Pastoral activity of the Primates of Poland in the 20th century

Zajęcia koncentrują się wokół sylwetek Prymasów Polski na tle ich aktywności pasterskiej. Tematyka konwersatorium dotyczy węzłowych zagadnień prymasostwa w Polsce oraz historii Kościoła od momentu odzyskania przez Polskę niepodległości aż do posługi pasterskiej Kardynała Józefa Glempa. Tematyka ta zostanie zaprezentowana w konfrontacji m.in. z opracowaniami naukowymi, czasopismami, literaturą piękną, tekstami w prasie codziennej i na portalach internetowych.

Tematyka zajęć będzie się koncentrowała na tzw. „kwestii prymasostwa” w dobie odzyskanej niepodległości. Zostanie podjęta refleksja nad wyjaśnieniem roli ówczesnego Prymasa Polski w osobie Edmunda Dalbora oraz Prymasa Królestwa Polskiego – Aleksandra Kakowskiego.

W dalszej kolejności zostanie ukazana rola kardynała Augusta Hlonda w budowaniu struktur Kościoła w niepodległej Polsce. Jest on często nazywany przez biografów „Prymasem trzech epok”. Z tej racji na zajęciach jego posługa prymasowska zostanie ukazana właśnie z takiej perspektywy.

Jako pierwsza będzie poddana analizie aktywność pasterska kard. Hlonda w okresie międzywojennym: polski synod plenarny, kongres eucharystyczny, działalność KEP pod przewodnictwem Prymasa itd. Szczególnie ważny jest okres dotyczący lat drugiej wojny światowej. Były to chwile bolesnych doświadczeń dla kard. Augusta Hlonda. Historycy komentują często ten okres w biografii Prymasa jako ucieczkę. Czy rzeczywiście tak było ? Na zajęciach postaramy się odpowiedzieć na to pytanie wnikliwie analizując jego wyjazd do Rzymu i audiencję u papieża, pobyt w Lourdes oraz okres internowania.

W trakcie konwersatorium ukazana zostanie także postać niezłomnego Prymasa Tysiąclecia kard. Stefana Wyszyńskiego, który podczas swojej posługi pasterskiej musiał zmierzyć się z problemami dotyczącymi autonomii polskiego Kościoła w ponurej rzeczywistości Polski Ludowej.

Kard. Wyszyński dzięki swojej działalności stał się dla Polaków żyjących w realiach komunistycznej dyktatury najważniejszym autorytet moralnym. Dał się poznać jako wnikliwy obserwator sfery publicznej. Jego przemyślenia na temat najważniejszych problemów społecznych, gospodarczych i ekonomicznych pokazywały, iż potrafił celnie i błyskotliwie analizować zachodzące procesy polityczne. W związku z tym studium postaci Pryma Wyszyńskiego będzie skoncentrowane na kilku ważnych wydarzeniach jakie miały miejsce podczas jego posługi. Jednym z nich było zawarcie w 1950 „modus vivendi” z komunistami w postaci „Porozumienia” oraz sprzeciwie „Non possumus”. wobec wydanego przez władze PRL dekretu o obsadzie stanowisk kościelnych w lutym 1953 r., uzależniający każdą nominację kościelną od zgody władz komunistycznych. W trakcie zajęć zostanie przedstawiony trzyletni okres pozbawienia wolności Prymasa Wyszyńskiego podczas którego Prymas przygotował najważniejsze projekty duszpasterskie polskiego Kościoła w XX wieku: Jasnogórskie Śluby Narodu oraz „Wielką Nowennę Tysiąclecia”.

Tematykę aktywności Prymasów Polski w XX wieku zamyka postać kard. Józefa Glempa. którego posługę pasterską niektórzy z biografów określili : „ostatni taki Prymas” tzn. ostatni taki duchowny w randze Prymasa o tak wielkim znaczeniu dla historii polskiego Kościoła. Czy faktycznie tak jest ? Na to pytanie odpowiemy podczas zajęć. Rozstrzygniemy także podejmowaną przez wielu kwestię jego daleko idącej ostrożności w stanie wojennym dzięki której nie doszło wówczas w Polsce do eskalacji konfliktu. W stanie wojennym płacił on cenę za bezwzględną wierność linii arcybiskupów warszawskich: św. Zygmunta Szczęsnego Felińskiego i bł. Stefana Wyszyńskiego, którą wyrażało hasło: ani jednej kropli polskiej krwi. To wymagało wielkiej ostrożności i dyplomacji w relacjach z władzą, która dysponowała siłą zbrojną. Rozpoczynając swoja posługę prymasowską abp Glemp stanął przed niezwykle trudnym zadaniem, nie tylko ze względu na burzliwe czasy, w których przyszło mu działać, ale z powodu faktu, kogo na tej funkcji miał zastąpić. Wzrastał i nabierał doświadczenia w cieniu Prymasa Tysiąclecia. Przez wiele lat pracy w Sekretariacie Prymasa Polski miał możliwość bezpośredniego obserwowania swego wielkiego poprzednika, a z czasem stał się jego najbliższym współpracownikiem.

Prymas Glemp nie okazał się epigonem swego wielkiego kard. Stefana Wyszyńskiego. Był ostatnim prymasem, który nie tylko przewodził Kościołowi w Polsce, ale miał realny wpływ na życie społeczne w kraju. Mianowany 7 lipca 1981 r. przez Jana Pawła II arcybiskupem gnieźnieńskim i warszawskim, 56 z kolei prymasem Polski, wprowadził nieznany dotąd nie tylko swoim poprzednikom, ale w ogóle biskupom, styl komunikowania. Był pierwszym polskim biskupem, który otworzył się na media, jeszcze w czasach, kiedy funkcjonowała cenzura. Już w wolnej Polsce media z sympatią odnotowywały jego wizyty w kinie przy okazji premier ważnych filmów, czy przejażdżki rowerowe „góralem” do Wilanowa, gdzie miała powstać zainicjowana przez kard. Glempa Świątynia Opatrzności Bożej, jako niespełnione wotum narodu polskiego z czasów Sejmu Czteroletniego.

Powyższa tematyka ta zostanie zaprezentowana w konfrontacji m.in. z opracowaniami naukowymi, czasopismami, literaturą piękną, tekstami w prasie codziennej i na portalach internetowych.

• Wiedza

Po ukończeniu zajęć student:

- potrafi określić i ocenić krytycznie stan swojej wiedzy na temat roli Prymasów i prymasostwa w Polsce

- zna wybrane obszary tematyczne związane z historią chrześcijaństwa w Polsce dotyczące różnych aspektów związanych z posługą Prymasów w XX wieku w ujęciu chronologicznym i tematycznym

- zna cechy charakterystyczne dyskursu naukowego i popularyzatorskiego w odniesieniu do historii Kościoła w XX wieku

- zna powiązania badanych zjawisk historycznych

- zna sposoby wyszukiwania i systematyzowania informacji dotyczące dziejów chrześcijaństwa

- posiada podstawową wiedzę pozwalającą na analizę i interpretację chrześcijańskich źródeł historycznych

-dostrzega powiązania badań i analiz związanych z tematyką najwybitniejszych Prymasów Polski w XX wieku z dziedzinami pokrewnymi

- posiada wiedzę na temat różnych kierunków badań historycznych i teologicznych

- ma świadomość różnorodności źródeł historycznych oraz rozumie ich znaczenie dla badań nad dziejami prymasostwa w Polsce

- definiuje, objaśnia i stosuje poprawnie w mowie i w piśmie podstawowe terminy fachowe właściwe dla nauk historycznych i teologicznych

• Umiejętności

Po ukończeniu zajęć student:

- potrafi wskazać podstawowe źródła do dziejów Kościoła w Polsce

- rozumie i akceptuje świat wartości i postaw innych osób w różnych kontekstach i sytuacjach historycznych

- uznaje i szanuje różnice punktów widzenia determinowane różnym podłożem kulturowym; wykazuje niezależność i samodzielność myśli, szanując jednocześnie prawo innych osób do wykazywania tych samych cech

- umie posługiwać się w stopniu podstawowym teoriami i paradygmatami nauk historycznych i teologicznych

- dostrzega rolę dyskursu historycznego na rzecz prymasostwa w Polsce

- umie rozpoznać relacje zachodzące między przeszłością, a wydarzeniami bieżącymi, także w odniesieniu do umiejętności popularyzacji wiedzy historycznej

- samodzielnie zdobywa i utrwala wiedzę korzystając z nowoczesnych technik pozyskiwania, analizowania i klasyfikowania danych pod kierunkiem opiekuna naukowego

- potrafi wskazać, uzasadnić i omówić wzajemne relacje różnych kierunków badań historycznych

- potrafi przedstawić opinie, tezy i argumenty znanych mu różnych autorów prac historycznych

- potrafi sformułować własne opinie o zjawiskach społecznych i politycznych posługując się zdobytą wiedzą historyczną i teologiczną

- wie o istnieniu w historii i pokrewnych odmiennych punktów widzenia, determinowanych różnym podłożem kulturowym

• Inne kompetencje

Po ukończeniu zajęć student:

- ma świadomość dorobku pokoleń historyków Kościoła i podejmuje działania na rzecz jego podtrzymania

- ma świadomość wartości kultury historycznej, na którą składa się znajomość dziejów dyscypliny, świadectw, metod i korzeni historycznych kultury

- docenia i szanuje, jak też jest gotów promować tradycje oraz dziedzictwo historyczne i kulturowe

- opanował i umie stosować fundamentalne umiejętności badawcze w naukach historycznych

- rozumie konieczność przestrzegania norm etycznych w nauce, w szczególności w pracy historyka i przy popularyzacji historii

- wie, że badania i debata historyczna na temat prymasostwa w Polosce są procesem stałym, który niesie ze sobą nieustanne zmiany i rozwój poglądów

Nie ma kolokwium. O zaliczeniu decyduje wykonanie wszystkich aktywności podczas zajęć