Laboratorium. Antropologia dzieciństwa

monograficzne

Kategorie dziecka i dzieciństwa w obecnie powszechnie rozumianym kształcie stanowią w kulturze zachodniej nowe zjawisko. W stosunkowo krótkim czasie obserwujemy ich wędrówkę z peryferyjnych obszarów życia społecznego do samego jego centrum. Efektem jest niejednoznaczny, paradoksalny status dzieci. Z jednej strony znajdują się one poza "wspólnym światem", tworzonym przez dorosłych. Stanowią grupę marginalizowaną ze względu na swą niepełność, niedoskonałość, nieracjonalność. Są postrzegane jako byty nakierowane na przyszłość, a nie pełnoprawne istoty ludzkie. Z drugiej zaś strony dziecko stanowi we współczesnej kulturze obiekt swoistej obsesji. Staje się najważniejszym projektem do zrealizowania, zadaniem do wykonania.

Współczesne dzieciństwo to projekt utopijny: jest wolne od trosk dorosłych, znajduje się poza seksualnością, podziałami społecznymi, jest bliskie naturze. Oparty na takich założeniach mit szczęśliwego dzieciństwa można uznać za jeden z fundamentów współczesnej kultury.

W czasie prac grupy laboratoryjnej będziemy dążyć do zrozumienia i opisania fenomenu dziecka i dzieciństwa w kontekście najważniejszych zjawisk kultury współczesnej. Pozwoli to zrekonstruować kategorię dzieciństwa jako nieoczywistą, płynną, znajdującą się w nieustannym ruchu. Spróbujemy dostrzec wewnętrzne sprzeczności w obrazie dziecka i zastanowić się w tym kontekście nad funkcjonowaniem mechanizmów wykluczania.

Szczególny nacisk położymy na zapoznanie się z nowymi perspektywami badawczymi, w tym perspektywą childhood studies, interdyscyplinarnych badań nad społeczną konstrukcją dzieciństwa. Poznamy koncepcję dziecka jako podmiotu życia społecznego, wyrastającą z krytyki dyscyplin tradycyjnie kojarzonych z badaniami nad dzieciństwem: psychologii rozwojowej i pedagogiki.

W pracach nad samodzielnymi projektami badawczymi zajmiemy się interpretacją wybranych zjawisk kultury współczesnej związanych z dziećmi. Spróbujemy odpowiedzieć sobie na pytanie, jak wpisują się one we współczesne strategie tworzenia projektu dziecka.

Podmiotami antropologicznych badań nad dzieciństwem mogą być zarówno dorośli, jak i dzieci. W tym drugim wypadku należy zapoznać studentów z praktycznymi implikacjami takiego wyboru (np. każdorazowe uzyskiwanie pisemnej zgody rodziców lub opiekunów prawnych).

Istotną kwestią będzie zwrócenie uwagi studentów na etyczny wymiar badań społecznych - jest to sprawa szczególnie ważna ze względu na specyfikę tematu laboratorium.

Plan pracy w semestrze letnim 2009/2010:

- Zapoznanie z podstawową literaturą dotyczącą współczesnych badań nad dzieciństwem;

- Zaznajomienie się z metodologią badań antropologicznych;

- Przygotowanie do przeprowadzenia badań terenowych;

- Przeprowadzenie i przedstawienie co najmniej 5 dobrych wywiadów oraz dziennika terenowego (lipiec 2010).

Tematy zajęć:

1. Dziecko w kulturze - wstępne intuicje, interpretacje

2. Archeologia dzieciństwa

3. Socjalizacja

4. Szkoła. Historia i nowe wyzwania

5. Badania nad dzieciństwem: nowe perspektywy

6. Dzieciństwo w epoce płynnej nowoczesności

7. Obsesja niewinności i wizja cudownego dzieciństwa

8. i 9. Płeć kulturowa

10. Folklor dziecięcy

11. i 12. Badanie kultury

13. i 14. Przygotowanie badań terenowych - metodologia

W ramach laboratorium będą mogły powstać prace laboratoryjne na tematy takie jak:

-Obraz ciała dziecięcego

- Dzieciństwo czasów PRL w oczach współczesnych dorosłych

-Edukacja dziecka jako wyraz statusu społecznego i prestiżu

-Nowe zwyczaje związane z narodzinami dziecka (np. analiza praktyk wokół szkół rodzenia)

-Dziecko w Kościele Katolickim

-Kultura materialna dzieciństwa: zabawki, ubrania

-Pokój dziecięcy jako tekst kultury

-Wychowanie chłopców a nowe wzorce męskości

-Dziadkowie i wnuki

-(Nie)obecność dziecka w przestrzeni miasta - na przykładzie wybranej dzielnicy

-Społeczne praktyki związane z wychowaniem, realizowane w wybranych instytucjach, takich jak przedszkole, szkoła, dom dziecka, szpital dziecięcy

-Wychowanie dzieci według nowych ruchów ekologicznych

-Zabawy z bronią: debata na temat zabawek militarnych

-Kłopoty ze społecznym definiowaniem dzieciństwa na przykładzie dyskusji nad obniżeniem progu obowiązku szkolnego

Badania będą przeprowadzane w Warszawie.

Student zdobywa wiedzę i doświadczenie na temat tego jako prowadzić badania terenowe: opracowuje kwestionariusz badawczy, przeprowadza wywiady. Ponadto, opracowuje i analizuje materiał badawczy podczas nich zebrany. Poznaje również podstawową literaturę dotyczącą omawianych w czasie zajęć zagadnień. Podczas pisania pracy laboratoryjnej nabywa umiejętności tworzenia tekstu naukowego.