(in Polish) Zwroty metodologiczne w badaniach (nie tylko) literaturoznawczych

Zajęcia poświęcone są praktycznej i teoretycznej refleksji nad fenomenem tzw. zwrotów metodologicznych w badaniach (nie tylko) literaturoznawczych. Celem zajęć jest zapoznanie doktoranta z wybranymi przykładami zwrotów: afektywnym, archiwalnym, etycznym, forensycznym, ikonicznym, kulturowym, lingwistycznym, narratywistycznym, performatywnym, piktorialnym, przestrzennym/spacjalnym, topograficznym, translatologicznym. Uczestnik zajęć poznaje podstawowe motywacje określające konieczność zaistnienia zwrotu, poznaje mechanizmy mu towarzyszące i praktyki jego użycia. Przedmiot ma za zadanie wskazanie dominant metodologicznych w myśli teoretycznoliterackiej i historycznoliterackiej (a także antropologicznej), ale też form transpozycji i atrybucji na polskim gruncie naukowym, a w konsekwencji określenie różnorodnych form wpływu, produktywności i sensowności aplikowania perspektyw metodologicznych do badań nad tekstem (w szerokim ujęciu).

Zajęcia poświęcone są praktycznej i teoretycznej refleksji nad fenomenem tzw. zwrotów metodologicznych w badaniach (nie tylko) literaturoznawczych. Celem zajęć jest zapoznanie doktoranta z wybranymi przykładami zwrotów: afektywnym, archiwalnym, etycznym, forensycznym, ikonicznym, kulturowym, lingwistycznym, narratywistycznym, performatywnym, piktorialnym, przestrzennym/spacjalnym, topograficznym, translatologicznym, kształtujących mapę metodologicznych przesunięć. Uczestnik zajęć poznaje podstawowe motywacje określające konieczność zaistnienia zwrotu, poznaje mechanizmy mu towarzyszące i praktyki jego użycia. Przedmiot ma za zadanie wskazanie dominant metodologicznych w myśli teoretycznoliterackiej i historycznoliterackiej (a także antropologicznej), ale też form transpozycji i atrybucji na polskim gruncie naukowym, a w konsekwencji określenie różnorodnych form wpływu, produktywności i sensowności aplikowania perspektyw metodologicznych do badań nad tekstem (w szerokim ujęciu). Dzięki wydobyciu pluralizmu możliwości doktorant lepiej może zrozumieć specyfikę stosowania różnorodnych ujęć metodologiczno-badawczych w swojej własnej pracy warsztatowej i w pracy z tekstem (mimo różnych mediów i form przekaźnikowych badanego tekstu, korpusu tekstów oraz struktury badawczej, wybranej jako projekt doktoratu). Mówiąc o zmienności i dynamice zwrotów (a także modach na zwroty), zajęcia mają na celu wskazanie najważniejszych dominant oraz mechanizmów określających mapę badawczą, pozwalającą zrozumieć istotę i konieczność zwrotu jako zjawiska twórczego, wskazując jednocześnie na jego potencjalny formacyjny charakter. Istotą zajęć będzie odpowiedź na pytania o to, wobec czego ustawiana jest perspektywa badawcza, co zmienia zwrot w myśleniu o badanym zjawisku, na co otwiera i jaką zmianę umożliwia, jakiego rodzaju horyzont badawczy rysuje, a także jaka jest pozycja badającego oraz status badanego przedmiotu, wreszcie: czym jest ‘zwrot’ kontrze do ‘długiego trwania’.

Zajęcia będą uzależnione od zapotrzebowania uczestników. Na początku zajęć doktoranci wskażą na ich obszary badawcze, pokażą, z jakimi przykładami tekstowymi mają do czynienia we własnych pracach doktorskich i projektach doktoratów, a prowadzący dopasuje do zapotrzebowania grupy odpowiednią literaturę (skoryguje ewentualne propozycje sylabusowe).

W pierwszej części zajęć zostaną omówione (wspólnie, odwołując się do wybranych tekstów z sylabusa oraz uwzględniając już potencjalne obszary badawcze doktorantów) zaproponowane przykłady zwrotów w badaniach (nie tylko) literaturoznawczych. W drugiej części spotkań prowadzący poprosi doktorantów, żeby na zasadzie rozważnego ćwiczenia warsztatowego spróbowali włączyć refleksję o przykładowych zwrotach pod kątem widzenia badanego przez siebie problemu (tekstu, tworzywa, zjawiska, problemu, obszaru). Podczas zajęć zostaną również pokazane możliwości wykorzystania strategii i koncepcji metodologicznych, określających sposoby współistnienia różnorodnych (sub)dyscyplin naukowych i współistniejących trendów badawczych. Refleksja nad specyfiką zwrotów metodologicznych skupiać się będzie również wokół najważniejszych (ale nie jedynych w tym wykazie) szkół związanych ze zwrotami metodologicznymi. Ujawni dzięki temu kulturowo-filozoficzne dominanty, wynikające z okoliczności i usytuowania wobec dotychczasowych badań i propozycji metodologicznych, a także pozwoli wprowadzić perspektywę porównawczą, uwyraźniającą dynamikę zmian.

Materiał zajęciowy (wybiórczy i bazujący na wyrazistej autorskiej selekcji) uporządkowany został wedle kryteriów genologicznych, estetycznych i w pewnym sensie chronologicznych, a także tych wynikających z nośności (znaczenia) zwrotów w badaniach literaturoznawczych (i szerzej humanistycznych). Celem tak zaprojektowanych zajęć jest również sproblematyzowanie najważniejszych refleksji dotyczących zwrotów, określenie ich produktywności, sensowności, a także stosowności aplikowania do poszczególnych (autorskich) wyborów podczas komponowania prac doktorskich. Dodatkowym celem będzie także namysł nad stosownością i sensownością włączania refleksji nad zwrotami w indywidualny plan badawczy powstających projektów doktorskich i próba zastanowienia się nad specyfiką włączenia takiego „testowego” myślenia (przy świadomości metody hybrydycznej, pokazującej destabilizujące wybrany przez doktoranta układ badawczy fluktuacje).

Zajęcia wprowadzają perspektywę kulturologiczną, pozwalającą na uchwycenie dynamiki przemian metodologicznych w czasie, ich procesualność na tle szerszych przemian kulturowo-cywilizacyjnych i wskazanie różnorodnych języków, jakimi mówią i dzięki czemu określają zmienność mapy polskiego i światowego literaturoznawstwa. Zajęcia (w ich części praktycznej, warsztatowej) mają być pomocne w krytycznym naukowym namyśle nad indywidualnymi projektami badawczymi doktorantów, wyborami przez doktorantów szkół, ścieżek i produktywnością możliwości interpretacyjnych tekstów (nie tylko) literackich, w dyskusji nad wybranymi dziełami literackimi (także dzięki poetyce fragmentu), hermeneutycznemu kluczeniu wokół kwestii problemowych wpisanych w analizowane i badane teksty.

Balcerzan E., „Sztuka tłumaczenia a styl”, w: „Studia z teorii i historii poezji”, red. M. Głowiński, Wrocław 1967.

Balcerzan E., „Pracownia tłumacza”, w: tegoż, „Kręgi wtajemniczenia”, Warszawa 1982.

Baudouin de Courtenay J. N., „Charakterystyka psychologiczna języka polskiego” [1915], w: tegoż, „O języku polskim”, wybór prac, red. J. Basara, M. Szymczak, Warszawa 1984.

Birns N., „Theory after Theory. An Intellectual History of Literary Theory Form 1950 to Early 21st Century”, Toronto 2010, wybrane fragmenty.

Burke P., „Społeczna historia wiedzy”, przeł. A. Kunicka, Warszawa 2016.

Burzyńska A., „Kariera narracji. O zwrocie narratywistycznym w humanistyce”, w: „Narracja i tożsamość (II). Antropologiczne problemy literatury”, red. W. Bolecki, R. Nycz, Warszawa 2004.

Burzyńska A., Markowski M.P., „Teorie literatury XX wieku”, Kraków 2006, wybrane fragmenty.

Dauksza A., „Afektywny modernizm: nowoczesna literatura polska w interpretacji relacyjnej”, Warszawa 2017, wybrane fragmenty.

Dąbrowicz E., „Biografia transgraniczna: migracje jako problem tożsamości w polskim wieku XIX”, „Białostockie Studia Literaturoznawcze” 2010, nr 1.

Dąbrowicz E., „Migracje regionalne jako problem biografistyki naukowej: wstępne rozpoznanie”, w: „Region a tożsamości transgraniczne: literatura, miejsca, translokacje”, red. D. Zawadzka, M. Mikołajczak, K. Sawicka-Mierzyńska, Kraków 2016.

Dąbrowski M., „Projekt krytyki etycznej. Studia i szkice literackie”, Kraków 2005, wybrane fragmenty.

Domańska E., „«Zwrot performatywny» w nowoczesnej humanistyce”, „Teksty Drugie” 2007, nr 5.

Domańska E., „Źródła, dowody i «zwrot forensyczny»”, w: „Między nauką a sztuką – wokół problemów współczesnej historiografii”, red. E. Solska, P. Witek, M. Woźniak, Lublin 2017.

Heydel M., „Zwrot kulturowy w badaniach nad przekładem”, „Teksty Drugie” 2009, nr 6.

Kalaga W., „Mgławice dyskursu: podmiot, tekst, interpretacja”, Kraków 1997, wybrane fragmenty.

Kleiner J., „Charakter i przedmiot badań literackich”, Biblioteka Warszawska” 1913, t. 1.

Łebkowska A., „Empatia: o literackich narracjach przełomu XX i XXI wieku”, Kraków 2008, wybrane fragmenty.

Łebkowska A., „Granice narracji”, w: „Narracja i tożsamość (II). Antropologiczne problemy literatury”, red. W. Bolecki, R. Nycz, Warszawa 2004.

Łempicki Z., „Drogi i cele współczesnej stylistyki”, „Neofilolog” 1930, z. 3.

„Polska myśl przekładoznawcza”, red. P. de Bończa Bukowski, M. Heydel, Kraków 2013, wybrane fragmenty.

Rybicka E., „Zwrot topograficzny w badaniach literackich: od poetyki przestrzeni do polityki miejsca”, w: „Kulturowa teoria literatury 2: poetyki, problematyki, interpretacje”, red. T. Walas, R. Nycz, Kraków 2012.

Sendyka R., „Od kultury «ja» do kultury «siebie»: o zwrotnych formach w projektach tożsamościowych”, Kraków 2016, wybrane fragmenty.

Skwarczyńska S., „Etos badacza” [1946], w: tejże, „Studia i szkice literackie”, Warszawa 1953.

Twardowski K., „O czynnościach i wytworach. Kilka uwag z pogranicza psychologii, gramatyki i logiki”, w: „Księga pamiątkowa ku uczczeniu 250. rocznicy założenia Uniwersytetu Lwowskiego przez króla Jana Kazimierza r. 1661”, Lwów 1912, t. 2.

Ulicka D., „Zwrot archiwalny (jak ja go widzę)”, „Teksty Drugie” 2010, nr 1/2.

Ulicka D., „Zwrot etyczny w badaniach literackich”, w: „Polonistyka w przebudowie: literaturoznawstwo – wiedza o języku – wiedza o kulturze – edukacja”, red. M. Czermińska, S. Gajda, K. Kłosiński, A. Legeżyńska, A.Z. Makowiecki, R. Nycz, Kraków 2005, t. 1.

Walas T., „Czy możliwa jest inna historia literatury?”, Kraków 1993, wybrane fragmenty.

„Wiek teorii. Sto lat nowoczesnego literaturoznawstwa polskiego”, pod red. nauk. D. Ulickiej, Warszawa 2020, wybrane rozdziały i fragmenty.

Wysłouch S., „Cztery wymiary ikoniczności”, „Teksty Drugie” 2009, nr 1/2.

Po ukończeniu przedmiotu:

1) W zakresie wiedzy doktorant:

- zna elementarną terminologię metodologiczną;

- zna pojęcie ‘zwrotu’ (odpowiednio: afektywnego, archiwalnego, etycznego, forensycznego, ikonicznego, kulturowego, lingwistycznego, narratywistycznego, performatywnego, piktorialnego, przestrzennego/spacjalnego, topograficznego, translatologicznego), ‘przełomu’, ‘długiego trwania’, ‘paradygmatu’;

- orientuje się w zakresie podstawowym w dynamice rozwoju procesu teoretyczno- i historycznoliterackiego, z uwzględnieniem perspektywy komparatystycznej i kulturowej;

- zna wybrane pojęcia teoretyczno- i historycznoliterackie;

- orientuje się w kulturowych i filozoficznych podstawach metodologii badań humanistycznych;

- charakteryzuje podstawowe cechy zwrotów, rozumie pojęcie wektora metodologicznego, formacji historycznoliterackiej, procesu historycznoliterackiego, stylu odbioru;

- rozpoznaje w wymiarze podstawowym strategie wybranych badaczy i tendencje szkół;

- posiada podstawy do krytycznej analizy omawianych tekstów naukowych, a także zjawisk literackich i kulturowych.

2) W zakresie umiejętności doktorant:

- ma elementarne umiejętności badawcze pozwalające na konstruowanie uogólnień metodologicznych, teoretyczno- i historycznoliterackich;

- w sposób precyzyjny i spójny umie wypowiadać się w mowie na tematy związane z tematyką zajęć;

- potrafi dokonać obserwacji i interpretacji zjawisk metodologicznych, teoretyczno- i historycznoliterackich;

- potrafi wykorzystać podstawową wiedzę teoretyczną w celu analizy i interpretacji wybranych pól badawczych;

- posiada umiejętność, wyciągania wniosków, dyskutowania, formułowania sądów i argumentacji;

- posiada zdolność krytycznej analizy zjawisk literackich i kulturowych charakterystycznych dla wybranych (konkretnych) szkół badawczych;

- potrafi samodzielnie zdobywać wiedzę na podstawie wskazówek udzielanych przez prowadzącego zajęcia i rozwijać swoje umiejętności z zakresu metodologii badań literaturoznawczych;

- potrafi korzystać z różnych źródeł;

- umie ocenić przydatność typowych metod procedur i praktyk w refleksji nad przemianami konwencji metodologicznych;

- umie prezentować własne pomysły, wątpliwości i sugestie interpretacyjne, popierając je właściwymi argumentami;

- potrafi dokonać analizy własnych działań i wskazać ewentualnie obszary wymagające modyfikacji przyszłych działań;

- analizuje podstawowe kategorie i pojęcia: m.in. ‘zwrot’, ‘szkoła’, ‘transfer’, ‘wektor’, ‘zmiana’;

- analizuje różnorodne style naukowe i strategie badawcze;

- analizuje tekst naukowy, uwzględniając kontekst polityczno-historyczny i kulturowy.

3) W zakresie kompetencji społecznych doktorant:

- jest gotów do pracy w grupie, wspierania procesu twórczego innych osób;

- jest gotów do wzięcia odpowiedzialności za trafność przekazywanej wiedzy i kieruje się uczciwością naukową;

- jest gotów do ciągłego dokształcania się i rozwoju;

- jest gotów do docenienia znaczenia narodowego (a w kontekście światowego i europejskiego) dziedzictwa kulturowego dla rozumienia wydarzeń społecznych i kulturalnych;

- jest gotów do doceniania różnorodności i wielości opinii i kultur;

- po skończonym cyklu kursowym student potrafi ocenić poziom swej wiedzy;

- zna i docenia wartość badań metodologicznych oraz teoretyczno- i historycznoliterackich oraz ich znaczenie dla zrozumienia współczesnej kultury, a także zidentyfikowania i nazwania relacji między metodami badawczymi (stanem wiedzy) a aplikowaniem tego stanu wiedzy do konkretnych realizacji tekstowych;

- ma przekonanie o sensie i wartości wiedzy metodologicznej oraz teoretyczno- i historycznoliterackiej w kontekście budowania wspólnoty kulturowej;

- docenia wagę odpowiedniego przygotowania do profesjonalnej dyskusji na temat metod badawczych i charakteru ich przemian;

- jest świadomy etycznego wymiaru badań naukowych (etyka interpretacji);

- jest przygotowany do aktywnego uczestnictwa w grupie dyskusyjnej;

- w trakcie uczestnictwa w zajęciach odpowiednio przygotowuje się do pracy ze wskazanym tekstem;

- orientuje się w dynamice rozwoju procesu historycznoliterackiego, właściwego dla danego etapu w rozwoju historii literatury;

- docenia wartość badań i ich znaczenie dla zrozumienia współczesnej kultury.

Symbole efektów uczenia się dla programu studiów: WG_01, WG_02, WG_03, WK_01, WK_02, WK_03; UW_01, UW_02, UW_03; UK_01, UK_02, UK_03, UK_04, UK_05; UO_01, UO_02, UO_03; KK_01, KK_02, KK_03; KO_01, KO_02, KO_03; KR_01.

Zaliczenie w postaci tzw. ZAL wpisywane do USOS na podstawie obecności, aktywności i przygotowanych krótkich prezentacji oraz minireferatów związanych z projektami doktorskimi.