Historia nowożytna Polski [2900-L-HNWPL] Semestr letni 2021/22
Ćwiczenia, grupa nr 3

Wybrana literatura przedmiotu:

Feldman J., Sprawa dysydencka za Augusta II, Kraków 1924

Kriegseisen W., Ewangelicy polscy i litewscy w epoce saskiej (1696-1763). Sytuacja prawna, organizacja i stosunki międzywyznaniowe, Warszawa 1996

Idem, Stosunki wyznaniowe w relacjach państwo-kościół między reformacją a oświeceniem. Rzesza Niemiecka - Niderlandy Północne - Rzeczpospolita polsko-litewska, Warszawa 2010

Kujot S., Sprawa Toruńska z roku 1724, Poznań, Rocznik TPNP, t. 20, 1894.

Idem, Dokumenta odnoszące się do sprawy toruńskiej z r. 1724 Poznań, Rocznik TPNP, 1895

Kutrzeba S., Historia ustroju Polski w zarysie, t.1: Korona, różne wydania poza pierwszym;

idem, Historia źródeł dawnego prawa, różne wydania

Lorens B., Bazylianie jako właściciele dóbr klasztornych w drugiej połowie XVIII wieku, Rocznik Dziejów Społecznych i Gospodarczych 79, 2018

Łosowski J., Dokumentacja w życiu chłopów w okresie staropolskim. Studium z dziejów kultury, Lublin 2013

Rostworowski E., Domysły wokół tzw. supliki torczyńskiej, w: Legendy i Fakty XVIII w., Warszawa 1963

Salmonowicz S., O problematyce politycznej i prawnej tzw. tumultu toruńskiego z 1724 r. „Czasopismo Prawno-Historyczne”, 24, 1972

Idem, O toruńskim tumulcie z roku 1724, „Odrodzenie i reformacja w Polsce” 28, 1983

Idem, W staropolskim Toruniu XVI-XVIII w. Studia i szkice, Toruń 2005

Serczyk A.W., Gospodarstwo magnackie w województwie podolskim w drugiej połowie XVIII wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków 1965.

1. Ograniczenie praw politycznych szlachty dysydenckiej w I poł. XVIII w.: sejm niemy, sejm konwokacyjny po śmierci Augusta II.

Źródło: Volumina legum, t. 6, wyd. J. Ohryzko, Petersburg 1860, s. 113-134, 293-310.

Opracowanie: J. Feldman, Sprawa dysydencka za Augusta II, Kraków 1924

2. Tumult toruński (1724): sytuacja prawna rzymskich katolików w Prusach Królewskich; toruńska krwawa łaźnia, proces przed sądem asesorskim

Źródło: Dokumenta odnoszące się do sprawy toruńskiej z r. 1724, zebrał S. Kujot, Poznań 1895, źródła nr 9, 10 44, 45, 49, 50.

Opracowanie: J. Dygdała, W cieniu głębokich konfliktów wyznaniowych (1719–1732), [w:] Historia Torunia, t. 2, cz. 3: Między barokiem i oświeceniem, red. M. Biskup, Toruń 1996, s. 175-205

3. Propagandowe znaczenie sprawy toruńskiej

Źródło: An Alarm to protestant princes and people, who are all struck at in the popish cruelties at Thorn, and other barbarous executions abroad, London 1725

Opracowanie: A. C. Thompson, Britain, Hanover and the Protestant interest, 1688–1756, Woodbridge–Suffolk 2006, s. 97-132

Referat: [T. Gordon], An Authentick Narrative of the late proceedings at Thorn, London 1725

4. Ikonografia tumultu toruńskiego

Thoruni libertate violata / crudelitate Jesuitarum, medal srebrny, Toruń 1724, Zamek Królewski w Warszawie, nr inw. ZKW.N.8589. Podobizna na stronie tytułowej: Thornische Denckwürdigkeiten, worinnen die im Jahr Christi 1724 und vorhergehenden Zeiten verunglückte Stadt Thorn […] vorgestellt wird, Berlin 1726.

Frontyspis, David Fassmann Extraordinaires Gespräche in dem Reiche derer Todten, bestehende in einer Entrevuë zwischen dem Thornischen Oberpräsidenten Roessner […] und dem Stammvater […] des Jesuiter Ordens, Ignatio von Loyola, s. l. 1725], reprodukcja z egzemplarza Biblioteki Jagiellońskiej, sygn. St. Dr. 27666 II [David Fassmann, wydawca tygodnika literackiego „Rozmowy w królestwie umarłych”, w numerze poświęconym sprawie toruńskiej zaprezentował dialog między straconym burmistrzem Rösnerem i założycielem zakonu jezuitów, św. Ignacym Loyolą]

Représentation de la cruelle et sanglante tragédie de Thorn, Muzeum Narodowe w Warszawie, nr inw. Gr. Pol. 23315 [Dołączony do kilku broszur miedzioryt Przedstawienie straszliwej i krwawej tragedii toruńskiej w ośmiu scenach obrazował przebieg grudniowych egzekucji.]

Pieter van den Berge, De bloeddorst der Jesuiten, vertoond in het onderdrukken der Poolse kerk, met de yszelyke uitwerkzelen der roomse geestelyken, verbeeld by het bloedbad van Thoorn, den 7den van wintermaand, 1725, akwaforta, Rijksmuseum, Amsterdam, nr inw. RP P 1907-4487 [Jednostronicowa niderlandzka broszura Krwiożerczy jezuici, zawierająca alegoryczne wyobrażenie wydarzeń toruńskich]

Ilustracja do propagandowego pisma Daniela Ernesta Jabłońskiego, Das Betrübte Thorn : Oder die Geschichte so sich zu Thorn Von Dem II. Jul[i] 1724. biss auf gegenwärtige Zeit zugetragen, Aus zuverlässigen Nachrichten, Berlin 1725, reprodukcja z egzemplarza Biblioteki Jagiellońskiej, sygn. BJ St. Dr. 27665 II

5. Umiędzynarodowienie sprawy dysydenckiej (traktaty rosyjsko-pruskie)

6. Interwencja mocarstw na rzecz protestantów i prawosławnych w pierwszych latach panowania Stanisława Augusta, reperkusje na arenie europejskiej

Źródła: Konfederacya jchmciow panow dissydentow z Wielkiey y Małey Polski y z Pruss w Toruniu uchwalona dnia 20 marca Roku Panskiego 1767 [Toruń 1767]; Konfederacya rycerstwa y obywatelow W. X. Litt. tak religii staroruskiey jako tez oboyga wyznania ewangelickiego, zaczęta w Słucku, roku 1767 dnia 20 miesiąca marca y manifest pomienioną konfederacyą poprzedzający.

Opracowanie: G. T. Lukowski, The Szlachta and the Confederacy of Radom, 1764-1767/68. A study of the Polish Nobility, Romae 1977, rozdział III, a zwłaszcza IV.

7. Rosyjskie i pruskie działania propagandowe

Źródło: J. Bourdillon [Voltaire], Szkic historyczny i krytyczny o waśniach Kościołów w Polsce, tłum. M. Skrzypek, [w:] Voltaire, Pisma przeciw Polakom, Warszawa 2017

Opracowanie: J. Kordel, Catherine the Great, Voltaire, and the Russian intervention in Poland, 1767–1771, w: Recht zur Intervention – Pflicht zur Intervention? Zum Verhältnis von Schutzverantwortung, Reputation und Sicherheit in der Frühen Neuzeit, red. Christoph Kampmann, Baden-Baden 2021, s. 499-543

Referat: W. Dźwigała W., Voltaire’s sources on the Polish dissident question, „Studies on Voltaire and the eighteenth century” 241, 1986.

8. Sprawa chłopska na łamach "Monitora"

Źródło: „Monitor” XX, 11 marca 1767, s. 153-160; XXII, 18 marca 1767, s. 169-176, XXIV, 25 marca 1767, s. 185-192; XXV, 28 marca, s. 193-200 ; XXVI, 1 kwietnia 1767, s. 201-208; XXVII, 4 kwietnia 1767, s. 209-216, XXXVIII, 13 maja 1767, s. 297-304; XXXIX, 16 maja, s. 305-312

Opracowanie: E. Aleksandrowska, Wstęp. Monitor 1765-1785. Rekonesans dziejów redakcji i ideologii, w: Monitor 1765-1785. Wybór, opr. E. Aleksandrowska, Wrocław et al. 1976, s. XXIII-XLI.

9. Suplika torczyńska

Źródło: Konfederacyi chłopskiej projekt znaleziony na rynku w Torczynie po skończonym jarmarku świętej Trójcy, Записки Наукового товариства імени Шевченка, 102, 1911, s. 152-156

Opracowanie: E Rostworowski, Domysłu wokół tzw. supliki torczyńskiej, w: idem, Legendy i fakty XVIII w., Warszawa 1963, s. 145-194

10. Zabawy ekonomiczne Hugona Kołłątaja

Źródło: Instrukcje ekonomiczne Hugona Kołłątaja dla dóbr Krzyżanowice, w: Instrukcje gospodarcze dla dóbr magnackich i szlacheckich z XVII-XIX w., t. 1, wyd. B. Baranowski i in. Wrocław 1958, s. 161-195.

Opracowanie: Emanuel Rostworowski, Zabawy ekonomiczne Hugona Kołłątaja, Kwartalnik Historyczny 60, 1953, 4, s. 109-149

11. Sprawa mieszczańska w dobie Sejmu Wielkiego.

"Nieuprzywilejowani" w Konstytucji 3 maja

Źródło: Volumina legum, t. 9, Kraków 1889, s. 215-219; Konstytucja 3 maja 1791 roku na podstawie tekstu Ustawy Rządowej z Archiwum Sejmu Czteroletniego, opr. A. Grześkowiak-Krwawicz, Warszawa 2018.

Literatura: Jerzy Michalski, Konstytucja 3 maja, Warszawa 1985

12. Podsumowanie zajęć.

Poza literaturą, która wskazana została dla każdego tematu, uprzejmie proszę o zapoznanie się z odpowiednimi partiami podręcznika Władysława Konopczyńskiego, Dzieje Polski nowożytnej [komentowane wydania powojenne], Warszawa 1986 i nn.

Przez pryzmat różnorodnych źródeł (normatywnych, narracyjnych, epistolarnych, ikonograficznych) przyglądać się będziemy sytuacji upośledzonych („nieuprzywilejowanych”) pod wieloma względami (prawnym, fiskalnym, gospodarczym) grup społecznych i konfesyjnych w XVIII w. Rzeczypospolitej: protestantów i prawosławnych w Koronie, rzymskich katolików w Prusach Królewskich, mieszczan i chłopów. Zastanawiać się będziemy nad tym, w jaki sposób badać dzieje osób i grup nieznajdujących się w głównym nurcie życia politycznego/społecznego/gospodarczego.

Podstawę zaliczenia stanowi aktywny udział w zajęciach. Dopuszczalne są trzy nieobecności, druga i trzecia z nich wymaga zaliczenia na dyżurze.

Pożądana bierna znajomość języka angielskiego.