Laboratorium. Antropologia współczesności czy przeszłości? Warszawskie rekonstrukcje historyczne

monograficzne

W ramach prowadzonych zajęć zamierzam zwrócić uwagę studentów na wycinek obecności historii we współczesnej kulturze, mianowicie na działalność grup historycznych. Przedmiotem naszych zainteresowań staną się więc nie tylko wszelkie rekonstrukcje bitew , potyczek i innych wydarzeń historycznych (rzeczywistych bądź fikcyjnych), ale też sposób funkcjonowania tych grup, ich stosunek do przeszłości, jak i do teraźniejszości.

Reprezentacje historii (rekonstrukcje bitew, symbolicznych wydarzeń historycznych, ale też odnawianie pomników, rynków, organizowanie wystaw o „dawnym” świecie, prezentowanie zabytków w turystyce itd.) stały się nieodłącznym elementem kultury współczesnej. Ich natężenie, wyrazistość a niejednokrotnie kontrowersyjność sprawiają, że zjawiska te zdają się mówić więcej o teraźniejszości niż o przeszłości. Pewien aspekt tego zjawiska opisują studia nad dziedzictwem kulturowym, nie wyczerpują jednak złożoności fenomenu. Obecność historii w teraźniejszości wymaga bowiem także analizy współczesnych reprezentacji kulturowych, sposobu, w jaki konstruowana, ideologizowana i kontekstualizowana jest dziś przeszłość.

W momencie, kiedy historia staje się narzędziem politycznym, ideologicznym, kiedy budzi emocje, gdy zdarza się „zaprzeczać faktom”, badania nad rolą przeszłości w teraźniejszym świecie mają szansę dać odpowiedź na szereg pytań dotyczących kwestii tworzenia symboli, sacrum, także wartości, władzy, mechanizmów konstruowania „prawdy”, negocjowania znaczeń, jak i kwestii zabawy, wizualności w kulturze. Współczesny stosunek do historii, uwypuklanie jednych wydarzeń, zacieranie innych, zwracanie uwagi na jedne postaci, a spychanie na dalszy plan innych, pokazuje, jak chcieliby być odbierani, z kim chcieliby się równać dzisiejsi „wykonawcy” historii.

W ramach prowadzonych zajęć zamierzam zwrócić uwagę studentów jedynie na „wycinek”, sam w sobie dość barwny, obecności historii we współczesnej kulturze, mianowicie na działalność grup historycznych. Przedmiotem naszych zainteresowań staną się więc nie tylko wszelkie rekonstrukcje bitew , potyczek i innych wydarzeń historycznych (rzeczywistych bądź fikcyjnych), ale też sposób funkcjonowania tych grup, ich stosunek do przeszłości, jak i do teraźniejszości. By materiał zebrany przez grupę był jak najciekawszy i jak najbardziej zróżnicowany, zajmiemy się badaniami wśród grup „militarnych”, „rycerskich”, ale i zespołów dawnego tańca. Będziemy mogli porównać ich wzajemny stosunek do siebie, jak też obraz historii konstruowany przez każdą z tych grup. Postaramy się też przeprowadzić badania wśród osób patrzących na rekonstrukcje przeszłości, by dowiedzieć się, jaki jest ich punkt widzenia.

Przedmiotem badań studentów będą więc różnorodne prezentacje (zarówno historii, jak i autoprezentacji) grup rekonstrukcji historycznej, rycerskich – czyli swoiste ponowne tworzenie przeszłości. Śledzić będziemy nie tylko same imprezy, podczas których odgrywać będą wydarzenia historyczne, ale i dyskurs tworzony na użytek istnienia tych grup. Tu z pomocą przyjdzie nam Internet, strony www tych grup, fora tematyczne oraz portale społecznościowe i liczne artykuły gazetowe. W miarę możliwości będziemy też obecni na spotkaniach tych grup.

Uczestnicy grupy laboratoryjnej, oprócz spotkania z literaturą antropologiczną, będą mieli okazję dobrze poznać złożony warsztat pracy antropologa, gdyż prowadzone przez nich badania nie będą sprowadzały się jedynie do przeprowadzenia wywiadów z członkami grup i rejestracji określonych imprez historycznych. Będą wymagały również „trzymania ręki na pulsie”, systematycznego przeglądania mediów i stron internetowych, portali społecznościowych, bieżącej analizy zawartych w nich treści, modyfikacji zadawanych pytań. Mam nadzieję, że założona „antropologia reprezentacji przeszłości” stanie się w ten sposób dopełnieniem studiów etnohistorycznych, namysłu nad dziedzictwem kulturowym i szeroko rozumianej antropologii historii.

Ashworth G. J. 1994, From history to heritage: from heritage to identity: in search of concepts and models, [w:] eds G. J. Ashworth, P. J. Larkham, Building a new heritage. Tourism, Culture and identity in the New Europe, Routledge, London, New York, s. 13-30.

Baumann G. 2002, Collective Identity as a Dual Discursive Construction: Dominant vs. Demotic Discourses of Culture and the Negotiation of Historical Memory, [w:] Identities. Time, differences and boundaries, ed. H. Friese, Berghahn Books, US, s. 189-200.

Clifford J. 2004, Praktyki przestrzenne: badania terenowe, podróże i praktyki dyscyplinujące w antropologii, [w:] Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, red. E. Nowicka, M. Kempny, PWN, Warszawa, s. 139-179.

Cohen A. P. 2003, Wspólnoty znaczeń, [w:] Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, red. E. Nowicka, M. Kempny, PWN, Warszawa, s. 192-215.

Dening G. 1993, The Theatricality of History Making and the Paradoxes of Acting, “Cultural Anthropology”, Vol. 8, No. 1, pp. 73-95.

Domańska E. 2005, Mikrohistorie, Wyd. Poznańskie, Poznań.

Faubion J. D. 1993, History in Anthropology, “Annual Review of Anthropology”, Vol. 22, pp. 35-54.

Frey J. H. 2009, Wywiad od neutralności do politycznego zaangażowania, [w:] red. N. K. Denzin, Y. S. Lincoln, Metody badań jakościowych, t. 2, PWN, Warszawa, s. 81-127.

Friedman J. 1992, Myth, History, and Political Identity, “Cultural Anthropology”, Vol. 7, No. 2, pp. 194-210.

Guss D. M. 1993, The Selling of San Juan: The Performance of History in an Afro-Venezuelan Community, “American Ethnologist”, Vol. 20, No. 3, pp. 451-473.

Hammersley M., Atkinson P. 2000, Metody badań terenowych, Zysk i S-ka, Poznań, r. 4. Relacje w terenie, s. 89-130.

Hastrup K. 2004, O ugruntowywaniu się światów – podstawy empiryczne antropologii, [w:] Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, red. E. Nowicka, M. Kempny, PWN, Warszawa, s. 87-99.

Hervieu-Léger D. 1999, Religia jako pamięć, Nomos, Kraków.

Herzfeld M. 2004, Antropologia. Praktykowanie teorii w kulturze i społeczeństwie, WUJ, Kraków, r. 3 Historie, s. 91-136.

Hobsbawm E. 2008, Wprowadzenie. Wynajdywanie tradycji, [w:] red. E. Hobsbawm, T. Ranger, Tradycja wynaleziona, WUJ, Kraków, s. 9-25.

Kaneff D. 2006 Who owns the past? The politics of time in ‘model’ Bulgarian village, Berghahn Books, US, r. 4 Contesting History.

Kaniowska K. 1999, Opis – klucz do rozumienia kultury, „Łódzkie Studia Etnograficzne”, t. XXXIX.

Lewis L. A. 2001, Of Ships and Saints: History, Memory, and Place in the Making of Moreno Mexican Identity, “Cultural Anthropology”, Vol. 16, No. 1, pp. 62-82.

Maffesoli M. 2008, Czas plemion, PWN, Warszawa.

Marcus G. E. 2003, Użyteczność kategorii uczestnictwa w zmieniających się kontekstach antropologicznych badań terenowych, [w:] red. D. Wolska, M. Brocki, Clifford Geertz – lokalna lektura, WUJ, Kraków, s. 155-182.

Memory, Politics and Religion: The Past Meets Present in Europe 2004, eds F. Pine, D. Kaneff, H. Haukanes, Lit-Verlag, Muenster.

Orta A. 2002, Burying the past: Locality, Lived History, and Death in an Aymara Ritual of Remembrance, “Cultural Anthropology”, Vol. 17, No. 4, pp. 471-511.

Ortner S. B. 2003, O symbolach kardynalnych, [w:] Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, red. E. Nowicka, M. Kempny, PWN, Warszawa, s. 106-116.

Ortner S. B. 2004, Pokolenie X. Antropologia w świecie nasyconym mediami, [w:] Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, red. E. Nowicka, M. Kempny, PWN, Warszawa, s. 420-447.

Pamięć, etyka i historia 2006, red. E. Domańska, Wyd. Poznańskie, Poznań.

Rapley T. 2010, Analiza konwersacji, dyskursu i dokumentów, PNW, Warszawa.

Rostas S. 1998, From ritualization to performativity. The Concheros of Mexico, [w:] ed. F. Hughes-Freeland, Ritual, performance, media, Routledge, London, New York, s. 85-103.

Sahlins M. 2006, Wyspy historii, WUJ, Kraków, r. 2. Różne czasy, różne zwyczaje: antropologia historii, s. 53-91.

Schieffelin E. L. 1985, Performance and the Cultural Construction of Reality, „American Ethnologist”, Vol. 12, No. 4, s. 707-724.

--1996, On Failure and Performance: Throwing the Medium out of The Séance, [w:] eds C. Laderman, M. Roseman, The Performance of Healing, Routledge, London, New York, s. 59-89.

--1998, Problematizing performance, [w:] ed. F. Hughes-Freeland, Ritual, performance, media, Routledge, London, New York, s. 194-207.

Secular Ritual 1977, eds S. F. Moore, B. Myerhoff, Van Gorcum & Comp., Assen.

Skwirowska M. 2002, „Na kopie” i „w szranki”: współczesne „rycerskie” bractwa, turnieje, reguły, praca magisterska znajdująca się w Archiwum IEiAK UW.

Tedlock B. 2009, Obserwowanie uczestnictwa i narodziny etnografii publicznej, [w:] red. N. K. Denzin, Y. S. Lincoln, Metody badań jakościowych, t. 1, PWN, Warszawa, s. 655-675.

Turner V. 2003, Badania nad symbolami, [w:] Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, red. E. Nowicka, M. Kempny, PWN, Warszawa, s. 89-105.

Turner V. 2005, Gry społeczne, pola i metafory. Symboliczne działanie w społeczeństwie, WUJ, Kraków.

Wertsch J. V. 2000, Narratives as Cultural Tools in Sociocultural Analysis: Official History in Soviet and Post-Soviet Russia, “Ethos”, Vol. 28, No. 4, pp. 511-533.

Włodarczyk J. 2008, Ruch rycerski w kulturze popularnej przełomu XX-XXI wieku, praca magisterska znajdująca się w Archiwum IEiAK UW.

Student zdobywa wiedzę i doświadczenie na temat tego jako prowadzić badania terenowe: opracowuje kwestionariusz badawczy, przeprowadza wywiady. Ponadto, opracowuje i analizuje materiał badawczy podczas nich zebrany. Poznaje również podstawową literaturę dotyczącą omawianych w czasie zajęć zagadnień. Podczas pisania pracy laboratoryjnej nabywa umiejętności tworzenia tekstu naukowego.

Zaliczenie na ocenę po każdym semestrze. Laboratorium kończy się złożeniem pracy laboratoryjnej do końca semestru zimowego III roku studiów oraz oddaniem na płycie CD przepisanych wywiadów i ew. innych materiałów terenowych.