History of Old Polish and Enlightenment Literature

Od słuchaczy wymaga się podstaw wiedzy o literaturze dawnej i historii Polski i Europy od czasów najdawniejszych do epoki napoleońskiej, sprawnego operowania terminami teoretycznoliterackimi i podstawowych umiejętności z zakresu analizy i interpretacji tekstu literackiego. Osiągnięcie efektów uczenia się ułatwi sprostanie wymaganiom wiążącym się z uczestnictwem w innych proponowanych przez Instytut Literatury Polskiej UW zajęciach, a w szczególności w kolejnych kursowych zajęciach z Historii literatury polskiej.

Wykład obejmuje cztery epoki (średniowiecze, renesans, barok, oświecenie). Przedstawia w ujęciu syntetycznym tzw. długie trwanie oraz wewnętrzne odmiany idei przenikających kulturę europejską i kształtujących takie wzorce, jak „homo militans”, „homo amans”, „homo aulicus”, „homo rusticus”. Eksponuje konteksty filozoficzne, religijne, społeczne i estetyczne omawianych idei.

Przedmiotem obserwacji będzie dynamizm kultury europejskiej i polskiej dawnych epok, tendencje rozwojowe i twórcze oraz narastanie (w okresach późnego średniowiecza i baroku) zjawisk kryzysowych i dezintegrujących. Wykład zwraca uwagę na relacje kultur elitarnej i popularnej; przetwarzanie osiągnięć twórczych na mity i stereotypy rozpowszechnione w mentalności zbiorowej, np. wyobraźni eschatologicznej średniowiecza i baroku, nacjonalizacji katolicyzmu potrydenckiego, ideologii ziemiańskiej.

Ćwiczenia poświęcone są interpretacji najważniejszych dzieł polskiej literatury dawnej (średniowiecznej, renesansowej, barokowej, oświeceniowej) w kontekście szeroko pojętych przemian kultury: w zakresie obyczajowości, estetyki, sztuki, duchowości, filozofii. Umożliwiają rozwijanie umiejętności w zakresie analizy i interpretacji tekstów literackich, przygotowują do pogłębionego rozumienia ich specyfiki, zakodowanych w nich znaczeń i posługiwania się koniecznym do ich pełnej deszyfracji kodem kulturowym. Ułatwiają dostrzeżenie, w jak znaczącym stopniu dawna kultura, w tym takie zjawiska, jak humanizm, kontrreformacja, sarmatyzm, przełom oświeceniowy, kształtują współczesną Polskę oraz tożsamość jej mieszkańców.

Teksty literackie:

Anonim tzw. Gall, Kronika polska, przeł. R. Grodecki, oprac. M. Plezia, Wrocław 1965 lub wyd. nast. (BN I 59).

By czas nie zaćmił i niepamięć. Wybór kronik średniowiecznych, oprac. A. Jelicz, Warszawa 1979 – Jan Długosz.

Chrestomatia staropolska. Teksty polskie do roku 1543, oprac. W. Wydra, W.R. Rzepka, Wrocław 1995 lub wyd. nast. – Psałterz floriański; Psałterz puławski; Kazania świętokrzyskie; Kazania gnieźnieńskie. [Kazania świętokrzyskie dostępne także w wydaniu krytycznym: Kazania świętokrzyskie. Nowa edycja. Nowe propozycje badawcze, red. P. Stępień, współpraca H. Tchórzewska-Kabata, I. Winiarska-Górska, Warszawa 2009]

Cały świat nie pomieściłby ksiąg. Staropolskie opowieści i przekazy apokryficzne, wydali W.R. Rzepka. W. Wydra, wstęp M. Adamczyk, Warszawa 1996 – Rozmyślanie przemyskie; Rozmyślania dominikańskie; Ewangelia Nikodema.

Polska poezja świecka XV wieku, oprac. M. Włodarski, Wrocław 1997 (BN I 60) – Andrzej Gałka z Dobczyna, Pieśń o Wiklefie; Wiersz o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego; Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią; Skarga umierającego; Cantilena inhonesta (obowiązuje także lektura Wstępu).

Średniowieczna pieśń religijna polska, oprac. M. Korolko, Wrocław 1980 (BN I 65) – Bogurodzica; z pieśni pasyjnych: „Jezus Chrystrus, Bog człowiek…”, „Mękę Bożą spominajmy…”; z pieśni wielkanocnych: „Trzy Maryje poszły…”, „Anjeli słodko śpiewali…”; z kolęd: „Kiedy krol Herod krolował…”, „Wesoły nam dzień nastał…”, „Kolęda się z Allelują zwadziła…”; z pieśni maryjnych: „Posłuchajcie, bracia miła…”, „Świebodność Boga Żywego…”; z pieśni o świętych: „Ach, krolu wieliki nasz…”, „Doroto, cna dziewko czysta…”, „Chwała tobie, Gospodynie…”; z pieśni różnych: „Słuchaj tego wszelika głowo…” (obowiązuje także lektura Wstępu).

W. Wydra, Władysław z Gielniowa. Z dziejów średniowiecznej poezji polskiej, Poznań 1992 – „Jezusa Judasz przedał…”, „Już się anjeli wiesielą…”, De nativitate Dominii („Augustus kiedy krolował…”) – wiersze Gielniowczyka dostępne także w antologiach: Chrestomatia staropolska, Średniowieczna pieśń religijna polska (jw.).

Średniowieczna poezja łacińska w Polsce, oprac. M. Włodarski, Wrocław 2007 (BN I 310) – Sekwencja o św. Wojciechu; Sekwencja o św. Jadwidze; Wincenty z Kielczy, Hymn o św. Stanisławie; Adam Świnka, Epitafium Zawiszy Czarnego; Wiersz o bitwie pod Grunwaldem; Wierszowany katalog królów polskich; List do panienki (obowiązuje także lektura Wstępu).

Toć jest dziwne a nowe. Antologia literatury polskiego średniowiecza, oprac. A. Jelicz, Warszawa 1987 – Nawiedzenie Grobu; Tragedia Piotra Włostowica.

Wincenty zwany Kadłubkiem, Kronika polska, przeł. i oprac. B. Kürbis, Wrocław 1992 lub wyd. nast. (BN I 277) – Prolog, Księga I i IV (obowiązuje także lektura Wstępu).

Mikołaj z Wilkowiecka, Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim, oprac. J. Okoń, Wrocław 1971 (BN I, 201).

Antologia poezji polsko-łacińskiej 1470-1543, oprac. A. Jelicz, Szczecin 1985 – Filip Kallimach, Jan z Wiślicy, Mikołaj Hussowski, Andrzej Krzycki, Jan Dantyszek.

Biernat z Lublina, Ezop, wstęp S. Grzeszczuk, oprac. J. S. Gruchała, Kraków 1997 – Żywot Ezopa Fryga oraz pierwsze 20 bajek.

Klemens Janicki (Janicjusz), Carmina. Dzieła wszystkie, wyd. i wstęp J. Krókowski, przeł. E. Jędrkiewicz, Wrocław 1966 lub: Klemens Janicki (Janicjusz), Poezje wybrane, przeł. Z. Kubiak, Warszawa 1975 – Tristium liber (Księga żalów).

Andrzej Frycz-Modrzewski, Wybór pism, oprac. W. Voise, Wrocław 1977 lub wyd. nast. (BN I, 229) – O poprawie Rzeczpospolitej.

Łukasz Górnicki, Dworzanin polski, oprac. R. Pollak, Wrocław 1954 lub wyd. nast. (BN I, 109) lub: Pisma, oprac. R. Pollak, Warszawa 1961 – t. 1, ks. I i III.

Jan Kochanowski, Fraszki, oprac. J. Pelc, Wrocław 1991 lub wyd. nast. (BN I, 163).

Jan Kochanowski, Pieśni, oprac. L. Szczerbicka-Ślęk, Wrocław 1997 lub wyd. nast. (BN I, 100).

Jan Kochanowski, Odprawa posłów greckich, oprac. T. Ulewicz, Wrocław 1962 lub wyd. nast. (BN I, 3).

Jan Kochanowski, Psałterz Dawidów, oprac. K. Meller, Kraków 1997 – dedykacja, psalmy 1, 71, 110, 123, 136.

Jan Kochanowski, Treny, oprac. J. Pelc, Wrocław 1986 lub wyd. nast. (BN I, 1).

Jan Kochanowski, Z łacińska śpiewa Słowian Muza, przeł. L. Staff, Warszawa 1982 – Elegie, ks. I; Foricenia 1-50; Liryki.

Jan Kochanowski, Dzieła polskie, oprac. J. Krzyżanowski, Warszawa 1967 lub wyd. nast. – Zuzanna, Muza, Szachy, Satyr, Proporzec, Jezda do Moskwy, Fragmenta.

Proza polska wczesnego renesansu 1510-1550, oprac. J. Krzyżanowski, Warszawa 1954 –Rozmowy, które miał król Salomon mądry z Marchołtem, Sowiźrzał krotofilny i śmieszny.

Mikołaj Rej, Wybór pism, oprac. A. Kochan, Wrocław 2006 (BN I 308) – Krótka rozprawa, Kupiec, Wizerunk, Źwierzyniec – rozdział I, II i III, Figliki, Źwierciadło.

Mikołaj Sęp Szarzyński, Poezje zebrane, wyd. Radosław Grześkowiak i Adam Karpiński przy współudziale Krzysztofa Mrowcewicza, Warszawa 2003 (BPS, t. 23).

Piotr Skarga, Kazania sejmowe, oprac. J. Tazbir i M. Korolko, Wrocław 1995 lub wyd. nast. (BN I 70) – kazanie II i VII.

Szymon Szymonowic, Sielanki i pozostałe wiersze polskie, oprac. J. Pelc, Wrocław 2000 (BN I 182) – z sielanek: Dafnis, Żeńcy, Kołacze, Pomarlica.

Antologia literatury sowizdrzalskiej XVI i XVII wieku, oprac. S. Grzeszczuk, Wrocław 1985 (BN I, 186) – Wyprawa plebańska; Peregrynacja Maćkowa; fraszki Jana z Kijan.

Dramaty staropolskie, t. 4, oprac. J. Lewański, Warszawa 1961 – tu: P. Baryka, Z chłopa król.

Sebastian Grabowiecki, Rymy duchowne, wyd. K. Mrowcewicz, Warszawa 1996 (BPS, t. 5) – z Setnika pierwszego: I, II, III, XXV, XXXIa, XXXIII; z Sertnika wtórego: I-VI.

Wespazjan Kochowski, Utwory poetyckie, oprac. M. Eustachiewicz, Wrocław 1991 (BN I, 92) – Niepróżnujące próżnowanie; Psalmodia polska.

Stanisław Herakliusz Lubomirski, Poezje zebrane, t. 1, wyd. A. Karpiński, Adverbia moralia w oprac. M. Mejora, Warszawa 1995 – Tobiasz wyzwolny, Adverbia moralia (adverbium I i II).

Stanisław Herakliusz Lubomirski, Rozmowy Artaksesa i Ewandra, wyd. J. Dąbkowska-Kujko, Warszawa 2006 (BPS, t. 32) – Rozmowa pierwsza, Rozmowa trzecia, Rozmowa dziesiąta, Rozmowa dwanasta.

Kasper Miaskowski, Zbiór rytmów, wyd. A. Nowicka-Jeżowa, Warszawa 1995 (BPS, t. 3) – Elegia pokutna do Naświętszej Panny, Rozmowa Panienki z Śmiercią, Na śklenicę malowaną, Waleta włoszczonowska, Mięsopust polski.

Hieronim Morsztyn, Światowa rozkosz, oprac. A. Karpiński, Warszawa 1995 (BPS, t. 1) – Światowa Rozkosz, Dwanasta panna – Uciecha, Vanitas vanitatum et omnia vanitas .

Jan Andrzej Morsztyn, Wybór poezji, oprac. W. Weintraub, Wrocław 1988 lub wyd. nast. (BN I 257) – Kanikuła, Lutnia, Pokuta w kwartanie.

Jan Andrzej Morsztyn, Utwory zebrane, oprac. L. Kukulski, Warszawa 1971 – Torquata Tassa Amintas; Psyche.

Zbigniew Morsztyn, Wybór wierszy, oprac. J. Pelc, Wrocław 1975 (BN I, 215) – Votum, Myśl ludzka, Pieśń ucisku, Treny żałosne, Emblemata: 2, 12, 17, 29, 38, 41, 44, 49, 102, 113.

Krzysztof Opaliński, Satyry, oprac. L. Eustachiewicz, Wrocław 1953 lub wyd. nast. (BN I, 147) – Przedmowa, księga I.

Łukasz Opaliński, Wybór pism, oprac. S. Grzeszczuk, Wrocław 1959 (BN I, 174) – Poeta nowy; Coś nowego...

Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki, oprac. W. Czapliński, Wrocław 1979 lub wyd. nast. (BN I, 62).

Poeci polskiego baroku, t. 1, oprac. J. Sokołowska, K. Żukowska, Warszawa 1965 – D. Naborowski.

Wacław Potocki, Wiersze wybrane, oprac. S. Grzeszczuk, J. S. Gruchała, Wrocław 1992 (BN I, 19) – Transakcyja wojny chocimskiej; Ogród, ale nie plewiony; Moralia.

Maciej Kazimierz Sarbiewski, O poezji doskonałej, czyli Wergiliusz i Homer, przeł. M. Plezia, Wrocław 1954 – księga I, rozdział 1; księga II, rozdział 1 i 3.

Maciej Kazimierz Sarbiewski, Wykłady poetyki, przeł. S. Skimina, Wrocław 1958 – O poincie i dowcipie, rozdziały: 1 i 2.

Maciej Kazimierz Sarbiewski, Liryki oraz Droga rzymska i fragment Lechiady, przeł. T. Karyłowski, oprac. M. Korolko przy współudziale J. Okonia, Warszawa 1980 – księga II.

Kasper Twardowski, Lekcyje Kupidynowe, oprac. R. Grześkowiak, Warszawa 1997 (BPS, t. 7).

Samuel ze Skrzypny Twardowski, Nadobna Paskwalina, oprac. J. Okoń, Wrocław 1980 (BN I, 87) lub oprac. J. Ślaski, Warszawa 1983.

Torquato Tasso – Piotr Kochanowski, Gofred albo Jeruzalem wyzwolona, oprac. S. Grzeszczuk, Warszawa 1968 – pieśń I-IV, XVI.

Szymon Zimorowic, Roksolanki, oprac. L. Ślękowa, Wrocław 1983 (BN I, 73) lub: Roksolanki, oprac. R. Grześkowiak, Warszawa 1999 (BPS, t. 13) – Ukochanym oblubieńcom, Dziewosłąb, chór trzeci.

Józef Bartłomiej Zimorowic, Sielanki nowe ruskie, oprac. L. Szczerbicka-Ślęk, Wrocław 1999 (BN I, 287) – Obmowa, Trużenicy, Kozaczyzna.

Stanisław Żółkiewski, Początek i progres wojny moskiewskiej, oprac. J. Maciszewski, Warszawa 1966 lub: Stanisław Żółkiewski, Początek i progres wojny moskiewskiej, oprac. A. Borowski, Kraków 1988.

Wojciech Bogusławski, Cud albo Krakowiaki i Górale, oprac. M. Klimowicz, Wrocław 2005 (BN I, 162).

Franciszek Ksawery Dmochowski, Sztuka rymotwórcza, oprac. S. Pietraszko, Wrocław 1956 (BN I, 158).

Alojzy Feliński, Barbara Radziwiłłówna, [w:] Polska tragedia neoklasycystyczna, oprac. D. Ratajczak, Wrocław 1988 (BN I, 260)

Jakub Jasiński, Poezje wybrane, oprac. A. Guzek, Warszawa 1982.

Franciszek Karpiński, Poezje wybrane, oprac. T. Chachulski, Wrocław 1997 (BN I, 89) lub: Poezje wybrane, oprac. A. Guzek, Warszawa 1972.

Franciszek Dionizy Kniaźnin, Wiersze wybrane, oprac. A. Guzek, Warszawa 1981 lub: Franciszek Dionizy Kniaźnin, Wybór poezji, oprac. W. Borowy, Wrocław 1984 (BN I, 129).

Ignacy Krasicki, Wybór liryków, oprac. S. Graciotti, Wrocław 1985 (BN I, 252).

Ignacy Krasicki, Bajki, oprac. Z. Goliński, Wrocław 1975 (BN I, 220).

Ignacy Krasicki, Satyry i listy, oprac. J. Pokrzywniak, Wrocław 1988 (BN I, 162).

Ignacy Krasicki, Myszeidos pieśni X, oprac. J. Maślanka, Wrocław 1982 (BN I, 224).

Ignacy Krasicki, Monachomachia, [w:], tenże, Monachomachia i Antymonachomachia, oprac. Z. Goliński, Wrocław 1977 lub wyd. nast. (BN I, 197).

Ignacy Krasicki, Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, oprac. M. Klimowicz, Wrocław 1975 lub wyd. nast. (BN I, 41).

Adam Naruszewicz, Liryki wybrane, oprac. J. W. Gomulicki, Warszawa 1964.

Adam Naruszewicz, Satyry, oprac. S. Grzeszczuk, Wrocław 1962 (BN I, 179).

Jan Potocki, Rękopis znaleziony w Saragossie, przeł. E. Chojecki, oprac. L. Kukulski, t. 1-2,

Warszawa 1976 lub inne wyd.

Julian Ursyn Niemcewicz, Powrót posła, oprac. Z. Skwarczyński, Wrocław 1983 (BN I, 4).

Stanisław Trembecki, Wiersze wybrane, oprac. J. W. Gomulicki, Warszawa 1965.

Stanisław Trembecki, Sofijówka, wydał J. Snopek, Warszawa 2000 (BPPO, t. 1).

Tomasz Kajetan Węgierski, Wiersze wybrane, oprac. J. W. Gomulicki, Warszawa 1974.

Tomasz Kajetan Węgierski, Organy, oprac. J. W. Gomulicki, Warszawa 1956 lub: Organy. Poema heroikomiczne, wyd. A. Norkowska, Warszawa 2007 (BPPO, t. 7).

Maria Wirtemberska, Malwina, czyli domyślność serca, oprac. W. Billip, Warszawa 1978.

Franciszek Zabłocki, Fircyk w zalotach, oprac. J. Pawłowiczowa, Wrocław 1969.

Franciszek Zabłocki, Sarmatyzm, oprac. L. Biernacki, Wrocław 1951 (BN I, 115) lub inne wyd.

Świat poprawiać - zuchwałe rzemiosło. Antologia poezji polskiego oświecenia, oprac. T. Kostkiewiczowa i Z. Goliński, Warszawa 1981 (lub. nowsze wydanie) – Kajetan Koźmian, Ludwik Osiński.

Podstawowe opracowania i słowniki:

T. Michałowska, Średniowiecze, Warszawa 1998.

Słownik literatury staropolskiej (Średniowiecze - Renesans - Barok), red. T. Michałowska, B. Otwinowska, E. Sarnowska-Temeriusz, Wrocław 1998.

T. Witczak, Literatura Średniowiecza, Warszawa 1999.

K. Targosz, Korzenie i kształty teatru do 1500 roku w perspektywie Krakowa, Kraków 1995.

J. Pelc, Literatura renesansu w Polsce, Warszawa 1994.

J. Ziomek, Renesans, Warszawa 1995.

Czesław Hernas, Barok, Warszawa 1973.

J. Pelc, Barok - epoka przeciwieństw, Warszawa 1993.

M. Klimowicz, Oświecenie, Warszawa 1998.

T. Kostkiewiczowa, Klasycyzm, sentymentalizm, rokoko. Szkice o prądach literackich polskiego Oświecenia, Warszawa 1975.

Słownik literatury polskiego oświecenia, red. T. Kostkiewiczowa, Wrocław 1996.

J. Snopek, Oświecenie. Szkic do portretu epoki, Warszawa 1999.

Po ukończeniu przedmiotu student:

- dysponuje podstawami wiedzy o dawnej literaturze i kulturze polskiej, przy uwzględnieniu dynamiki jej rozwoju oraz właściwego dla niej kontekstu europejskiego

- trafnie rozpoznaje związki pomiędzy dawnymi tekstami a charakterystycznymi dla średniowiecza i epoki nowożytnej prądami filozoficznymi, konwencjami estetycznymi i zjawiskami kulturowymi i społecznymi

- rozumie znaczenie takich terminów, jak humanizm, reformacja, kontrreformacja, horacjanizm, imitatio, pareneza, klasycyzm, konceptyzm, sarmatyzm, sentymentalizm, rokoko

- zna podstawowe uprawiane w epokach dawnych gatunki literackie i trafnie wskazuje ich wyznaczniki w wybranych tekstach

- dokonuje analizy tekstów literackich powstałych w okresie staropolskim i w twórczy sposób je interpretuje, znajdując dla nich właściwy kontekst literacki, historyczny i kulturowy

- w krytyczny sposób analizuje zjawiska literackie i kulturowe charakterystyczne dla epok dawnych

- poprawną polszczyzną formułuje myśli i sądy, z powodzeniem podejmuje dyskusję, wykazuje się umiejętnością logicznego argumentowania i egzemplifikowania

Obecność na zajęciach, przygotowanie do ćwiczeń (znajomość stanu badań, tekstów źródłowych, posiadanie kserokopii tekstów źródłowych w trakcie zajęć), aktywność (uczestnictwo w dyskusji), zaliczenie testów kontrolnych oraz złożenie pracy zaliczeniowej na określony w konsultacjach z prowadzącym zajęcia temat. W drugim semestrze słuchacze składają pracę zaliczeniową na uzgodniony z prowadzącym temat. Prowadzący zajęcia zastrzegają sobie prawo do zadania dodatkowej krótszej pracy śródrocznej. Pozytywne zaliczenie zajęć i pozytywna ocena z pracy zaliczeniowej stanowią warunki konieczne do dopuszczenia słuchacza do egzaminu ustnego, którego szczegółowe wymagania określa indywidualnie egzaminator. Ocena z egzaminu jest oceną końcową z przedmiotu.