Historia starożytna II [2900-L-HST2] Semestr letni 2021/22
Ćwiczenia, grupa nr 8

Literatura:

Podręczniki ogólne i historii chrześcijaństwa w starożytności:

a) A. Ziółkowski, Historia powszechna: starożytność, Warszawa 2010.

b) A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2004.

c) K. Christ, Historia Cesarstwa Rzymskiego od Augusta do Konstantyna, przekł. A. Gierlińska, Poznan - Gniezno 2016.

d) C. Morrisson (red.), Świat Bizancjum, t. 1: Cesarstwo Wschodniorzymskie 330-641, przekł. A Graboń, Kraków 2011.

e) M. Jaczynowska, Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995.

f) M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2010.

g) M. Carry, H.H. Scullard, Dzieje Rzymu: Od czasów najdawniejszych do Konstantyna, t. 1-2, przekł. J. Schwakopf, Warsawa 1992.

h) M. Beard, J. North, S. Price, Religie Rzymu. Historia, przekł. zbiorowy pod red. M.J. Baranowskiego i L.Olszewskiego, Oświęcim 2017.

i) E. Wipszycka, Kościół w świecie późnego antyku, Warszawa 2017.

j) J. Daniélou, H. I. Marrou, wprow. R. Aubert, Historia Kościoła, t. 1: Od początków do roku 600, przekł. M. Tarnowska, Warszawa 1986.

k) M. Jaczynowska, Religie świata rzymskiego, Warszawa 1990.

l) A. Giardina, Człowiek Rzymu, przekł. P. Bravo, Warszawa 2000.

Wprowadzenie do nauk pomocniczych (epigrafika i papirologia):

a) E. Wipszycka (red.) Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, t. 3: Źródłoznawstwo czasów późnego antyku, Warszawa 1999.

b) J. Kolendo, J. Żelazowski, współpraca E. Bunsch, Teksty i pomniki: zarys epigrafiki łacińskiej okresu Cesarstwa Rzymskiego, Warszawa 2003.

c) J. Bodel, Świadectwa epigraficzne: historia starożytna w świetle inskrypcji, przekł. A. Baziór, Poznań 2008.

d) A. Świderkówna, Życie codzienne w Egipcie greckich papirusów, Warszawa 2008.

e) A.E. Cooley, The Cambridge Manual of Latin Epigraphy, Cambridge 2012.

f) Ch. Bruun, J. Edmondson, Oxford Handbook of Roman Epigraphy, Oxford 2014.

g) R.S. Bagnall, The Oxford Handbook of Papyrlogy, Oxford 2009.

Atlasy:

a) L. M. Piotrowicz, Atlas historii starożytnej, Warszawa 1994.

b) R. J. A. Talbert (wyd.), The Barrington Atlas of the Greek and Roman World, Princeton - Oxford 2000.

c) Digital Atlas of the Roman Empire (Lund University): http://dare.ht.lu.se/

Ponadto obowiązuje literatura dotycząca zagadnień szczegółowych, omawianych podczas poszczególnych spotkań.

1. Zajęcia wprowadzające, omówienie podręczników i pomocy naukowych.

Już na pierwsze zajęcia proszę o zapoznanie się z rozdziałami: L. Mrozewicz, „Przedsłowie: Karl Christ i Rzym nieprzemijający”, [w:] K. Christ, Historia Cesarstwa Rzymskiego od Augusta do Konstantyna, przekł. A. Gierlińska, Poznań - Gniezno 2016, s. 11–23 oraz K. Christ, „Wstęp”, [w:] Tamże, s. 27–42.

2–3. Założenie Rzymu w przekazach literackich później republiki i wczesnego cesarstwa i w źródłach materialnych

a) wybrane źródła literackie:

Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta: księgi I-V, przeł. A. Kościółek, wstęp J. Wolski, oprac. M. Brożek, Wrocław 1968, księga I.

Dionysius of Halicarnassus, The Roman antiquities, ed. i przekł. E. Carey, LCL, Cambridge – London 2001, I 72-90.

Plutarch, Żywot Romulusa w: Tenże, Żywoty równoległe. t. 1: Tezeusz - Romulus i ich porównanie, Likurg - Numa i ich porównanie, przekł. i wstęp K. Korus, przyp. i koment. L. Trzcionkowski i K. Korus, Warszawa 2004, s. 128–186.

Cyceron, De republica, księga II – Marek Tuliusz Cyceron, O państwie, O prawach, przekł. I. Żółtowska, Kęty 1999.

Literatura obowiązkowa:

T.J. Cornell, The Beginnings of Rome: Italy and Rome from the Bronze Age to the Punic Wars (London: New York: Routledge, 1995), 1–26, 48–80, 399–402.

b) archeologia: A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2004, s. 17–47.

Literatura dodatkowa:

A. Ziółkowski, „"Mur Palatyński" i Porta Mugonia. Krytyka pewnej identyfikacji”, Roczniki Humanistyczne 51 (2003) s. 19-41.

A. Ziółkowski, „Primordia Urbis”, [w:] J. Wolski, T. Kotula, A. Kunisz, Starożytny Rzym we współczesnych badaniach. Państwo - Społeczeństwo - Gospodarka. Liber in memoriam Lodovici Piotrowicz, Kraków 1994, s. 11-48.

T.J. Cornell, The Beginnings of Rome: Italy and Rome from the Bronze Age to the Punic Wars (London: New York: Routledge, 1995), 26–30.

4. Caelius Vibenna i alternatywna tradycja antykwarystyczna

Źródła:

Varro, De lingua latina 5.46 [A. Ziółkowski, K. Kokoszkiewicz i inni (wyd. i przekł.), Siedem wzgórz Rzymu (M. Terrentius Varro, De lingua latina 5.41-56). Tekst, przekład, komentarze), Warszawa 2013, s. 51, 93-99]

Dionysius of Halicarnassus, The Roman antiquities, ed. i przekł. E. Carey, LCL, Cambridge – London 2001, ks. II 36.2

Verrius Flaccus/Paulus/Festus, s.v. Caelius mons (W.M. Lindsay (ed.), Sexti Pompei Festi De verborum significatu quae supersunt; Cum Pauli epitome, Lipsiae 1997, s. 38, ll. 26-29; s. 486 L, s.v. Tuscum vicum)

Tacitus, Annales IV 65 [S. Hammer (ed. i przekł.), Tacyt. Dzieła, t. 1, Warszawa 1957, s. 253]

Mowa cesarza Claudiusa na Tablicy z Lyonu (Oratio Claudii de iure honorum Gallis dando), CIL XIII 1668 [17-22] = ILS 212 [I.9-27]

malowidło z grobu François w Vulci

Literatura obowiązkowa:

T.J. Cornell "Who was Servius Tullius?", [w:] Tenże, The Beginnings of Rome: Italy and Rome from the Bronze Age to the Punic Wars, London – New York 1995, s. 130-141.

Literatura dodatkowa:

K. Kokoszkiewicz, "Wstęp", [w:] A. Ziółkowski, K. Kokoszkiewicz i inni (wyd. i przekł.), Siedem wzgórz Rzymu (M. Terrentius Varro, De lingua latina 5.41-56). Tekst, przekład, komentarze), Warszawa 2013, s. 17-40.

A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2004, s. 17–30.

5-6. Graffiti w świecie rzymskim a poezja neoteryków

a) poezja neoteryków w badaniu życia codziennego

Źródło:

Wybrane utwory Catullusa (np. Cat. 1, 15, 23, 28, 33, 69, 70, 71, 95, 114) za: Katullus: poezje wszystkie, przekł. G. Franczak, A. Klęczar, wstęp A. Klęczar, Kraków 2013.

Literatura obowiązkowa:

A. Klęczar, „Wstęp”, [w:] Katullus: poezje wszystkie, przekł. G. Franczak, A. Klęczar, Kraków 2013, s. 7-196.

Literatura dodatkowa:

K. Kumaniecki, Literatura rzymska. Okres cyceroński, Warszawa 1977, s. 51-90.

M. Brożek, Historia literatury łacińskiej w Starożytności. Zarys, Wrocław – Warszawa – Kraków 1969, s. 201-218, 272-275.

b) Graffiti z Pompejów

Źródło: wybrane graffiti z CIL IV oraz „Inskrypcje wyborcze z Pompejów”, [w:] A. Chankowski, Wybór źródeł do historii starożytnej, Warszawa 1995, s. 189-190

Literatura obowiązkowa:

A. Wypustek, Rzymskie graffiti seksualne, erotyczne i miłosne z Pompejów i Herkulanum, Warszawa 2019, s. 7-49.

R. Étienne, Życie codzienne w Pompejach, przekł. T. Kotula, Warszawa 1971, s. 11-36, 99-109, 254-257, 280-282.

7. Horacego Carmen saeculare i wizja przyszłości Rzymu Oktawiana Augusta

Źródło:

Horacy, Dzieła wszystkie: Pieśni (Ody), Jamby (Epody), Pieśń wieku, Gawędy (Satyry), Listy, Sztuka poetycka, przekł., oprac. i aneks A. Lam, Pułtusk 2010.

Horacy, Pieśni, Pieśń wieku, Jamby, Gawędy, Listy, Sztuka poetycka, przekł., wstęp i koment. A. Lam, Warszawa 1996.

Horacy, Pieśni, Pieśń stuletnia, przekł. i wstęp S. Gołębiowski, Warszawa 1980.

Literatura obowiązkowa:

P. Zanker, August i potęga obrazów, przeł. L. Olszewski, Poznań 1999, s. 161-170, 171-239.

Literatura dodatkowa:

J. Krókowski, „Wstęp”, w: Horacy. Wybór poezji, Wrocław 1975, s. III-LIV.

M. Brożek, Historia literatury łacińskiej w Starożytności. Zarys, Wrocław – Warszawa – Kraków 1969, s. 241-243, 247-254, 261-266, 289-294.

M. Cytowska, H. Szelest, Literatura rzymska. Okres augustowski, Warszawa 1990, s. 155-257 (szczeg. 205-206).

J.K. Newman, Augustus and the New Poetry, Bruxelles-Berchem 1967.

D. Barker, 'The Golden Age is proclaimed'? The carmen saeculare and the renascence of the golden race, The Classical Quarterly 46/2 (1996), s. 434-446.

M.C.J. Putnam, Horace's Carmen Saeculare: Ritual, Magic, and the Poet's Art, New Haven 2001.

M.C.J. Putnam, Artifices of Eternity: Horace's Fourth Book of Odes, London 1986.

8-9. Divi Augusti Res gestae i pogrzeb Augusta

Źródła:

S. Mitchell, D. French, The Greek and Latin Inscriptions of Ankara (Ancyra), t. 1, München 2012.

J. Scheid (ed.), Res gestae divi Augusti. Hauts faits du divin Augustus, BL, Paris 2007.

P.A. Brunt, J.M. Moore (ed.), Res gestae divi Augusti. The Achievements of the Divine Augustus, Oxford 1986.

Gajus Swetoniusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, t. 1, przekł. wstęp i koment. J. Niemirska-Pliszczyńska, przedm. J. Wolski, Wrocław - Warszawa 2004 [lub inne wydania] – rozdział „Boski August”.

tzw. „wielka kamea Francji”

Literatura obowiązkowa:

P. Zanker, August i potęga obrazów, przeł. L. Oszewski, Poznań 1999, s. 80–84.

10-12. Cursus honorum senatorów, ekwitów, inskrypcje cesarskie

Źródła:

wybrane inskrypcje honoryfikacyjne dla senatorów, ekwitów i urzędników municypalnych z ILS i CIL, w tym „Tarcza z Arles”.

Literatura obowiązkowa:

K. Królczyk, J. Trynkowski, „Inskrypcje łacińskie” [w:] Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu. Źródłoznawstwo starożytności klasycznej, red. E. Wipszycka, t. I/II, Warszawa 2001, s. 186-252.

J. Żelazowski, „Aneks: Wykaz skrótów epigraficznych”, [w:] J. Kolendo, J. Żelazowski, E. Bunsch, Teksty i pomniki: zarys epigrafiki łacińskiej okresu Cesarstwa Rzymskiego, Warszawa 2003, s. 205-230.

Rozdział „Problemy metodologiczne. Wybrane kwestie”, [w:] K. Kłodziński, Officium a rationibus. Studium z dziejów administracji rzymskiej w okresie pryncypatu, Toruń 2017, s. 33-44.

Literatura dodatkowa:

J. Żelazowski, „Tytulatura cesarska”, [w:] J. Kolendo, J. Żelazowski, E. Bunsch, Teksty i pomniki. Zarys epigrafiki łacińskiej okresu Cesarstwa Rzymskiego, Warszawa 2003, s. 110-118.

Rozdział „Ustrój społeczny Rzymu w okresie pryncypatu”, [w:] G. Alföldy, Historia społeczna starożytnego Rzymu, przekł. A. Gierlińska, Poznań 2011, s. 189-307.

13. Źródła dokumentarne (papirusy): karmienie piersią i najmowanie mamki w Egipcie rzymskim

Źródło:

Kontrakt najęcia mamki z 13 r. p.n.e.: A.S. Hunt, C.C. Edgar, Select Papyri, t. 1: Private Documents, LCL 266, Cambridge (Mass.) 1932, papirus nr 16.

Literatura obowiązkowka:

Bradley, K. R., Sexual regulations in wet-nursing contracts from Roman Egypt, Klio 62 (1980), s. 321-325.

M. Parca, The wet nurses of Ptolemaic and Roman Egypt, Illinois Classical Studies 42 (2017), s. 203-226

14–15. Prześladowania chrześcijan (Decjusz i libelli):

Źródła:

a) Euzebiusz, Historia kościelna, księga VI 39-42, VIII 3.

b) Wybrane libelli, np.

W.Chr. 125 [= L. Mitteis, U. Wilcken (wyd.), Grundzüge und Chrestomathie der Papyruskunde, I Bd. Historischer Teil, II Hälfte Chrestomathie. Leipzig-Berlin 1912, no. 125].

W. Graham Claytor, „A Decian libellus at Luther College (Iowa)”, Tyche 30 (2015), 13-18.

Literatura obowiązkowa:

A. Ziółkowski, „Źródła kryzysu Cesarstwa Rzymskiego w III wieku”, U Schyłku Starożytności. Studia Źródłoznawcze 7 (2008), 264–285.

Literatura dodatkowa:

E. Wipszycka, Kościół w świecie późnego antyku, Warszawa 2017 [rozdział o prześladowaniach chrześcijan].

P. Keresztes, „The Decian libelli and contemporary literature”, Latomus 34 (1975) 761–781.

Zajęcia są poświęcone pracy ze źródłami do wybranych kluczowych zagadnień z zakresu historii starożytnego Rzymu od założenia miasta do późnego antyku. Studenci samodzielnie przygotowują materiał źródłowy i literaturę przedmiotu przed zajęciami. Następnie w trakcie zajęć, pod kierunkiem prowadzącego, prowadzą analizę krytyczną źródeł z wykorzystaniem wiedzy zbudowanej na podstawie literatury przedmiotu.

Ćwiczenia zapoznają studentów z możliwościami i ograniczeniami wykorzystania podstawowych źródeł historiograficznych i literatury antycznej do poszerzania naszej wiedzy o przeszłości, a także uczą ich konfrontowania ze źródłami materialnymi, ikonograficznymi, papirologicznymi i epigraficznymi.

Zajęcia będą prowadzone przez komunikator Zoom w formie cotygodniowych wideokonferencji. Materiały do zajęć będą udostępniane na platformie CKC Kampus 2.

Podstawą do zaliczenia ćwiczeń jest obecność na zajęciach: dopuszczalne są trzy nieobecności w semestrze, z czego dwie muszą być odpracowane na dyżurze.

Warunkiem dopuszczenia do zaliczenia semestru jest uzyskanie min. 50% punktów na kolokwium z alfabetu (język hebrajski, syriacki lub arabski) i kolokwium z mapy Cesarstwa Rzymskiego.

Ocena końcowa opiera się na aktywnym udziale w dyskusji w trakcie zajęć, na podstawie przygotowania przed zajęciami materiału z zadanych lektur.

W wypadku konieczności prowadzenia zajęć zdalnych, podstawą zaliczenia będzie obecność na wideokonferencjach Zoom (obowiązuje limit trzech nieobecności, w tym dwóch do odrobienia).

dr Paweł Nowakowski