?

- J. Topolski, Wprowadzenie, s. 10-31

- M. Pawlak, J. Serczyk, op. cit., s. 7-16

- M. Bloch, Pochwała historii czyli o zawodzie historyka, przeł. W. Jedlicka, przejrzał i przedmową opatrzył W. Kula, Warszawa 1960, s. 45-72

III: Źródło historyczne, jego krytyka, typy analizy; wiedza źródłowa i pozaźródłowa; periodyzacja; Nauki pomocnicze historii

- J. Topolski, op. cit., s. 34-35 lub

- Tenże, Elementy metodologii nauk historycznych, [w:] Wstęp do historii sztuki, t. I: Przedmiot-Metodologia-Zawód, red. nauk. P. Skubiszewski, Warszawa 1973, s. 149-163

- Tenże, Jak się pisze i rozumie historię, s. 281-286

- M. Bloch, op. cit., s. 73-104

- M. Pawlak, J. Serczyk, op. cit., s. 22-35, 113-143

- J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, wydania: Warszawa 2002 i 2004 (rozdziały: Charakter nauk pomocniczych historii, Źródłoznawstwo, Klasyfikacja źródeł historycznych, Struktura źródła historycznego)

- J. Topolski, Jak się pisze i rozumie historię, s. 112-118

IV: Typy wydawnictw źródłowych i naukowych opracowań historycznych; praca ze źródłem i opracowaniem (sporządzanie ekscerptów i notatek, podstawy opisu bibliograficznego)

- M. Pawlak, J. Serczyk, op. cit., s. 18-22 (typy naukowych opracowań historycznych), s. 84-89 (wydawnictwa źródłowe), s. 109-112 (praca ze źródłem i opracowaniem)

Przykłady wydawnictw źródłowych (struktura wydawnictwa i elementy aparatu naukowego tekstów):

- Monumenta Poloniae Historica, series nova

-- t. V: Najdawniejsze roczniki krakowskie i kalendarz, wyd. Z. Kozłowska-Budkowa, Warszawa 1978

- Rachunki budowy zamku krakowskiego 1532, opr. M. Ferenc, Kraków 2003

- Jan W. Poczobut Odlanicki, Pamiętnik [1640-1684], opr. A. Rachuba, Warszawa 1987

V: Heurystyka czyli umiejętność szukania i odnajdywania; biblioteki i bibliografie; Internet w pracy historyka; pomocnicza literatura warsztatowa (omawiana podczas kolejnych spotkań)

Struktura i organizacja bibliotek na przykładzie Biblioteki Narodowej w Warszawie i innych naukowych bibliotek Warszawy (rzeczowy i chronologiczny podział zbiorów, zasady i formy ich udostępniania).

- M. Pawlak, J. Serczyk, op. cit., s. 36-76

Należy zapoznać się ze strukturą i zawartością następujących bibliografii:

- Bibliografia historyi polskiej, red. L. Finkel, cz. 1-3, Lwów, Kraków 1891-1906, 1914 (reedycja fotooffsetowa, Warszawa 1955)

- Bibliografia historii Polski, red. H. Madurowicz-Urbańska, t. I, Warszawa 1965

- Bibliografia historii polskiej, Wrocław 1952 (proszę przyjrzeć się trzem dowolnie wybranym rocznikom z trzech dziesięcioleci po r. 1970, zwracając uwagę na układ treści i zmiany w proporcjach zawartości poszczególnych działów dotyczących pewnych okresów czy gałęzi nauki historycznej)

- K. Estreicher, Bibliografia polska (wersja interentowa):

-- cz. 1, t. I-VII [wiek XIX], t. I-IV (lata 1881-1900), Kraków 1872-1882

-- cz. 2, t. I-IV [zestawienia chronologiczne], Kraków 1882-1890

-- cz.3, t. I-XXII [druki XV-XVIII w. w układzie alfabetycznym], Kraków 1891-1951 (rodzaje haseł i ich budowa, system odsyłaczy)

- W. Hahn, Bibliografia bibliografii polskich do 1950 r., wyd. III, Wrocław 1966

- Bibliografia bibliografii polskich 1961-1970, opr. M. Bieńkowska, B. Eychlerowa, Warszawa 1992

- Bibliografia zawartości czasopism (https://www.bn.org.pl/bibliografie/bibliografia-narodowa/bibliografia-zawartosci-czasopism)

- Bibliografia literatury polskiej. Nowy Korbut (dostępna Online)

- Dawni Pisarze Polscy od początku piśmiennictwa do Młodej Polski, t. I-V, Warszawa 2000-2004 (wydawnictwo dostępne Online)

- Ponadto na stronie internetowej Biblioteki Narodowej w Warszawie należy przyjrzeć się następującym bazom danych: Bibliografia narodowa, Bibliografie specjalne, Katalogi centralne.

VI: Naukowe czasopisma historyczne

- M. Pawlak, J. Serczyk, op. cit., s. 77-83 (czasopisma naukowe)

Należy zapoznać się z charakterem wymienionych poniżej czasopism historycznych i uważnie przejrzeć dowolny zeszyt z ostatniego dwudziestolecia (dostępne Online), zwracając uwagę na rodzaje wypowiedzi historiograficznych i sposób redagowania aparatu naukowego tekstów.

-“Kwartalnik Historyczny”

- “Przegląd Historyczny”

- “Studia Źródłoznawcze”

- “Małopolskie Studia Historyczne”

- “Roczniki Historyczne”

- “Zeszyty Historyczne”

- “Sobótka”

- “Czasopismo Prawno-Historyczne”

- “Odrodzenie i Reformacja w Polsce”

- “Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”

- “Nasza Przeszłość”

- “Archeion”

VII: Encyklopedie i słowniki językowe w warsztacie historyka

Należy przejrzeć wymienione poniżej encyklopedie obce i polskie odnajdując w nich stosownie do swych umiejętności językowych hasła (ich przydział wg tego kryterium nastąpi na zajęciach poprzedzających spotkanie): grupa środowa (naród, narodowość, państwo), grupa piątkowa (szlachta, burżuazja, rewolucja). Proszę sporządzić streszczenie głównych tez haseł, zawierające krótkie(!) cytaty istotnych(!) sformułowań i opatrzone opisem bibliograficznym.

- M. Pawlak, J. Serczyk, op. cit., s. 90-95

- Encyklopedie:

-- obce:

--- Encyclopaedia Britannica

--- Encyclopaedia Americana

--- La Grand Larousse

--- Der Grosse Brockhaus

--- Brockhaus Encyklopaedie in 24 Baenden

--- Enciclopedia Italiana

--- Nuova Enciclopedia Italiana

--- Bolszaja Sowietskaja Encyklopedija

-- polskie (powszechne i specjalistyczne):

--- Encyklopedia powszechna, wyd. S. Orgelbrand, Warszawa 1859-1868

--- Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana, Warszawa 1890-1912

--- Wielka Encyklopedia Powszechna Wydawnictwa “Gutenberga”, Kraków- Warszawa 1929-1938

--- Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa 1962-70

--- Wielka Encyklopedia PWN, Warszawa 2001-

--- Encyklopedia Kościelna, wyd. M. Nowodworski, t. I-XXXII, Warszawa-Włocławek 1873-1933

--- Encyklopedia Katolicka, Lublin 1973-

--- Encyklopedia staropolska, opr. A. Brückner, Warszawa 1939

Słowniki:

Należy zapoznać się z zasadami opracowania materiału językowego podanymi w pierwszym tomie danego słownika, a także analogicznie jak w przypadku encyklopedii prześledzić w nich następujące hasła:

(pol. naród, państwo, łac. Natio, populus);

(pol. cześć, honor, łac. honor, nobilitas)

https://szukajwslownikach.uw.edu.pl/

- S. B. Linde, Słownik języka polskiego

- Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki

- Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski

- Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce

https://elexicon.scriptores.pl/

- Słownik polszczyzny XVI wieku

https://spxvi.edu.pl/

- Słownik staropolski

https://pjs.ijp.pan.pl/sstp.html

- A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego

VIII: Jednostka, rodzina, grupa – miejsce w państwie i społeczeństwie (biografistyka, genealogia, prosopografia)

VIII. 1

- M. Pawlak, J. Serczyk, op. cit., s. 93-95

- J. Szymański, Nauki pomocnicze, rozdz. Genealogia (proszę szczegółowo zapoznać się z podrozdziałem „Prosopografia”). Należy odnaleźć definicję pojęcia prosopografii (z wyjaśnieniem etymologii) oraz zapoznać się z charakterem i zawartością:

- B. Paprocki, Herby Rycerstwa Polskiego, wyd. K. J. Turowski, Kraków 1858

- K. Niesiecki, Herbarz polski, wyd. J. N. Bobrowicz, t. I-X, Lipsk 1839-1846

- A. Boniecki, Herbarz polski, t. I-XV, Warszawa

- S. Uruski, Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. I-XXI, Warszawa 1904-1928

- W. Dworzaczek, Genealogia. Tablice, Warszawa 1959

- Bazy danych Teki Dworzaczka na stronie internetowej Biblioteki Kórnickiej PAN

VIII.2

- Polski Słownik Biograficzny, t. I, Kraków 1935- (proszę przeczytać biogramy: Bartosza Paprockiego, Kaspra Niesieckiego, zwracając uwagę na budowę tych tekstów i ich aparat w postaci spisu źródeł i literatury)

- A. Wyczański, Między kulturą a polityką. Sekretarze królewscy Zygmunta Starego (1506-1548), Warszawa 1990 (charakter i zawartość monografii)

- Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej – spisy (charakter, zawartość wydawnictwa i jego zastosowanie w pracy badawczej)

-- Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV-XVIII wieku, spisy, opr. K. Chłapowski i inn., red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1992

-- Urzędnicy centralni Wielkiego Księstwa Litewskiego XIV-XVIII wieku, spisy, opr. H. Lulewicz, A. Rachuba, Kórnik 1994

IX: Czas i przestrzeń historyczna (Chronologia; Geografia historyczna; kartografia, słowniki i opracowania geograficzno- historyczne; źródła kartograficzne i ikonograficzna; obiekty sztuki i architektury)

IX.1

(Przy niektórych tytułach podano dla ułatwienia w nawiasie sygnatury Biblioteki WH UW):

- J. Szymański, Nauki pomocnicze..., rozdziały: Chronologia, Metrologia, Geografia Historyczna

- Chronologia polska pod red. B. Włodarskiego, Warszawa 1957 (zawartość i charakter wydawnictwa)

- J. Bleau, Wielki atlas XVII-w. świata, opr. J. Goss, P. Clark, Warszawa 1992

- Katalog Dawnych Map Rzeczypospolitej w Kolekcji Emeryka Hutten Czapskiego i innych zbiorach, Wrocław 1978

- Grosser Historischer Weltatlas, Dritter Teil: Neuzeit, Redaktion: J. Engel u. E. W. Zeeden, b.m. 1981 (M. II. 80/2)

- Atlas d’histoire de l’Eglise..., élaboration J. Martin, wyd. Brepols 1990 (M. II.221)

- Historic Towns. Maps and Plans of Towns and Cities in the British Isles, with Historical Commentaries, from Earliest Times to 1800, general editor M. D. Lobel, Vol. I, b.m. 1969 (M.II 211/1)

IX.2

-Atlas Historyczny Polski. Województwo Sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku, cz. I: Mapy, plany; cz.

II: Komentarz, Warszawa 1993 (W. M.III. 315/2(1-2))

- Atlas Historyczny Miast Polskich, tom I (Prusy Królewskie i Warmia), red. A. Czacharowski i R. Czaja, z. 5 Malbork, opr. historyczne: W. Długokęcki, W. Sieradzan, przy współpracy M. Mierzwińskiego, opr. kartograficzne: D. Chwiałkowski, A. Noryśkiewicz, W. Sieradzan, Toruń 2002

- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. I-XV, Warszawa 1880-1902 (wersja internetowa)

- Sz. Konarski, Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Indeks nazwisk, Warszawa 1995

- Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu (wersja internetowa):

-- Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu

- S. Litak, Kościół łaciński w Rzeczypospolitej około 1772. Struktury administracyjne, Lublin 1996

- Katalog zabytków sztuki w Polsce (seria stara)

-- t. IV: Miasto Kraków, cz. 1: Wawel; cz. 2-3: Kościoły i klasztory Śródmieścia (zawartość, charakter i struktura wydawnictwa)

- Wawel 1000-2000. Wystawa Jubileuszowa. Katalog, t. I-III, Kraków 2000

X: Archiwa i Muzea w warsztacie historyka

- M. Pawlak, J. Serczyk, op. cit., s. 96-105 (archiwa), s. 106-108 (muzea)

- Archiwa w Polsce. Przewodnik po zasobach, red. A. Biernat i A. Laszuk, Warszawa 1998

- Strona internetowa Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych: http://www.archiwa.gov.pl

Strona internetowa:

https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/

- Muzea w Polsce – strony internetowe: http://www.icons.com.pl/muzea.php oraz http://www.zabytki.pl/sources/muzea/muzea_k.html

XI: Narracja historyczna; kształtowanie i redagowanie wypowiedzi historiograficznej, sporządzanie przypisów, zestawianie bibliografii

- J. Topolski, Wprowadzenie..., s. 58-89 (narzędzia narracji), 92-121 (argumentacja, retoryka)

- Instrukcja redakcyjna dla autorów „Kwartalnika Historycznego” i „Przeglądu Historycznego” (zamieszczana na końcu każdego z zeszytów czasopism wydawanych w ostatnich latach i dostępna na stronach internetowych tych czasopism)

XII: Problemy obiektywizmu i etyki w pracy historyka

- J. Topolski, op. cit., s. 146-159.

- Tenże, Jak się pisze i rozumie historię, s. 305-322

- R. Jarocki, Widzieć jasno, bez zachwytu, Warszawa 1982 (wybrane wywiady, rozdzielone między uczestników zajęć).

https://bbn.uksw.edu.pl/sites/default/files/rzetelnosc_broszura_fin_low.pdf

http://www.i15.p.lodz.pl/I15_poprzednia/pl/educatio/plagiat/plagiat.pdf

https://usosweb.uksw.edu.pl/instrukcje/Praktyczny_przewodnik_antyplagiatowy_NKohtamaki.pdf

https://www.researchgate.net/publication/282646668_Plagiat_dziel_naukowych_Plagiarism_of_academic_work

Dyskusja o problematyce zajęć na podstawie zadanej literatury; ćwiczenia w zakresie posługiwania się pomocami warsztatowymi i sporządzania opisów bibliograficznych.

Głównym warunkiem zaliczenia zajęć jest aktywny w nich udział, wynikający z rzetelnego przyswojenia i przemyślenia zadanego materiału. Student ma prawo do jednej nieusprawiedliwionej nieobecności na zajęciach w ciągu semestru. Następna, jeżeli nie wynika z udokumentowanych względów zdrowotnych (zwolnienie lekarskie) i szczególnych przypadków losowych, pociąga za sobą konieczność zaliczenia jej na dyżurze wraz z poprzednią. Skutkiem trzech nieusprawiedliwionych nieobecności jest skreślenie z listy uczestników zajęć.

Oprócz samych ćwiczeń student zalicza na ocenę kwerendę bibliograficzną na temat wynikający z jego zainteresowań, ale akceptowany przez prowadzącego. Zaliczenie kwerendy jest jednym z warunków zaliczenia samych ćwiczeń. Temat kwerendy należy określić do 10 XI a jej wyniki w postaci fiszek przedstawić do 20 XII b.r.

prof. Marek Janicki