Laboratorium. Religie i narody ukraińskiego Budziaku. Staroobrzędowcy nad Dunajem

monograficzne

Ukraiński Budziak, czyli część współczesnego obwodu odeskiego położona między granicą z Mołdawią i Rumunią a wybrzeżem Morza Czarnego, to wielokulturowy region zamieszkały przez przedstawicieli różnych narodów i religii. W jego południowej części położonej nad Dunajem, spotykamy głównie Ukraińców i Rosjan oraz mniej licznych Mołdawian, a także Bułgarów i Gagauzów. Dominującym wyznaniem jest prawosławie, jednak charakterystyczna dla regionu jest także obecność staroobrzędowców oraz przedstawicieli nowych kościołów protestanckich.

W trakcie laboratorium skupimy się na problematyce wynikającej z charakteru struktury etnicznej i wyznaniowej południowej, naddunajskiej części Budziaku. Przedmiotem badań będą specyficzne cechy kultury poszczególnych grup (narodowych i religijnych) i wzajemne wpływy, stosunki pomiędzy poszczególnymi grupami oraz zagadnienia tożsamości narodowej i religijnej. Będą one rozpatrywane w kontekście specyficznej historii zasiedlenia Budziaku i ich zróżnicowanego pochodzenia (kwestia pamięci, trwania dawnych podziałów społecznych) oraz w związku ze współczesnym statusem niektórych z nich, będących mniejszościami w niepodległej Ukrainie (stosunek do państwa i kultury ukraińskiej). Pole naszych zainteresowań wyznaczać będą zatem takie podstawowe pojęcia, jak: religia, etniczność, pamięć, tożsamość oraz ich wzajemne powiązania.

Badania w ramach laboratorium rozpoczniemy w wybranych miejscowościach rejonu izmailskiego i kilijskiego, w których znajdują się wspólnoty staroobrzędowców. Są to zazwyczaj miejscowości niejednorodne wyznaniowo - obok staroobrzędowców mieszkają tam prawosławni. W wymienionych rejonach dominuje ludność o wschodniosłowiańskich korzeniach - Ukraińcy i Rosjanie. Rozszerzenie badań o inne, wymienione wyżej grupy narodowe i religijne będzie zależało od przebiegu zajęć, a także ilości i zainteresowań uczestników.

Zajęcia w I semestrze:

1-4. Prawosławie.

Dvornik F., Bizancjum a prymat Rzymu, Warszawa 1985.

M. Bierdiajew, Prawda prawosławia, "Znak", nr 453, luty 1993, s. 4-11.

E. Przybył, Prawosławie, Kraków 2000.

P. Evdokimov, Prawosławie, Warszawa 2003.

P. Florenski, Ikonostas i inne szkice, Białystok 1997.

K. Bondaruk, Nauka o nabożeństwach prawosławnych, Białyskok 1987.

5-9. Staroobrzędowcy - historia i religijność.

Stawiński P., Sekty, schizmy i herezje w Rosji, Kraków 2000.

K. Dębiński, Raskoł i sekty prawosławnej cerkwi rosyjskiej. Szkic historyczny, Warszawa 1910.

Staroobrzędowcy: Szkice z historii, języka, obyczajów, Warszawa 1999.

Iwaniec E., Z dziejów staroobrzędowców na ziemiach polskich XVII-XX w., Warszawa 1997.

Skupiska Staroobrzędowców w Europie, Azji i Ameryce. Ich miejsce i tradycje we współczesnym świecie, red. Iryda Grek-Pabisowa, Irena Maryniakowa, Richard Morris, Warszawa 1994.

E. Przybył, W cieniu Antychrysta. Idee staroobrzędowców w XVII w., Kraków 1999.

Cierniak U., Wizje Antychrysta u staroobrzędowców a proroctwa biblijne, [w:] Biblia a kultura europy, T. 2, red. M. Kamiński, E. Małek, Łódź 1992.

A. Maksimowska, Dyskurs o "wierze prawdziwej" i dyskurs o tradycji. Konstruowanie tożsamości przez staroobrzędowców z Homla i Wietki (Białoruś), [w:] W cieniu drzewa wiar. Studia nad kulturą religijną na pograniczach Slaviae Orthodoxae, red. M. Zowczak, Warszawa 2009, s. 157-190.

10-11. Narody i religie Budziaku.

V. S. Zelenčuk, Naselenie Bessarabii i Podnestroviâ v XIX v., Kiszyniów 1979.

Ukrain'ske pridunaw'â, Izmaił 1998.

J. V. Ivanova, L. N. Čižikova, Iz istorii zaseleniâ užnoj Ukrainy, [w:] Kul'turno-bytovye procesy na uge Ukrainy, Moskwa 1979, s. 3-11.

A. A. Prigarin, Otraženie procesov formirovaniâ v istoričeskoj pamâti gruppy russkich staroobriadcev na Dunae, "Gumanitarnaâ mysl' uga Rossii, nr 1, 2005, s. 88-107.

12-14. Elementy metodyki. Kwestionariusz. Praktyczne wskazówki przed pierwszymi badaniami terenowymi.

Lektury w zależności od przebiegu zajęć z metodyki badań etnograficznych

Student zdobywa wiedzę i doświadczenie na temat tego jako prowadzić badania terenowe: opracowuje kwestionariusz badawczy, przeprowadza wywiady. Ponadto, opracowuje i analizuje materiał badawczy podczas nich zebrany. Poznaje również podstawową literaturę dotyczącą omawianych w czasie zajęć zagadnień. Podczas pisania pracy laboratoryjnej nabywa umiejętności tworzenia tekstu naukowego.