Archaeology of the Early Iron Age and Pre-Roman Period

Większa część I tysiąclecia przed Chr., obejmująca pierwsze dwa odcinki epoki żelaza: okres

halsztacki i lateński (przedrzymski), to czas istotnych przemian zachodzących w europejskim

Barbaricum, zarówno w zakresie gospodarki i wytwórczości, jak i form organizacji społecznej

oraz kultury duchowej. Rozwój ten znalazł odzwierciedlenie w postaci niespotykanego

wcześniej bogactwa form zabytków ruchomych: począwszy od wyjątkowo zdobionej

ceramiki (malatura, grafitowanie, dekoracja antropomorficzna) - wytwarzanej odtąd również przy

użyciu koła garncarskiego - przez metalowe elementy uzbrojenia, narzędzia oraz zapinki i klamry spinające odzież, aż

po bransolety i paciorki szklane, czy wreszcie pieniądz monetarny ze srebra i złota.

Z kolei dominujące w tym czasie zwyczaje pogrzebowe, nakazujące składać do grobu liczne przedmioty

codziennego użytku, umożliwiły nie tylko zachowanie się tego względnie dużego wycinka

ówczesnej kultury materialnej, ale też pozwoliły wypracować stosunkowo precyzyjne

schematy jej datowania.

Celem zajęć jest wprowadzenie do źródłoznawstwa archeologii okresów halsztackiego i

lateńskiego (przedrzymskiego), a więc przede wszystkim przygotowują one do samodzielnej

identyfikacji – funkcjonalnej, chronologicznej i kulturowej – najważniejszych rodzajów

zabytków, a w dalszej kolejności też – do zrozumienia podstaw, na jakich tworzone są

konstrukty teoretyczne, takie jak kultury archeologiczne czy schematy chronologii względnej,

porządkujące wiedzę dot. obu tych odcinków epoki żelaza.

Zagadnienia omawiane są w układzie chronologicznym, zgodnie z listą tematów przedstawioną w opisie

do równolegle prowadzonego wykładu (kod zajęć: 3101-PO-WEZ2).

Zajęcia realizowane są jako konwersatorium, a więc zakładany jest aktywny udział

uczestników. Ich bezpośrednią kontynuacją tematyczną w ramach profilu specjalizacyjnego

„Archeologia epoki żelaza” są zajęcia pt. „Archeologia okresu

wpływów rzymskich i wędrówek ludów” (kod zajęć: 3101-PO-WEZL1), prowadzone w

semestrze letnim.

1. Kompendia źródłoznawcze:

Gedl M.

1985 Epoka brązu i wczesna epoka żelaza w Europie, Archeologia pierwotna i

wczesnośredniowieczna, t. III, Kraków.

Godłowski K.

1977 Okres lateński w Europie, Archeologia pierwotna i wczesnośredniowieczna, t. IV,

Kraków.

2. Wybrane opracowania szczegółowe:

Bochnak T.

2005 Uzbrojenie ludności kultury przeworskiej w młodszym okresie przedrzymskim,

Rzeszów.

2014 Importy celtyckie w kulturze przeworskiej i oksywskiej na ziemiach polskich w

młodszym okresie przedrzymskim. Zróżnicowanie - drogi napływu - kontekst kulturowy,

Rzeszów.

2016 Problem datowania początków kultury przeworskiej, „Naukovì studìї” 9, 235–250.

Bokiniec E.

2008 Kultura oksywska na ziemi chełmińskiej w świetle materiałów sepulkralnych, Toruń.

Dąbrowska T.

2008 Młodszy okres przedrzymski na Mazowszu i zachodnim Podlasiu. Zarys kulturowo-

chronologiczny, „Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne” VII, 3–246.

Fogel J.

1980 Uzbrojenie ludności kultury wschodniopomorskiej, „Przegląd Archeologiczny” 27,

87–123.

Grygiel M.

2018 Chronologia przemian kulturowych w dobie przełomu starszego i młodszego okresu

przedrzymskiego na Niżu Polskim, Łódź.

Hoffmann M.J.

2000 Kultura i osadnictwo południowo-wschodniej strefy nadbałtyckiej w I tysiącleciu p.n.e.,

Olsztyn.

Kostrzewski J.

1919 Die ostgermanische Kultur der Spätlatènezeit, Mannus-Bibliothek 18–19, Leipzig –

Würzburg.

Łaciak D.

2017 Nadodrzańska ceramika malowana. Społeczno-kulturowe konteksty wytwórczości we

wczesnej epoce żelaza, Wrocław.

Łuczkiewicz P.

2006 Uzbrojenie ludności ziem Polski w młodszym okresie przedrzymskim, Archaeologia

Militaria II, Lublin.

Poleska P.

2006 Celtycki mikroregion osadniczy w rejonie podkrakowskim, Biblioteka Muzeum

Archeologicznego w Krakowie II, Kraków.

Rudnicki M.

2012a Pieniądz celtycki na Śląsku, (w:) W. Garbaczewski, R. Macyra (red.), Pieniądz i banki na

Śląsku. Studia nad dziejami pieniądza i bankowości w Polsce, Poznań, 33–68.

2012b Nummi Lugiorum – statery typu krakowskiego, „Wiadomości Numizmatyczne” LVI/1

(193), 1–82.

Ważny T.

2009 Dendrochronologia drewna biskupińskiego, czyli co drzewa zapisały w przyrostach

rocznych, (w:) L. Babiński (red.), Stan i perspektywy zachowania drewna biskupińskiego,

Biskupin, 63–74.

Woźniak Z.

2010 Kontakty mieszkańców ziem polskich ze światem celtyckim u schyłku okresu

halsztackiego i we wczesnym okresie lateńskim, „Przegląd Archeologiczny” 58, 39–104.

– znajomość i rozumienie podstawowych metod analizy i interpretacji różnych wytworów

kultury w zakresie archeologii wczesnych odcinków epoki żelaza (K_W09);

– ogólna wiedza na temat właściwości surowców, szczególnie metalowych, oraz

sposobów ich wykorzystania przez społeczności okresu halsztackiego i lateńskiego

(przedrzymskiego) (K_W15);

– umiejętność wyszukiwania, analizowania, oceniania, selekcjonowania i użytkowania

informacji o źródłach archeologicznych i ich kontekście, z wykorzystaniem literatury i

mediów elektronicznych (K_U01);

– umiejętność samodzielnej interpretacji źródła archeologicznego, przy wykorzystaniu

właściwych metod analitycznych, a także umiejętność prezentacji uzyskanych wyników

pracy (K_U03);

– umiejętność posługiwania się podstawowymi pojęciami badawczymi i ujęciami

teoretycznymi właściwymi dla archeologii okresów halsztackiego i lateńskiego

(przedrzymskiego) (K_U09);

– umiejętność rozpoznawania i klasyfikowania najważniejszych kategorii zabytków z

pierwszych dwóch odcinków epoki żelaza oraz ich krytycznej analizy i interpretacji w

odniesieniu do dawnych procesów kulturowych i społecznych (K_U10; K_U12; K_U13);

– umiejętność przygotowywania prac pisemnych dot. zagadnień szczegółowych z zakresu

archeologii wczesnej epoki żelaza i okresu lateńskiego (przedrzymskiego), z wykorzystaniem

różnych materiałów źródłowych (K_U20);

– świadomość niepowtarzalnej wartości źródeł archeologicznych i ich roli w odtwarzaniu

przeszłości człowieka (K_K03).

Elementy składające się na ocenę końcową:

– przygotowanie do - i aktywność podczas - zajęć (20% oceny),

– zaprezentowanie referatu na zadany temat (20% oceny),

– test końcowy (60% oceny; zaliczenie testu jest warunkiem koniecznym do uzyskania oceny pozytywnej na koniec).