Gotland, Öland, Bornholm. The Baltic Islands in the times of the Germans of the Late Iron Age and the Vikings

Zajęcia mają na celu omówienie najciekawszych fenomenów związanych z osadnictwem, obrzędowością pogrzebową oraz zachowaniami rytualnymi społeczności zamieszkującej wyspy bałtyckie (Gotlandia, Olandia i Bornholm) w okresie wpływów rzymskich, wędrówek ludów i we wczesnym średniowieczu (I‒XI w. n.e.). Przedstawione zostaną: osadnictwo, zróżnicowany obrządek pogrzebowy kultur skandynawskich epoki żelaza i okresu wikińskiego. Źródła sepulkralne będą punktem wyjścia do dalszych dyskusji nad dalekosiężnymi kontaktami oraz nad zróżnicowaniem społecznym lokalnych społeczności.

Wyspy bałtyckie (Gotlandia, Olandia i Bornholm) łączone z kręgiem kultur germańskich/skandynawskich są archeologicznym fenomenem. Nieprawdopodobne bogactwo nie zawsze jednak idzie w parze ze stanem upublicznienia wyników prowadzonych tam badań. Celem zajęć jest przybliżenie specyfiki archeologii Skandynawii późnej epoki żelaza i epoki wikingów przez pryzmat wysp bałtyckich.

Zajęcia mają na celu omówienie najciekawszych fenomenów związanych z osadnictwem, obrzędowością pogrzebową oraz zachowaniami rytualnymi społeczności zamieszkującej wyspy bałtyckie (Gotlandia, Olandia i Bornholm) w okresie wpływów rzymskich, wędrówek ludów i we wczesnym średniowieczu (I‒XI w. n.e.). Przedstawione zostaną: osadnictwo, zróżnicowany obrządek pogrzebowy kultur skandynawskich epoki żelaza i okresu wikińskiego. Źródła sepulkralne będą punktem wyjścia do dalszych dyskusji nad dalekosiężnymi kontaktami oraz nad zróżnicowaniem społecznym lokalnych społeczności.

Każda z wysp słynie z szeregu ważnych stanowisk archeologicznych (głównie cmentarzysk, fortyikacji), budowli sakralnych. W wielu przypadkach miejsca te są rezerwatami archeologicznymi. W trakcie zajęć prezentowane będą najważniejsze stanowiska archeologiczne Gotlandii, Olandii i Bornholmu. Część z nich zostanie odwiedzona przez uczestników objazdu rowerowego.

Gotlandia:

O. Almgren, B. Nerman, Die ältere Eisenzeit Gotlands, Stockholm 1923.

E. Nylén, U. Lund Hansen, P. Manneke, The Havor Hoard. The Gold – The Bronzes – The Fort. Kungl. Vitterhets Historie och Antikvitets Akademiens Handlingar, Antikvariska serien 46, Stockholm 2005.

M. Stenberger, O. Klindt-Jensen, Vallhagar: A Migration Period settlement on Gotland, Sweden, Copenhagen 1955.

L. Thunmark-Nylén, Die Wikingerzeit Gotlands, t. 1-4.

S. Oehlr 2020. Pagan Stones in Christian Churches. Medieval views on the past (the example of Gotland Sweden), Quaestiones Medii Aevi Novae 2019, 69-95.

S. Oehlr 2019, Re-Interpretations of Gotlandic Picture Stones Based on the Reflectance Transformation Imaging Method (RTI): Some Examples, w: Wikström af Edholm, K., Jackson Rova, P., Nordberg, A., Sundqvist, O. & Zachrisson, T. (eds.) Myth, Materiality, and Lived Religion: In Merovingian and Viking Scandinavia, 141-189.

M. Topplak 2016, Das wikingerzeitliche Gräberfeld von Kopparsvik. Studien zu neuen Konzepten sozialer Identitäten am Übergang zum christlichen Mittelalter, Tübingen.

T. Gannholm 2015. The Gotlandic merchant republic and its medieval churches.

Hansson, M. (2022). The Medieval Towers on the Island of Gotland.

Lund Archaeological Review,26-27, 63-80

D. Carlsson 2004. ‘Ridanæs’: A Viking Age Port of Trade at fröjel, Gotland.

arlsson, D. 1991. Harbours and trading places on Gotland AD 600-1100. In, Aspects og Maritime

Scandinavia AD 200-1200. Proceedings of the Nordic Seminar on Maritime Aspects of Archaeology, Roskilde, 3th-5th March,

1989. Editor Ole Crumlin-Pedersen. Roskilde 1991.Carlsson, D. 1986. Kontinuitet och förändring. Gotlandsgården under förhistorisk tid och medeltid. Ymer.

Viking-Age Trade: Silver, Slaves and Gotland. Ed. Jacek Gruszczyński, Marek Jankowiak and Jonathan Shepard. London-New York 2022.

Olandia:

E. Hagberg, The Archaeology of Skedemosse 1. The Excavations and the Finds of an Öland Fen, Sweden, Stockholm 1967.

Ölands järnålders-gravfält, tomy 1‒4 (1987‒2001).

Alfsdotter, C., Papmehl-Dufay, L & Victor, H. 2018. A moment frozen in

time: evidence of a late fifth-century massacre at Sandby borg. Antiquity

Vol. 92, nr 362, pp.421–436.

Alfsdotter, C., & Kjellström, A. 2019. The mass killing at Sandby borg:

Interpersonal violence and the demography of the dead. European Journal of

Archaeology Vol. 22, nr 2, pp. 210–231.

Borg, K., Näsman, u. and Wegraeus, E. 1976. Eketorp. Fortification and Settlement on Öland/Sweden. The Monument. Stockholm.

A. Viberg, 2015, The Big Five. Mapping the subsurface of Iron Age forts on the Island of Öland, Sweden Archaeologia Polona Vol. 53, 521-525.

Viberg, A., Victor, H., Fischer, S., Lidén, K. and Andrén, A. 2014. The ringfort by the sea: Archaeological geophysical prospection and excavations at Sandby borg (Öland). Archäologisches Korrespondenzblatt 44: 413-428.

T. Zachrisson, Öland during the Late Iron Age and Early Middle Ages (550–1200 AD): a donkey between two strips of hay, Relations and Runes: The Baltic Islands and Their Interactions During the Late Iron Age and Early Middle Ages / [ed] Laila Kitzler Åhfeldt, Charlotte Hedenstierna-Jonson, Per Widerström Ben Raffield, Visby: Riksantikvarieämbetet, 2020, p. 107-126

Jan-Henrik Fallgren & John Ljungkvist (2016) The Ritual Use of Brooches inEarly Medieval Forts on Öland, Sweden, European Journal of Archaeology, 19:4, 681-703.

D. Price, H. Wilhelmson, Migration and integration on the. Baltic Island of Öland during the Iron. Age. Journal of Archaeological Science: Reports 12 (2017), pp. 183-196.

Bornholm:

Ch. Adamsen (ed.);Sorte Muld: Wealth, Power and Religion at an Iron Age Central Settlement on Bornholm, Ronne 2009.

M. Naum 2009. Homelands lost and gained: Slavic migration and settlement on Bornholm in the early Middle Ages

Wiedza:

K_W02 - Zna podstawowe pojęcia i terminologię stosowane w archeologii epoki żelaza i wczesnego średniowiecza

K_W03 – ma podstawową wiedzę w zakresie opisu, analizy i interpretacji źródeł archeologicznych

K_W04 - ma uporządkowaną podstawową wiedzę na temat przemian kulturowych i osadniczych na obszarze pogranicza Polski i Białorusi w epoce żelaza i w okresie wczesnego średniowiecza

Umiejętności:

K_U01 – wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i użytkować informacje o źródłach archeologicznych i ich kontekście z wykorzystaniem literatury i mediów elektronicznych

K_U03 – potrafi prezentować zespoły źródeł archeologicznych z różnych kategorii stanowisk