Medieval history (Poland) [2900-L-HSRPL] Winter semester 2022/23
Classes, group no.4

Podczas zajęć chciałbym zastanowić się nad najważniejszymi problemami badawczymi, dotyczącymi szlachty polskiej w późnym średniowieczu. Interesować nas będzie pozycja prawna szlachty w państwie, jej relacje z królem, stosunek do innych stanów, a także konflikty w obrębie samego stanu szlacheckiego. Kilka zajęć poświęcimy ideologii szlacheckiej, zastanowimy się m.in. nad stylem życia oraz wzorami osobowymi szlachty.

Problemy te chciałbym pokazać na różnego typu źródłach, zarówno pisanych, jak i ikonograficznych (malarstwo ścienne i tablicowe, nagrobki). Wśród źródeł pisanych analizować będziemy statuty, dokumenty, listy, teksty narracyjne (kronika), zapiski prywatne, a także wiersze.

Ćwiczenia z historii Polski średniowiecznej – temat: "Szlachta w Polsce późnego średniowiecza – pozycja społeczna, ideologia, polityka"

Zajęcia nr 1: Sprawy organizacyjne: program zajęć, zasady zaliczenia.

Szlachta polska w opinii Jana Długosza.

Na pierwszych zajęciach przypomnimy sobie podstawowe wiadomości o państwie i społeczeństwie polskim w późnym średniowieczu. Postaramy się też wyjaśnić pojęcia ród, rodzina. Oprócz tego przeczytamy krótkie fragmenty „Klejnotów”, najstarszego polskiego herbarza, napisanego przez Jana Długosza.

Zajęcia nr 2: Definicja szlachty i rodzina szlachecka. Statuty Kazimierza Wielkiego (01)

Statuty Kazimierza Wielkiego, wyd. O. Balzer, Poznań 1947, s. 28-29 (art. VII)

T. Nowakowski, Statut Wielkopolski Kazimierza Wielkiego. Geneza i autorstwo, “Bydgoskie Towarzystwo Naukowe” C - 26. Prace Komisji Historii 15, 1985, s. 49-61

J. Wyrozumski, Dzieje Polski piastowskiej (VIII wiek-1370), Kraków1999, s. 347-352 [“Wielka Historia Polski”, t. 2]

Zajęcia nr 3: Definicja szlachty i rodzina szlachecka. Statuty Kazimierza Wielkiego (02)

Statuty Kazimierza Wielkiego, wyd. O. Balzer, Poznań 1947, s. 33 (art. IX), s. 138 (art. XLIX), s. 169 (art. LIX), s. 197 (art. LXXII), s. 269-270 (art. XCVIII), s. 271 (art. XCIX) [na zajęcia wybierzemy tylko niektóre z tych artykułów]

Statuty Kazimierza Wielkiego, cz. II: Statuty wielkopolskie, oprac. i wyd. L. Łysiak, Warszawa-Poznań 1982, s. 26 (art. XIX), s. 59 (art. XLV), s. 60 (art. XLVI)

J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia państwa i prawa polskiego, Warszawa 1987, s. 119-160 [lub wydania późniejsze]: rozdział pt. „Prawo sądowe polskiego średniowiecza”, podrozdziały nt. prawa prywatnego (podroz. A-D, nr 139-165), prawa karnego (podroz. A-B, nr 166-174) oraz postępowania sądowego (podroz. A-D, nr 175-192)]

I. Ihnatowicz, A. Mączak, B. Zientara, Społeczeństwo polskie od X do XX w.Warszawa 1979, s. 153-160 [lub późniejsze wydania]: rozdział 8, podrozdziały „geneza stanu szlacheckiego, włodycy, rycerstwo służebne i lenne, zamknięcie się stanu szlacheckiego”]

Zajęcia nr 4: Szlachta a król. Przywilej jedlneński (01)

Wybór źródeł do historii Polski średniowiecznej, t. III, oprac. G. Labuda, B. Miśkiewicz, Poznań 1970, s. 170-175

J. Krzyżaniakowa, J. Ochmański, Władysław II Jagiełło, Wrocław 1990, s. 279-292

S. Roman, Konflikt prawno-polityczny 1425-1430 r. a przywilej brzeski, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 14, 1962, z. 2, s. 63-90

Zajęcia nr 5: Szlachta a król. Przywilej jedlneński (02)

Wybór źródeł do historii Polski średniowiecznej, t. III, oprac. G. Labuda, B. Miśkiewicz, Poznań 1970, s. 170-175

Zajęcia nr 6: Początki parlamentaryzmu. Zjazd kostrzyński, 1503 r. (01).

Akta Aleksandra (1501-1506), wyd. F. Papée, Kraków 1927, nr 176, s. 299-300

Historia sejmu polskiego, t. I, red. J. Michalski, Warszawa 1984, s. 5-60 [rozdz. 1: Juliusz Bardach, Początki sejmu]

F. Papée, Aleksander Jagiellończyk, Kraków 1999 (wyd. II), s. 56-66 (roz. V) i 76-85 (roz. VII)

Zajęcia nr 7: Początki parlamentaryzmu. Zjazd kostrzyński, 1503 r. (02).

Akta Aleksandra (1501-1506), wyd. F. Papée, Kraków 1927, nr 176, s. 299-300

A. Gąsiorowski, Czynniki rozwarstwienia stanu szlacheckiego w średniowiecznej Polsce, [w:] Struktura feudální společnosti na uzemí Československa a Polska do přelomu 15 a 16 st., red. J. Černy, F. Hejl, A. Verbik, Praha 1984, s. 61-97

Zajęcia nr 8: Szlachta a inne stany. Zabójstwo Andrzeja Tęczyńskiego w 1461 r. (01)

J. Długosz, Roczniki, ks. XII, Warszawa 2004, s. 401-406, 412, 420,

J. Kurtyka, Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu, Kraków 1997, s. 372-382, 553-554 (o Andrzeju Tęczyńskim), 571-573 (o Janie Rabsztyńskim)

J. Wyrozumski, Dzieje Krakowa. Kraków do schyłku wieków średnich, Kraków 1992, s. 518-530

Zajęcia nr 9: Szlachta a inne stany. Zabójstwo Andrzeja Tęczyńskiego w 1461 r. (02)

Wiersz o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego, [w:] Polska poezja świecka XV wieku, oprac. M. Włodarski, Wrocław 1997 (wyd. 4 zmienione), s. 30-32 [lub w: W. Wydra, W.R. Rzepka, Chrestomatia staropolska, wyd. III, Wrocław 2004]

Anonima tzw. Galla, Kronika, wyd. K. Maleczyński, Kraków 1952, s. I-X (opis tzw. Kodeksu Zamoyskich)

A. Dąbrowska, Język polski, Wrocław 2004, s. 165-182 [lub późniejsze wydania, fragmenty roz. VII „Polszczyzna literacka”]

E. Potkowski, Paszkwile Jana z Pniew. Z dziejów kultury piśmiennej w Polsce XV w., [w:] Kultura średniowieczna i staropolska. Studia ofiarowane A. Gieysztorowi, Warszawa 1991, s. 483-490

H. Samsonowicz, Środowiska społeczne piszące w Polsce u schyłku średniowiecza, [w:] Literatura i konteksty literatury polskiego średniowiecza, pod red. T. Michałowskiej, Wrocław 1989, s. 97-108

Zajęcia nr 10: Szlachecki styl życia. „Wiersz o chlebowym stole” (01)

Słoty, Wiersz o chlebowym stole, [w:] Polska poezja świecka XV wieku, oprac. M. Włodarski, Wrocław 1997 (wyd. 4 zmienione), s. 4-10 [lub w: W. Wydra, W.R. Rzepka, Chrestomatia staropolska, wyd. III, Wrocław 2004]

J. Wiesiołowski, Kim był Słota, autor „Wiersza o chlebowym stole”, [w:] Europa – Słowiańszczyzna – Polska. Studia ku uczczeniu K. Tymienieckiego, Poznań 1970, s. 483-499

N. Elias, Przemiany obyczajów w cywilizacji Zachodu, Warszawa 1980, s. 111-116, 132-158

Zajęcia nr 11: Szlachecki styl życia. „Wiersz o chlebowym stole” (02)

Słoty, Wiersz o chlebowym stole, [w:] Polska poezja świecka XV wieku, oprac. M. Włodarski, Wrocław 1997 (wyd. 4 zmienione), s. 4-10 [lub w: W. Wydra, W.R. Rzepka, Chrestomatia staropolska, wyd. III, Wrocław 2004]

Kultura Polski średniowiecznej, XIV-XV w., pod red. B. Geremka, Warszawa 1997, s. 180-188

Zajęcia nr 12: Tradycja rodowa i rodzinna (01). Rodowód Ciołków na Drzewicy.

Rodowód Ciołków na Drzewicy, „Monumenta Poloniae Historica” t. III, s. 270-271

A. Szymczakowa, Rola przekazu pisanego w świadomości rodowej, [w:] Kultura piśmienna średniowiecza i czasów nowożytnych, wyd. P. Dymmel, B. Trelińska, Lublin 1998, s. 87-98

J. Wroniszewski, Szlachta ziemi sandomierskiej w średniowieczu, Poznań – Wrocław 2001, s. 187-204

Zajęcia nr 13: Tradycja rodowa i rodzinna (02).

B. Kunkel, Wyposażenie heraldyczne późnogotyckiego kościoła parafialnego na Mazowszu, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego”, nowej serii t. II (XIII), 1995, s. 63-73

J. Łojko, Średniowieczne herby polskie, Poznań 1985, s. 110-119 (nt. fryzu heraldycznego w Lądzie)

Malarstwo gotyckie w Polsce, t. 2: Katalog zabytków, pod red. A.S. Labudy, K. Secomskiej, Warszawa 1924, s. 160-1 (obraz „Maria z Dzieciątkiem”, Drzeczkowo), s. 183 („Maria z Dzieciątkiem”, Kalisz), s. 242-3 (Epitafium Rafała Tarnowskiego, Przeworsk), s. 261-2 („Wniebowzięcie NMP”, Szydłowiec)

M. Walicki, Malarstwo polskie. Gotyk, Renesans, wczesny Manieryzm, Warszawa 1961, s. 325 n. + il. 143 (obraz „Trójca Św.”, tryptyk z Dębna)

Zajęcia nr 14: Podsumowanie zajęć. Pozycja prawna/społeczna/polityczna oraz modele życia szlachty w Polsce późnego średniowiecza.

Prowadzący zastrzega sobie możliwość niewielkiej zmiany przedstawionego sylabusa.

Wspólna analiza literatury i źródeł. Rozmowa na tematy wymienione w poprzednim punkcie.

Podstawą zaliczenia zajęć jest aktywny udział w ćwiczeniach, przygotowanie i przemyślenie zadawanych lektur. Oprócz udziału w zajęciach na ogólną (jedną !) ocenę ćwiczeń wpływa też ocena z kwerendy bibliograficznej na wybrany temat (ich tematy zostaną podane na początku listopada). Prowadzący zastrzega sobie możliwość przeprowadzania pisemnych sprawdzianów w trakcie zajęć.

W semestrze można mieć maksymalnie trzy nieobecności. Pierwsza nie pociąga za sobą konsekwencji, drugą i trzecią należy zaliczyć.

prof. Piotr Węcowski