‘Gordian Knot’: historiography – historical geography – politics. History of Central and Eastern Europe in the research done by Polish, Russian and Ukrainian historians of the 19th–21st centuries

Zajęcia mają na celu doskonalenie – w aspekcie źródłoznawczym i

interpretacyjnym – warsztatu badawczego studentów zainteresowanych

dziejami Europy Wschodniej i Środkowo-Wschodniej, przede

wszystkim współczesnej Rosji, Ukrainy i Białorusi, a także Litwy,

Łotwy, Estonii oraz w pewnym zakresie Polski. Zasadniczym celem

zajęć jest przedstawienie studentom poznawczego znaczenia i podstaw

źródłowych geografii historycznej oraz czynników naukowych (wyniki

badań źródłowych) i pozanaukowych, które w XIX–XXI w. wpływały

na historyków polskich, rosyjskich, ukraińskich, formułujących

objaśnienia dziejów regionu.

„Węzeł gordyjski” interpretacji dziejów obszaru Europy Wschodniej i

Środkowo-Wschodniej tworzą koncepcje sformułowane w XIX w. przez

historyków reprezentujących naukę polską, naukę ruską (ukraińską) w

Królestwie Galicji i Lodomerii (pod panowaniem Habsburgów), naukę

ukraińską w Rosji, naukę rosyjską, a w wieku XX przez historyków

reprezentujących naukę polską i ukraińską w II Rzeczypospolitej oraz

naukę sowiecką, a po II wojnie światowej – naukę sowiecką oraz naukę

polską w kraju.

Wielość koncepcji objaśniających dzieje regionu jest przede wszystkim

następstwem rozwoju nauki historycznej, a ich fundament stanowiły i

stanowią ustalenia z zakresu geografii historycznej, bo – jak podkreślał

wybitny badacz Władysław Semkowicz: „Historyk bada i opisuje wielki

dramat dziejów, geograf zaś scenę, na której ten dramat się rozgrywa”,

więc geografia historyczna, to nauka pomocnicza „badająca przestrzeń,

w której rozgrywają się zdarzenia i procesy dziejowe”.

Jednak w wypadku Europy Wschodniej i Środkowo-Wschodniej –

regionów, których droga dziejowa była bardzo burzliwa – na kształt

koncepcji ją objaśniających, obok ustaleń źródłowych, wpływ miały

także czynniki pozanaukowe, bo choć historia służyć miała – i ma –

poznaniu przeszłości sine ira et studio, to od historyków oczekiwano – i

oczekuje się – także objaśnienia rzeczywistości współczesnej.

Dokonania jej historycznej legitymizacji bądź delegitymizacji. Oczekiwanie to nabierało szczególnego znaczenia w sytuacji zmian kształtu politycznej mapy Europy Środkowo-Wschodniej i Wschodniej. Oczekiwanie to powodowało również, że objaśnienia formułowane przez historyków nabierały istotnego znaczenia w aspekcie politycznym.

Podczas zajęć studentom przybliżona zostanie relacja między geografią historyczną, tj. wynikami źródłowych badań historyków, formułowanymi przez nich objaśnieniami oraz oczekiwaniami współczesnych (sytuacją polityczną), do których objaśnienia swe adresowali.

– Semkowicz Władysław, Geograficzne podstawy Polski Chrobrego, „Kwartalnik Historyczny”, t. 39, 1925, nr 2, s. 258–314;

– Semkowicz Władysław, Encyklopedia nauk pomocniczych historii, TAiWPN UNIVERSITAS, Kraków 2011;

– Słownik starożytności słowiańskich: encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych, t. 1–8, Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, Wrocław–Warszawa–Kraków 1961–1996;

– Słowiańska onomastyka: encyklopedia, t. 1–2, Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa 2002–2003;

– Tyszkiewicz Jan, Geografia historyczna Polski w średniowieczu. Zbiór studiów, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2003;

– Tyszkiewicz Jan, Geografia historyczna. Zarys problematyki, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2014;

– Z problematyki geografii historycznej, PWN, Warszawa–Kraków 1974.

Po zakończeniu zajęć student:

– dokonuje krytyki tekstu źródłowego;

– dokonuje krytyki mapy historycznej;

– rozumie znaczenie geografii historycznej w badaniach nad przeszłością i postrzeganiu współczesności;

– rozpoznaje nazwy źródłowe regionów, wspólnot i ich nazwy stworzone przez historyków;

– rozumie przyczyny istnienia różnych nazw tych samych regionów, wspólnot w perspektywie diachronicznej i synchronicznej;

– dostrzega społeczne oddziaływanie nauki historycznej w życiu społeczeństw w XIX i w XX w.

Warunkiem zaliczenia zajęć jest:

– przygotowania do zajęć;

– aktywność na zajęciach;

– uzyskanie pozytywnej oceny z pisemnego sprawdzianu końcowego