(in Polish) Człowiek wobec zła: kontekst filozoficzno-kulturowy

Wykład obejmuje wybrane wątki zarówno z klasycznej jak i współczesnej kultury europejskiej, w szczególności filozoficznej, ale również literackiej, podejmujące problematykę zła. Choć pewna część zajęć będzie poświęcona ujęciom klasycznym, to dobór zagadnień i literatury został dokonany zgodnie z kryterium współczesnego oddziaływania. Tematem zajęć są więc konceptualizacje zła, które wciąż „pracują” we współczesnej świadomości, zarówno w jej wymiarze filozoficznym, jak i w szerszym kontekście kulturowym.

Zajęcia będą miały formę wykładu, jednakże będzie ona uzupełniona o elementy rozmowy i wspólnej interpretacji wybranych tekstów. Będą się koncentrowały wokół problematyki zła w dawniejszej i dzisiejszej świadomości kulturowej, łącząc ze sobą wątki filozoficzne z historycznymi i literackimi. Dominująca aksjologiczna perspektywa zajęć opiera się na założeniu, że zło jest wydarzeniem ludzkim, a nawet arcyludzkim, do zrozumienia którego „nie musimy fatygować diabła” (Safranski). Nie oznacza to, że nie trzeba go będzie czasem pofatygować, żeby uchwycić nie tyle sam fenomen zła, ile ludzkie doświadczenie zła i próby refleksji nad nim.

Wybrane zagadnienia:

Zło jako niedostatek bytu (Augustyn i tradycja chrześcijańska)

Hiob: zło boskie, zło ludzkie (Księga Hioba – Girard)

Nowożytność przed sądem (Heidegger – Löwith – Voegelin – Schmitt – Blumenberg)

Unde malum? Zagadnienia teodycei (Leibniz – Kant)

Zło radykalne (Kant)

Zło jako mit (Nietzsche i Freud)

Od zła radykalnego do zła banalnego (Arendt – Blumenberg)

Absolutne zło i absolutne dobro (Mellville – Winch)

Nuda jako przedsmak zła (Baudlaire – Benjamin – Heidegger – Arendt – Leder)

Problem wyznania (Foucault)

Lista źródeł do zajęć składa się z trzech części: pierwsza jest obowiązkowa dla wszystkich studentów, druga przeznaczona dla osób chętnych i szczególnie zainteresowanych, trzecia zaś to wykaz komentarzy i opracowań.

I. Literatura obowiązkowa:

1. św. Augustyn, Wyznania (fragmenty).

2. René Girard, Dawna droga, którą kroczyli ludzie niegodziwi.

3. Hermann Mellville, Billy Budd; Peter Winch, Uogólnialność sądów moralnych, w: tegoż Etyka a działanie.

4. Hannah Arendt, Eichmann w Jerozolimie (r. 2 i 3); Hannah Arendt, Myślenie i sądy moralne, w: Odpowiedzialność i władza sądzenia; Hans Blumenberg, Rigorismus der Wahrheit (tłumaczenie fragmentu w: Kronos 2015

II. Pełna literatura:

1. św. Augustyn, Wyznania.

2. Gottfried W. Leibniz, Teodycea. O dobroci Boga, wolności człowieka i pochodzeniu zła. Immanuel Kant, O daremności wszelkich prób teodycei.

3. Hans Blumenberg, Prawowitość epoki nowożytnej.

4. Fryderyk Nietzsche, Z genealogii moralności, Poza dobrem i złem.

5. Zygmunt Freud, Totem i tabu, Kultura jako źródło cierpień.

6. René Girard, Dawna droga, którą kroczyli ludzie niegodziwi.

7. Hermann Mellville, Billy Budd; Peter Winch, Uogólnialność sądów moralnych, w: tegoż: Etyka a działanie.

8. Immanuel Kant, Religia w obrębie samego rozumu.

9. Hannah Arendt, Eichmann w Jerozolimie. Rzecz o banalności zła; Hannah Arendt, Myślenie i sądy moralne, w: Odpowiedzialność i władza sądzenia; Hans Blumenberg, Rigorismus der Wahrheit (tłumaczenie fragmentu jako "Rygoryzm prawdy" w: Kronos 2015 (4).

10. Michel Foucault, Zło czynić, mówić prawdę. Wykłady z Louvain, 1981.

11. Paul Ricoeur, Symbolika zła; Zło jako wyzwanie rzucone filozofii i teologii.

12. Andrzej Leder, Rysa na tafli. Teoria w polu psychoanalitycznym.

III. Literatura uzupełniająca

1. Rüdiger Safranski, Zło. Dramat wolności

2. Terry Eagleton, Zło.

3. Cezary Wodziński, światłocienie zła

4. Susan Neiman, Evil in Modern Thought. An Alternative History of Philosophy

5. Richard Bernstein, Radical Evil.

Student:

- potrafi odtworzyć argumentację omawianych autorów a także kulturowy i historyczny kontekst powstania ich koncepcji;

- zna znaczenie podstawowych pojęć związanych z problematyką zła, omawianych w trakcie zajęć;

- potrafi wskazać znaczenie filozoficzno-kulturowych analiz pojęcia zła dla rozumienia jej różnych aspektów we współczesnym świecie;

- potrafi opisać znaczenie niektórych idei filozoficznych dla współczesnej kultury, a także ich oddziaływanie na świadomość współczesnego człowieka;

Do uzyskania zaliczenia wymagane jest:

- obecność na zajęciach (tj. nieprzekroczenie liczby dwóch nieobecności w semestrze)

- aktywność podczas omawiania lektur obowiązkowych

- napisanie krótkiej pracy zaliczeniowej o tematyce związanej z zagadnieniami wykładu (ok. 3000 słów); praca zaliczeniowa może zostać zamieniona na referat wygłoszony w trakcie zajęć.