(in Polish) Grody i miasta średniowiecznej Rusi: archeologia i kultura materialna

Celem wykładu jest ukształtowanie u studentów jasnych wyobrażeń na temat procesu powstawania miast na Rusi, rozwoju kultury materialnej i życia codziennego ludności średniowiecznych miast Europy Wschodniej.

Powstanie i rozwój miast na terenie osadnictwa słowiańskiego w Europie Wschodniej było blisko związane z procesem powstawania i rozwoju państwowości na Rusi. Dawnoruskie miasta były najważniejszymi ośrodkami rozwoju rzemiosła, handlu i życia kulturalnego. Miasta były także ośrodkami życia religijnego i rozpowszechniania chrześcijaństwa na terenach Rusi.

Studia nad archeologią dawnoruskich miast w porównaniu z miastami Europy Środkowej i Północnej pozwala w pełni zrozumieć cechy ich kultury materialnej oraz rolę w historii Słowian Wschodnich i ich sąsiadów w okresie średniowiecza.

Celem wykładu jest ukształtowanie u studentów jasnych wyobrażeń na temat procesu powstawania miast na Rusi, rozwoju kultury materialnej i życia codziennego ludności średniowiecznych miast Europy Wschodniej.

Wykład będzie realizowany zgodnie z blokami tematycznymi:

1. Ruś w IX–XIII w.: terytorium, ludność, powstawanie i ewolucja państwa.

2. Słowiański gród i dawnoruskie miasto: definicje i dyskusje. Problem powstania i powstawania miast na Rusi.

3. Historia badań archeologicznych miast dawnej Rusi. Metody badań archeologicznych dawnoruskich miast.

4. Drewniany świat: fortyfikacja, planowanie, zabudowa dawnoruskiego miasta.

5. Kultura materialna dawnoruskiego miasta: główne zajęcia mieszkańców.

6. Kultura materialna dawnoruskiego miasta: rzemiosła.

7. Kultura materialna dawnoruskiego miasta: handel.

8. Kultura materialna dawnoruskiego miasta: życie codzienne, piśmienność, zabawy dorosłych i dzieci.

9. Rozpowszechnianie chrześcijaństwa na Rusi i pojawienie kultowej architektury monumentalnej w miastach.

10. Miasto żywych i miasto umarłych. Obrzędek pogrzebowy ludności miejskiej.

11. Miasta lub zamki. Kryteria określania dawnoruskich zamków. Kultura materialna zamków.

12. Miasto VS wieś: życie codzienne i kultura materialna ludności okolicy wiejskiej dawnoruskiego miasta.

13. Obcy wśród swoich: codzienne czynności i życie cudzoziemców w dawnoruskich miastach w świetle źródeł pisanych i danych archeologicznych.

14. Najazd mongolski na Ruś i losy dawnoruskich miast.

15. Miasta Europy Wschodniej po pogromie mongolskim. Kontynuacja tradycji czy kształtowanie nowej rzeczywistości.

1. AndroshchukF. Vikings in East: Essays on the Contacts on the Road to Byzantium (800–1100). Uppsala, 2013.

2. Archiealohija Bielarusi. T. 3. Siarednieviakovy pieryjad (IX–XIII stst.). Navukovy redaktar P.F. Lysienka. Minsk, 2000 (Археалогія Беларусі. Т. 3. Сярэдневяковы перыяд (IX–XIII стст.). Навуковы рэдактар П.Ф. Лысенка. Мінск, 2000).

3. A Viking Century Chernihiv area from 900 to 1000 AD. S. Stepanenko (ed.). Paris, 2022.

4. Die Rus' im 9. und 10. Jahrhundert. Ein archäologisches Panorama. N.A. Makarov (hrsg.). Studien zur Siedlungsgeschichte und Archäologie der Ostseegebiete. Band 14. Kiel, 2017.

5. Drevnyaya Rus'. Gorod, zamok, selo. Otvetstvennyy redaktor B.A. Kolchin. Moskva, 1985 (Древняя Русь. Город, замок, село. Ответственный редактор Б.А. Колчин. Москва, 1985).

6. Drevnyaya Rus'. Byt i kul'tura. Otvetstvennyy redaktor B.A. Kolchin. Moskva, 1997 (Древняя Русь. Быт и культура. Ответственный редактор Б.А. Колчин. Москва, 1997).

7. Ivakin V.H. Khrystyyansʹki pokhovalʹni pam'yatky davnʹorusʹkoho Kyyeva. Kyyiv, 2008 (Івакін В.Г. Християнські поховальні пам'ятки давньоруського Києва. Київ, 2008).

8. Kruk M.P., Sulikowska-Gąska A., Wołoszyn M. Sacralia Ruthenica. Early Ruthenian and Related Metal and Stone Items in the National Museum in Cracow and National Museum in Warsaw. Warszawa, 2006.

9. Kuza A.V. Malyye goroda Drevney Rusi. Moskva, 1989 (Куза А.В. Малые города Древней Руси. Москва, 1989).

10. Kuza A.V. Drevnerusskiye gorodishcha Х–ХIII vv. Svod arkheologicheskikh pamyatnikov. Moskva, 1996 (Куза А.В. Древнерусские городища Х–ХIII вв. Свод археологических памятников. Москва, 1996).

11. Mikhaylov K.A. Elitarnyy pogrebal'nyy obryad Drevney Rusi kamernyye pogrebeniya IX – nachala XI veka v kontekste severoyevropeyskikh analogiy. Sankt-Peterburg, 2016 (Михайлов К.А. Элитарный погребальный обряд Древней Руси камерные погребения IX – начала XI века в контексте североевропейских аналогий. Санкт-Петербург, 2016).

12. Musin A.Ye. Khristianizatsiya Novgorodskoy zemli v IX—XIV vekakh. Pogrebal'nyy obryad i khristianskiye drevnosti. Sankt-Peterburg, 2002 (Мусин А.Е. Христианизация Новгородской земли в IX—XIV веках. Погребальный обряд и христианские древности. Санкт-Петербург, 2002).

13. Rome, Constantinople and Newly-Converted Europe: Archaeological and Historical Evidence. Vol. I–II. Salamon M., Wołoszyn M., Musin A., Špehar P. (ed.). Kraków – Leipzig – Rzeszów – Warszawa, 2012.

14. Rus' v IX–X vekakh: arkheologicheskaya panorama. Otvetstvennyy redaktor N.A. Makarov. Moskva – Vologda, 2012 (Русь в IX–X веках: археологическая панорама. Ответственный редактор Н.А. Макаров. Москва – Вологда, 2012).

15. Rus' v IX–XII vekakh: obshchestvo, gosudarstvo, kul'tura. Otvetstvennyye redaktory N.A. Makarov, A.Ye. Leont'yev. Moskva – Vologda, 2014 (Русь в IX–XII веках: общество, государство, культура. Ответственные редакторы Н.А. Макаров, А.Е. Леонтьев. Москва – Вологда, 2014).

16. Rus' v XIII veke: drevnosti Temnogo vremeni. Otvetstvennyye redaktory N.A. Makarov, A.V. Chernetsov. Moskva, 2003 (Русь в XIII веке: древности Темного времени. Ответственные редакторы Н.А. Макаров, А.В. Чернецов. Москва, 2003).

17. Yanin V.L. Ya poslal tebe berestu… Moskva, 1998 (Янин В.Л. Я послал тебе бересту… Москва, 1998).

18. Yanin V.L. Denezhno-vesovyye sistemy domonogol'skoy Rusi i ocherki istorii denezhnoy sistemy srednevekovogo Novgoroda. Moskva, 2009 (Янин В.Л. Денежно-весовые системы домоногольской Руси и очерки истории денежной системы средневекового Новгорода. Москва, 2009).

19. https://grodyczerwienskie.pl/

20. https://independent.academia.edu/GrodyCzerwie%C5%84skie

- zna główne etapy powstawania i rozwoju miast na Rusi w średniowieczu,

- zna cechy kultury materialnej ludności dawnoruskich miast,

- zna cechy rozwoju rzemiosła i handlu w dawnoruskich miastach.