Laboratorium. Kryzys solidarności? Skutki likwidacji Stoczni Szczecińskiej w perspektywie antropologii społecznej

monograficzne

Projekt laboratoryjny stanowić będzie studium byłych pracowników Stoczni Szczecińskiej i społecznych skutków likwidacji Stoczni. Temat jest niezwykle istotny dla regionu zachodniopomorskiego.

Tematem proponowanego laboratorium są współczesne przeobrażenia społeczne, doświadczane i obserwowane z punktu widzenia konkretnej grupy społecznej o konkretnej trajektorii biograficznej, do jakiej należą szczecińscy stoczniowcy. Stocznia szczecińska od dziesięcioleci stanowi instytucję o historycznym znaczeniu, która, mimo iż nie wytrzymuje konfrontacji z gospodarką wolnorynkową, wciąż chce i może liczyć na różnego rodzaju wsparcie symboliczne ze strony państwa, co jednak nie wiąże się z oczekiwanymi materialnymi konsekwencjami. Liczne wewnętrzne napięcia w grupie stoczniowców i ich najbliższych zrodzone w wyniku takiej sytuacji staną się przedmiotem studenckich badań.

Stocznia Szczecińska S.A., zatrudniająca 4500 osób, była do niedawna jednym z kluczowych pracodawców w regionie (obok Zakładów Chemicznych „Police”). Trzeba jednak podkreślić, że przemysł stoczniowy to system naczyń połączonych: upadek stoczni pociąga likwidację wielu przedsiębiorstw i zakładów związanych bezpośrednio z przemysłem metalowym, więc skutki gospodarcze zjawiska, z których bodajże najpoważniejszym jest strukturalne bezrobocie, są znacznie rozleglejsze. Zjawisko to doskonale odzwierciedla „upadek” trzytysięcznego miasteczka Recz, którego mieszkańcy utrzymywali się dotychczas głównie dzięki zatrudnieniu w zakładzie przemysłu elektromaszynowego „Remor”, w zakładzie odlewniczym „Alutec” oraz w zakładzie obróbki metali „Cymerman”, które realizowały zamówienia stoczniowe. Warto również nadmienić, że sytuacja na rynku pracy w zachodniopomorskim jeszcze przed zamknięciem stoczni była jedną z gorszych w kraju. Obecna sytuacja odczuwana jest szczególnie mocno, ponieważ Stocznia Szczecińska miała od wielu pokoleń bardzo silną pozycję, zarówno w samym mieście, jak i w całym województwie. Zarówno w czasach przynależności Szczecina do Niemiec, jak i po wojnie, przemysł stoczniowy był kołem zamachowym całego przemysłu w regionie. W okresie ostatnich dwudziestu lat cały przemysł stoczniowy borykał się z licznymi problemami. Stocznie sukcesywnie zmniejszały zatrudnienie, zmieniały sposób i charakter produkcji, próbując sprostać nowym wymaganiom i warunkom konkurencji. W 2009, zgodnie z przyjętą w sejmie tzw. „Specustawą Stoczniową”, rozpoczęto „proces kompensacji”, co oznacza całkowitą wyprzedaż majątku stoczni oraz zwolnienia grupowe. W odróżnieniu od licznych wcześniej ogłaszanych upadłości , tym razem w miejsce stoczni nie powstał żaden nowy stoczniowy byt.Szczecin z „miasta stoczniowców” staje się powoli miastem sfrustrowanych bezrobotnych . Niektóre grupy pracowników (np. spawacze) cieszyły się wielką renomą na rynku pracy i zostały natychmiast zatrudnione przez zagranicznych pracodawców, część jednak poradziła sobie znacznie gorzej. Stocznia była miejscem pracy od kilku pokoleń, zatrudniała całe rodziny, w tym kobiety. Pozostała rzesza osób, która nie może pogodzić się z faktem ostatecznego upadku stoczni, a dominujący nastrój to, wbrew pozorom, nadzieja. Z wypowiedzi stoczniowców bije pewność, że jest to stan przejściowy i zaraz, niebawem, za rok, stocznia ruszy pełną parą.

Napięcia obecne pomiędzy rozmaitymi grupami zainteresowanych będą stanowić przedmiot studenckich badań i analiz.

Proponowany temat podejmować będzie szereg zagadnień teoretycznych z zakresu antropologii polityki i antropologii zmiany społecznej (a więc w warunkach polskich „postkomunizmu” lub, przyjąwszy terminologię anglosaską dominującą w sugerowanej przez prowadzącą literaturze, „postsocjalizmu”), eksplorującej problematykę opozycji „ciągłości i zmiany”. Krytycznej analizie poddane zostanie zderzenie neoliberalnej rzeczywistości wolnorynkowej z potencjałem symbolicznym, jaki Stocznia Szczecińska posiada w ideologii wolnej, „solidarnościowej” Polski. Trwający od dwudziestu lat proces transformacji ustrojowej, wciąż bogaty w wydarzenia o podłożu społeczno-ekonomicznym, jest jednocześnie procesem głębokich przeobrażeń społeczno-kulturowych, obnażającym istnienie silnych podziałów obecnych na tle różnorodnych, niekiedy skonfliktowanych ideologii, choćby w zakresie kształtowania polityki historycznej państwa. Zjawiska społeczno-kulturowe, pojawiające się na styku tych porządków, należą do rzeczywistości, której antropologia nie może ignorować, ani tym bardziej lekceważyć. Podejmowanie badań nad tego typu procesami jest jednocześnie dla młodych adeptów tej dziedziny lekcją antropologicznego spojrzenia na codzienność polityczną współczesnej Polski.

PROPOZYCJE PRZYKŁADOWYCH TEMATÓW PRAC STUDENCKICH:

- Świat stoczniowca (mężczyzny) na bezrobociu. Strategie przetrwania. Zmiana roli społecznej oraz rodzinnej?

- Świat stoczniowca (kobiety) na bezrobociu. Strategie przetrwania. Zmiana roli społecznej oraz rodzinnej?

- Żony byłych stoczniowców. Strategie przetrwania i redefinicje ról społecznych?

- „Solidarność” bez solidarności: Związkowiec (eksstoczniowiec) bez zakładu pracy.

- Monografia wielopokoleniowej rodziny stoczniowców.

- Firma X (obsługująca redukcję zatrudnienia stoczni) jako mediator pomiędzy państwem, stocznią, stoczniowcami a społeczeństwem. Cele, ideologie, praktyka, oczekiwania społeczne.

- Krok w nowe wcielenie: stoczniowcy korzystający z usług Firmy X, zajmującej się obsługą redukcji zatrudnienia.

- Nowe wcielenie: pierwsza praca poza stocznią (po x latach pracy w stoczni). „Ja” w nowej perspektywie i w nowym kontekście.

- Związki zawodowe byłej stoczni, ich ideologie i konflikty.

- Szefostwo związków zawodowych stoczni oczami byłych pracowników i członków związku.

- Miasteczko Recz

- „Moje 30 lat (lub więcej) pracy w Stoczni” – biografie wieloletnich stoczniowców.

---. Stoczniowcy Szczecina w procesie zmian społecznych. Studium socjologiczne Stoczni Szczecińskiej SA, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.

Blum, Joseph A.. 2000. Degradation without Deskilling: Twenty-Five Years in the San Francisco Shipyards, in: Global Ethnography: Forces, Connections, and Imaginations in a Postmodern World, Michael Burawoy et.al. ed., University of California Press, Berkeley.

Booth, Wayne C., Colomb, Gregory G. and Joseph M. Williams.2003. The Craft of Research, The University of Chicago Press, Chicago, (rozd.3 i 4).

Chanfrault-Duchet, Marie Francoise 1991 "Narrative structures, social models, and symbolic representation in the life story", in: S. Gluck and D. Patai (eds.), Women's Words: The feminist practice of oral history. New York and London: Routledge, str.77-92.

Cortazzi, Martin. “Narrative analysis in Ethnography” and Ken Plummer “The call of life story in ethnographic research,” in Handbook of Ethnography, ed. By P. Atkinson et al. London: Sage.

Davies, Charlotte Aul. 1999. “Reflexivity and ethnographic research,” in: Reflexive Anthropology: A guide to researching selves and others, London: Routledge, str. 3-25.

Davies, Charlotte Aul. 1999. “Selecting topics and methods” and “Structuring Research” in: Reflexive Anthropology: A guide to researching selves and others, pp. 26-44 and 136-155. London: Routledge.

Dunn, Elizabeth, 2008, Droga do kapitalizmu, w: Prywatyzując Polskę, wyd. Krytyki Politycznej, Warszawa.

Dunn, Elizabeth. 2008. Kontrola jakości, dyscyplina i przeobrażanie osób, w: Prywatyzując Polskę, wyd. Krytyki Politycznej, Warszawa.

Emerson Robert M., Fretz Rachel I.and Linda L. Shaw, Writing Ethnographic Fieldnotes, The University of Chicago Press, Chicago.

Eriksen, Tomas Hylland. 2009. Małe miejsca, wielkie sprawy. Wprowadzenie do antropologii społecznej i kulturowej, Volumen Oficyna Wydawnicza, Warszawa.

Gmelch, Georg. 2008. Lessons from the Field, in: Conformity and Conflict. Readings in Cultural Anthropology, Spradley, James and David W. McCurdy eds., Pearson Education, Boston.

Hammersley, M. i P. Atkinson.2000. Dokumenty, w: Metody badań terenowych, wyd. Zysk i spółka, Poznań.

Hammersley, M. i P. Atkinson.2000. Relacje w terenie, w: Metody badań terenowych, wyd. Zysk i spółka, Poznań.

Hann, Chris. 2008. Kontrola i opór, w: Antropologia społeczna, Wyd. UJ, Kraków.

Hann, Chris. 2008. Produkcja i konsumpcja, w: Antropologia społeczna, Wyd. UJ, Kraków.

Hann, Chris. 2008. Wprowadzenie, w: Antropologia społeczna, Wyd. UJ, Kraków.

Hareven Tamara K. and Kanji Masaoka. 1988. Turning Points and Transitions: Perceptions of the Life Course, “Journal of Family History” vol. 13, no 3, pp. 271-288.

Hertzfeld M. 2004. Antropologia. Praktykowanie teorii w kulturze i społeczeństwie, wzd. UJ, Kraków (rozd. 14).

Jabłońska Barbara.2006. Krytyczna analiza dyskursu – refleksje teoretyczno – metodologiczne, „Przegląd socjologii jakościowej” nr 2/2006, s. 60.

Jakobson, David. 1991. Reading Ethnography. Albany: State University of New York Press (rozdz. 1 i 6).

Kozłowska, Urszula. 2002. Stocznia szczecińska SA na tle przemian ustrojowych, Roczniki Socjologii Morskiej, t. XIV.

Luehrman, Sonja. 2005. „Recycling cultural construction: Desecularization in Postsoviet Mari El”, Religion, State and Society 33:1, 35-56.

Ładykowska, Agata (w druku), Post-Soviet Orthodoxy in the making: strategies for continuity thinking among the Russian middle-aged school teachers, in: [w:] Multiple Moralities in Russia, Jarrett Zigon ed., Oxford: Berghahn.

Malinowski, Bronisław. 2002. Dziennik w ścisłym znaczeniu tego wyrazu, wstęp i opracowanie Grażyna Kubica, Wydawnictwo Literackie, Kraków – wybrane fragmenty.

Mauss, Marcel. 2001. Pojęcie osoby, w: Socjologia i antropologia, wyd. KR,Warszawa.

Ost, David. 2007. Klęska „Solidarności”. Gniew i polityka w postkomunistycznej Europie, Wyd. Muza Sa, Warszawa – wybrane rozdziały.

Rubin and Rubin. 1995. “Assembling the parts: Structuring a qualitative interview,” Qualitative Interviewing. str. 145-167.

Spradley, James. 2001. “Interviewing an informant,” in A. Bryman (ed.) Ethnography. Vol. II. London: Sage

Spradley, James. 2005. Participant Observation. South Melbourne: Wadsworth, str. 36-139.

Trutkowski, C. 2004. Wybór czy konieczność – o potrzebie wykorzystania analizy dyskursu w socjologii, „Kultura i Społeczeństwo”, 1: 35-50.

Winkin, Yves. 2007. Funkcje dziennika (diary), w: Antropologia komunikacji. Od teorii do badań terenowych, Wyd. UW, Warszawa.

Wolf, Marjory. 1992. “Writing Ethnography: The poetics and politics of culture,” in Thrice told tale: Postmodernism and ethnographic responsibility.

Bezpośrednim celem projektu jest nauczenie studentów rozpoznawania, a następnie definiowania i analizowania współczesnych zjawisk społecznych z perspektywy antropologii społecznej, a w szczególnosci antropologii polityki. Zajęcia, zgodnie z założeniami projektu „laboratorium etnograficzne”, mają charakter warsztatu, którego zadaniem jest praktyczne zapoznanie studenta z metodami badań terenowych, etapami przygotowania projektu badawczego oraz zasadami opracowywania materiałów terenowych. Zajęcia mają być wstępem do wykształcenia umiejętności samodzielnej interpretacji i analizy wybranego zjawiska społeczno-kulturowego, poprzez indywidualną pracę nad przygotowaniem własnego projektu badawczego, realizowanego w ramach tematu całej grupy.

Zaliczenie na ocenę po każdym semestrze. Laboratorium kończy się złożeniem pracy laboratoryjnej do końca semestru zimowego III roku studiów oraz oddaniem na płycie CD przepisanych wywiadów i ew. innych materiałów terenowych.