„Wynajdywanie” i odrzucanie tradycji w latach 1864-1918

obowiązkowe

w sali

Zajęcia konwersatoryjne są skoncentrowane wokół pytań o sposoby rozumienia tradycji w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku oraz o jej problematyzowanie, oparte na afirmacji lub negacji, w tekstach polskich tamtego czasu. Różne aspekty tradycji zapisane w piśmiennictwie przełomu wieków – np. rekonfiguracja wzorców literackich, mechanizmy utrwalania i negowania postaw społecznych i obywatelskich (w tym patriotycznych), uwarunkowania wyborów religijnych, źródła obyczajów i wyobrażeń zbiorowych, dekodowanie podstaw kultury śródziemnomorskiej, formy pamięci i taktyki upamiętniania, praktyki tworzenia własnej genealogii, strategie negocjowania i ustalania tożsamości, identyfikacji i przynależności, procesy konstruowania narodowości, kryteria wyboru wartości – będą postrzegane w dwu perspektywach: jako komponent świadomości dziewiętnastowiecznej oraz jako fundament współczesności.

Zajęcia konwersatoryjne są skoncentrowane wokół pytań o sposoby rozumienia tradycji w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku oraz o jej problematyzowanie w tekstach polskich tamtego czasu. Różne aspekty tradycji zapisane w piśmiennictwie przełomu wieków – np. rekonfiguracja wzorców literackich, mechanizmy utrwalania i negowania postaw społecznych i obywatelskich (w tym patriotycznych), uwarunkowania wyborów religijnych, źródła obyczajów i wyobrażeń zbiorowych, dekodowanie podstaw kultury śródziemnomorskiej, formy pamięci i taktyki upamiętniania, praktyki tworzenia własnej genealogii, strategie negocjowania i ustalania tożsamości, identyfikacji i przynależności, procesy konstruowania narodowości, kryteria wyboru wartości – będą postrzegane w dwu perspektywach: jako komponent świadomości dziewiętnastowiecznej oraz jako fundament współczesności (w dzisiejszym życiu społecznym, debatach publicznych, tekstach kultury wciąż widoczne są konsekwencje ówczesnych wyborów tradycji).

Jako przedmiot dyskusji zaproponowane zostały zróżnicowane teksty polskie przełomy XIX i XX wieku - fikcjonalne, publicystyczne, reportażowe, intymistyczne - usytuowane w ramie problemowej, którą dla nowoczesności wyznaczyły rewolucyjne poglądy Karola Darwina i Fryderyka Nietzschego, kwestionujące oczywistość zastanej tradycji, reguł ustalania genealogii i utrwalonych w kulturze norm porządkowania świata. Ważnym punktem odniesienia jest zaproponowana przez Erica Hobsbawma refleksja nad „tradycją wynalezioną”, a kwestią porządkującą i scalającą różne wątki problemowe – namysł nad kondycją i statusem tradycji w czasach przyspieszonych zmian cywilizacyjnych i modernizacyjnego przeobrażania się rzeczywistości kulturowej.

Poniżej podano proponowane nieobowiązkowe prace wspomagające lekturę tekstów przewidzianych jako podstawa dyskusji (tytuły tekstów do dyskusji są umieszczone pod tematami kolejnych zajęć). Lista może być zmodyfikowana w zależności od zainteresowań i potrzeb studentów:

B. Anderson, Wspólnoty wyobrażone. Rozważania o źródłach i rozprzestrzenianiu się nacjonalizmu, przeł. S. Amsterdamski, Kraków 1997;

W. Benjamin, Anioł historii, tłumacze różni, Poznań 1996, wybrane fragmenty;

Z. Bauman, Retrotopie. Jak rządzi nami przeszłość, przeł. K. Lebek, Warszawa 2018;

P. Bourdieu, Medytacje paskaliańskie, przeł. K. Wakar, Warszawa 2006, wybrane fragmenty;

T. Budrewicz, Status Rocha w „Chłopach”, w: „Wskrzesić choćby chwilę”. Władysława Reymonta zmagania z myślą i formą, red. naukowa M. Bourkane, R. Okulicz-Kozaryn, A. Sell, M. Wedemann, Poznań 2017;

M. Czermińska, Gotyk i pisarze. Topika opisu katedry, Gdańsk 2005, wybrane fragmenty;

E. Flis-Czerniak, „Widmo Wallenroda”: między „młynem dziejowym” a „dziejowością marzeń”, w: tejże, Syndrom Wallenroda. Z problemów świadomości narodowej i religijnej w twórczości Tadeusza Micińskiego, Lublin 2008;

E. Hobsbawm, Masowa produkcja tradycji: Europa, lata 1870–1914, w: Tradycja wynaleziona, red. E. Hobsbawm i T. Ranger, przeł. M. Godyń, F. Godyń, Kraków 2008;

E. Ihnatowicz, Ja i tłum. „Pielgrzymka do Jasnej Góry” Reymonta, w: Literatura Młodej Polski między XIX a XX wiekiem, pod red. E. Paczoskiej i J. Sztachelskiej, Białystok 1998;

I. Iwasiów, Kobieta w archiwum, w: Zapisywanie historii. Literaturoznawstwo i historiografia, pod red. W. Boleckiego i J. Madejskiego, Warszawa 2010;

A. Janicka, Zygmunt Gloger wobec teorii i praktyki pozytywizmu, w: Z. Gloger, Pisma rozproszone, t. 2: 1877–1889, red. naukowa edycji J. Ławski i J. Leończuk, wstęp A. Janicka i D. Rembiszewska, Białystok 2015;

M. Janion, Życie pośmiertne Konrada Wallenroda, Warszawa 1990, s. 551–646;

M. Imperowicz-Jurczak, „Meir Ezofowicz” w cyklu ilustracji Andriollego, „Przestrzenie Teorii” 2009, nr 12;

D. Kielak, Wielka wojna i świadomość przełomu. Literatura polska lat 1914–1918, Warszawa 2001, wybrane fragmenty ;

A.Kijak, Odkrywca innej Syberii i Dalekiego Wschodu. O prozie W. Sieroszewskiego, Kraków 2010;

Z. Kloch, Poezja pierwszej wojny. Tradycja i konwencje, Warszawa 1986;

U. Kowalczuk, Przypominanie. Konstancji Morawskiej powroty do przeszłości, „Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza” 2013, R. VI (XLVIII);

R. Okulicz-Kozaryn, Sceptyk idzie na pielgrzymkę. „Pielgrzymka do Jasnej Góry” Reymonta na tle pozytywistycznego sporu o wartość „wędrówek pobożnych”, w: tegoż, Rok 1894 oraz inne szkice o Młodej Polsce, Poznań 2013;

R. Koziołek, Kompleks Darwina, „Teksty Drugie” 2011, nr 3.

W. Lipoński, Humanistyczna encyklopedia sportu, Warszawa 1987;

L. Magnone, Maria Konopnicka. Lustra i symptomy, Gdańsk 2011, wybrane fragmenty;

K. Niciński, Korespondencja sportowa jako list z podróży. Poeta na stadionach świata, w: Podróż i literatura 1864–1914, pod red. E. Ihnatowicz, Warszawa 2008;

J. Piekarczyk, Miejsce dla wieszcza, w: Zemsta dla wieszcza, czyli krakowskie spory, Kraków 1990;

P. Pieniążek, Dwie genealogie. Nietzsche/Foucault, „Sztuka i Filozofia” 1999, nr 16;

M. Płachecki, Wojny domowe. Szkice z antropologii słowa publicznego w dobie zaborów (1800–1880), s. 311–380;

A. Romanowski, „Przed złotym czasem”. Szkice o poezji i pieśni patriotyczno-wojennej lat 1908–1918¸ Kraków 1990;

K. Nadana-Sokołowska, Problem religii w polskich dziennikach intymnych. Stanisław Brzozowski, Karol Ludwik Koniński, Henryk Elzenberg, Warszawa 2012, fragmenty dotyczące Brzozowskiego;

L. Tatarowski, Człowiek – kultura – sacrum. O „Chłopach” Reymonta, Wrocław 2002;

M. Vražić, Stanisław Witkiewicz i Witkacy. Dwa paradygmaty sztuki i dwie koncepcje kultury, Warszawa 2013, wybrane fragmenty;

S. Stewart-Wiliams, Darwin, Bóg i sens życia: dlaczego teoria ewolucji zmienia wszystko, co (myśleliśmy, że) wiemy, przeł. P. J. Szwajcer, Warszawa 2014, wybrane fragmenty;

M. Wyka, Czytanie Brzozowskiego, Kraków 2012, wybrane fragmenty;

WIEDZA (Absolwent zna i rozumie: )

¬---specyfikę pojmowania i definiowania tradycji na przełomie XIX i XX wieku oraz sposoby jej problematyzowania w piśmiennictwie tego czasu

— specyfikę wpływu badań historycznoliterackich, działalności krytycznoliterackiej, form promocji czytelnictwa, instytucji życia artystycznego, edukacji polonistycznej, polityki państw etc. na kształtowanie się obrazu tradycji literackiej

— aparat terminologiczny i pojęciowy oraz metody naukowe pozwalające na prowadzenie badań nad literaturą w perspektywie historycznej oraz różnymi typami tradycji w drugiej połowie XIX wieku

— powiązania filologii polskiej z innymi dziedzinami humanistyki podejmującymi refleksję nad obecnością tradycji w kulturze (na przełomie wieku XIX i XX)

— stan badań podejmujących teoretyczną refleksję nad tradycją literacką oraz metodologiczne podstawy badania literatury jako komponentu tradycji

— funkcje pełnione w literaturze polskiej przełomu XIX i XX wieku przez wiodące tradycje kultury europejskiej: biblijną i grecką

— dynamikę rozwojową zjawisk literackich i kulturowych charakteryzujących się długim trwaniem

— rolę refleksji z zakresu historii idei, filozofii, religii, sztuki, życia społecznego, czytelnictwa oraz historii politycznej w procesie analizy historycznoliterackiej

— specyfikę selektywnego i sprofilowanego rekonstruowania tradycji filozoficznej, artystycznej, literackiej i religijnej przez epoki późniejsze

— miejsce i rolę tradycji literackiej w definiowaniu literatury, określaniu jej cech swoistych, ustalaniu i rewidowaniu jej kanonu oraz rozumieniu i interpretowaniu tekstu literackiego, zwłaszcza modernistycznego

— dynamikę rozwoju procesu historycznoliterackiego

UMIEJĘTNOŚCI (Absolwent potrafi: )

— integrować wiedzę z różnych dyscyplin humanistycznych oraz efektywnie ją wykorzystywać do rozpoznawania i opisywania rozmaitych rodzajów tradycji literackiej

— wykorzystać zdobytą wiedzę historycznoliteracką do identyfikowania luk w stanie badań oraz prowadzenia badań własnych nad twórczością wybranych pisarzy przełomu XIX i XX wieku

— przeprowadzić analizę i interpretację dzieła literackiego w sposób adekwatny do tradycji estetycznej, religijnej, obyczajowej etc., w obrębie której ono powstało lub do której nawiązuje

— usytuować badane przez siebie dzieła literackie w perspektywie idei filozoficznych, światopoglądowych i religijnych

— posługiwać się terminologią z zakresu estetyki, poetyki i historii literatury, w sposób dostosowany do piśmiennictwa drugiej połowy XIX wieku

— trafnie włączać zastane ustalenia historycznoliterackie do własnej argumentacji naukowej oraz posługiwać się poczynionymi ustaleniami analitycznymi w celu dyskusji ze stanem badań

— dostrzegać w przejawach tradycji część kultury narodowej, określać swoistość tradycji narodowej na tle europejskim oraz opisywać kształtowanie się właściwego kulturze polskiej stosunku do tradycji rodzimej i obcej na przestrzeni wieków

— rozpoznawać, analizować i porównywać różne formy obecności i sposoby oddziaływania dziedzictwa epok wcześniejszych na literaturę przełomu XIX i XX wieku

— w dyskusji dotyczącej dzieła literackiego dobierać argumentację uwzględniającą tradycje, z jakich to dzieło wyrasta; kontekst kulturowy, społeczny, polityczny etc., w jakim powstało; oraz reinterpretacje, jakim było poddawane przez czytelników i krytykę literacką

— czytać, interpretować i analizować teksty literackie, uwzględniając kontekst historyczny, kulturowy oraz teksty o charakterze naukowym

— krytycznie spojrzeć na proces historycznoliteracki i właściwie usytuować w nim różne zjawiska społeczno-kulturowe

KOMPETENCJE SPOŁECZNE (Absolwent jest gotowy do: )

— okazywania zrozumienia i szacunku dla odmienności obyczajowych, religijnych etc., jakie wynikają z bogactwa tradycji kulturowych oddziałujących na literaturę

— uczestniczenia w bieżących wydarzeniach kulturalnych służących pogłębianiu znajomości dziedzictwa literackiego, artystycznego i duchowego Polski i Europy

— respektowania znaczenie tradycji literackiej w życiu społecznym oraz własnej działalności naukowej, oświatowej lub publicystycznej

— włączania się swoją pracą naukową i popularyzatorską w pracę nad rozpoznawaniem tradycji literackiej, widząc w niej projekt o istotnym znaczeniu dla tożsamości narodowej oraz przyszłości Polski i Europy

— podejmowania działań w celu zachowania oraz pielęgnowania tradycji filozoficznych, artystycznych, światopoglądowych, religijnych etc. wchodzących w skład polskiego i europejskiego dziedzictwa kulturowego

— ciągłego dokształcania się i rozwoju

— docenienia znaczenia europejskiego i narodowego dziedzictwa kulturowego dla rozumienia wydarzeń społecznych i kulturalnych

— utożsamiania się z wartościami, celami i zadaniami realizowanymi w naukach humanistycznych

— planowania i realizowania zadań badawczych

— do podejmowania wyzwań zawodowych;

— aktywności i podejmowania wysiłku oraz odznaczania się wytrwałością w realizacji podejmowaniu indywidualnych i zespołowych działań profesjonalnych w zakresie pracy nad tekstami kultury

— aktywnego współuczestnictwa w realizacji postawionych zadań, czuje się odpowiedzialny wobec innych, wyraża taką postawę w swoim środowisku, upowszechnia to podejście wśród innych

— aktywnego uczestniczenia w działaniach na rzecz zachowania dziedzictwa kulturowego i wykorzystywania go w rozumieniu wydarzeń społecznych i kulturalnych

— doceniania znaczenia refleksji humanistycznej w formowaniu więzi społecznych, samodzielnego nabywania wiedzy z zakresu studiowanej dyscypliny naukowej i budowania warsztatu pracy filologa

- kontrola obecności

- zadanie badawcze, będące podstawą zaliczenia: krótki (około jednostronicowy) zarys problematyki wybranego z prasy 2. połowy XIX i początku XX wieku artykułu lub tekstu literackiego, podejmującego zagadnienia związane z tradycją. Szczegóły zostaną ustalone wspólnie ze studentami. Zestaw tytułów prasowych (wszystkie dostępne w bibliotekach cyfrowych) będzie przedstawiony podczas zajęć.