(in Polish) Kamienne kręgi, święte bagna, kurhany i grodziska. Pomorze w okresie wpływów rzymskich we wczesnym średniowieczu.

Zajęcia mają na celu omówienie najciekawszych fenomenów związanych z osadnictwem, obrzędowością pogrzebową oraz zachowaniami rytualnymi społeczności zamieszkującej Polskę północną w okresie wpływów rzymskich, wędrówek ludów i we wczesnym średniowieczu (I‒XI w. n.e.). Przedstawione zostaną: osadnictwo, zróżnicowany obrządek pogrzebowy kultury wielbarskiej, niewielkiej społeczności Skandynawów, przybyłej na południowe pobrzeża Bałtyku w późnym okresie wędrówek ludów, a także Słowian, którzy zasiedlili ten obszar w VII w. Źródła sepulkralne będą punktem wyjścia do dalszych dyskusji nad dalekosiężnymi kontaktami oraz nad zróżnicowaniem społecznym lokalnych społeczności. Zajęcia są połączone z nieobowiązkowym naukowym objazdem rowerowym.

Zajęcia mają na celu omówienie najciekawszych fenomenów związanych z osadnictwem, obrzędowością pogrzebową oraz zachowaniami rytualnymi społeczności zamieszkującej Polskę północną w okresie wpływów rzymskich, wędrówek ludów i we wczesnym średniowieczu (I‒XI w. n.e.).

Zajęcia będą dotyczyć przede wszystkim wschodniej części Pomorza, obszaru zamieszkałego w okresie rzymskim przez społeczności kultury wielbarskiej a w późnym okresie wędrówek ludów przez niewielką grupę przybyszów ze Skandynawii, a także Słowian, którzy zasiedlili ten obszar w VII w.

Przedstawiony zostanie obrządek pogrzebowy kultury wielbarskiej oraz Słowian. Rytuały pogrzebowe kultury wielbarskiej przejawiały się między innymi obecnością konstrukcji naziemnych na cmentarzyskach (kręgi kamienne, kurhany), a także dużym zróżnicowaniem form grobów (pochówki ciałopalne i inhumacyjne różnych typów). Obrządek pogrzebowy Słowian przeszedł w ciągu kilku stuleci zupełne przeobrażenie – od ciałopalenia do powzechnej inhumacji. Źródła sepulkralne będą punktem wyjścia do dalszych dyskusji, między innymi nad kontaktami oraz nad zróżnicowaniem społecznym lokalnych społeczności.

Jednym z prezentowanych aspektów będą groby książęce z cmentarzyska w Czarnówku, wyposażane między innymi w unikatowe importy rzymskie (brązowy kocioł z przedstawieniami Swebów, szklana ryba). Omówione zostaną także ślady zachowań rytualnych, obserwowane zarówno na cmentarzyskach, jak i poza nimi. Przykładem niech będzie interpretacja otwierania pochówków czy deponowanie różnych przedmiotów w środowisku wodnym. W tym drugim przypadku spojrzymy ponowie na archiwalne znalezisko z Żarnowca oraz na współcześnie badane bagienko z okolic nekropoli kultury wielbarskiej w Babim Dole-Borczu. Ważne miejsce w dyskusji zajmie ponadto unikatowy depozyt z Łubianej, interpretowany jako ślad masowego rabowania grobów we wczesnej fazie okresu wędrówek ludów. Dla wczesnego średniowiecza kluczowe będzie omówienie początków osadnictwa słowiańskiego na tym obszarze oraz rozwój kultury Słowian, aż do momentu kiedy Pomorze stało się obszarem, o który zabiegali władcy pierwszej monarchii Piastów. Szczególna uwaga zostanie poświęcona zmianom obrzędowości pogrzebowej – omówione zostaną niezwykle interesujące obiekty sepulkralne w typie Alt Käbelich, kurhany typu Orzeszkowo.

Zajęcia są połączone z NIEOBOWIĄZKOWYM naukowym objazdem rowerowym po Pomorzu Gdańskim. Planowane jest odwiedzenie stanowisk archeologicznych, miedzy innymi w: Babim Dole-Borczu, Czarnówku, Brzynie, Otominie, Lubowidzu i Węsiorach. Celem objazdu jest także zapoznanie się z materiałami z kolekcji Muzeum Archeologicznego w Gdańsku i Muzeum w Lęborku.

Literatura:

J. Andrzejowski (red.), OKRUCH ZŁOTA W POPIELE OGNISKA… Starożytne nekropole w Czarnówku i ich tajemnice. A FLECK OF GOLD IN THE ASHES… Mysteries of the Prehistoric Cemeteries at Czarnówko, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Popularis 1, Lębork- Warszawa 2014.

M. Dulinicz Kształtowanie się Słowiańszczyzny Północno-Zachodniej, Warszawa 2001.

M. Mączyńska, Der frühvölkerwanderungszeitliche Hortfund aus Łubiana, Kreis Kościerzyna (Pommern), „Bericht der Römisch-Germanischen Kommission“ 90, 2011 (2009), 7–482.

M. Mączyńska, Badania stanowisk bagiennych przy cmentarzysku kultury wielbarskiej w Babim Dole-Borczu, pow. Kartuzy, [w:] M. Fudziński, H. Paner (red.), Kontakty ponadregionalne kultury wielbarskiej. Przemiany kulturowe w okresie wpływów rzymskich na Pomorzu, Gdańsk 2015, 43–50.

M. Mączyńska, A. Urbaniak, Babi Dół-Borcz, pow. Kartuzy, stan. 2. Badania cmentarzyska z okresu rzymskiego w latach 1993-2003, Acta Universitatis Lodziensis, „Folia Archaeologica” 25, 2007, 25–52.

M. Rębkowski, Jak powstało Pomorze? Studium tworzenia państwowości we wczesnym średniowieczu, Warszawa 2020.

J. Schuster, Przybysze ze Skandynawii – małe cmentarzysko z okresu wędrówek ludów, [w:] J. Andrzejowski (red.), Czarnówko, stan. 5. Cmentarzysko z późnej starożytności na Pomorzu, cz. 1. Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina 5, Lębork, Warszawa 2015, 15-42.

J. Schuster, Czarnówko, stan. 5. Osiem grobów okazałych – narodziny nowych elit w II wieku po Chr. w basenie Morza Bałtyckiego, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina VIII, Lębork-Warszawa 2018. A.

Strobin, Pochówek w kłodzie z zapinkami oczkowatymi serii pruskiej na cmentarzysku kultury wielbarskiej w Brzynie, pow. pucki, [w:] J. Andrzejowski (red.), In medio Poloniae barbaricae : Agnieszka Urbaniak in memoriam, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina 3, Warszawa 2014, 223-232.

A. Strobin, H. Machajewski, Cmentarzysko z okresu wędrówek ludów w Brzynie, pow. pucki, stanowisko 7. Ze studiów nad okresem wędrówek ludów na Pomorzu Wschodnim, [w:] J. Andrzejowski et al. (red), ORBIS BARBARORUM. STUDIA AD ARCHAEOLOGIAM GERMANORUM ET BALTORUM TEMPORIBUS IMPERII ROMANI PERTINENTIA ADALBERTO NOWAKOWSKI DEDICATA, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina VI, Warszawa-Schleswig 2017, 549-574.

S. Wadyl, Wczesnośrednowieczne cmentarzysko w Czarnówku, [w:] J. Andrzejowski (red.), Czarnówko, stan. 5. Cmentarzysko z późnej starożytności na Pomorzu, cz. 1. Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina 5, Lębork, Warszawa 2015, 43-68.

K. Walenta, Kręgi kamienne na cmentarzyskach kultury wielbarskiej na Pomorzu i ich związek z obrzędami i praktykami kultowymi, Acta Universitatis Lodziensis, „Folia Archaeologica” 25, 2007, 129–154.

Wiedza:

K_W02 - zna podstawowe pojęcia i terminologię stosowane w archeologii epoki żelaza i wczesnego średniowiecza

K_W03 – ma podstawową wiedzę w zakresie opisu, analizy i interpretacji źródeł archeologicznych

K_W04 - ma uporządkowaną podstawową wiedzę na temat przemian kulturowych i osadniczych na obszarze Europy Środkowo-Wschodniej

K_W06 – ma podstawową wiedzę o powiązaniach archeologii z innymi dziedzinami oraz dyscyplinami naukowymi, z obszaru nauk humanistycznych, społecznych, przyrodniczych i ścisłych

K_W07 – rozumie związek między osiągnięciami wybranej dziedziny nauki a możliwościami ich wykorzystania w archeologii

K_W11 - zna i rozumie podstawowe metody analizy i interpretacji informacji zawartych w publikacjach naukowych

Umiejętności:

K_U01 – potrafi wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i użytkować informacje o źródłach archeologicznych i ich kontekście z wykorzystaniem literatury i mediów elektronicznych

K_U03 – potrafi prezentować zespoły źródeł archeologicznych z różnych kategorii stanowisk

K_U10 – rozpoznawać różne rodzaje wytworów kultury materialnej łącznie z kontekstem oraz właściwie je dokumentować i przeprowadzać ich krytyczną analizę i interpretację

K_U12 – rozpoznawać, analizować, wykorzystywać i klasyfikować źródła archeologiczne

K_U15 – przytaczać aktualne tezy badawcze, formułować wnioski i dobierać strategie argumentacyjne na poziomie elementarnym oraz konstruować argumenty i kontrargumenty

Podstawą zaliczenia będzie wygłoszony referat.