Romantic Concepts of Literature and their Modern Continuations

W centrum seminarium znajduje się przede wszystkim refleksja nad wielowymiarowymi (i zazwyczaj analizowanymi wyłącznie w kontekście czołowych zjawisk epoki) romantycznymi koncepcjami literatury. Nie da się ukryć, że jest to zarazem próba kolejnego namysłu nad ideą epoki romantycznej w Polsce, ideą, którą w sposób nader przekonujący w ciągu ostatnich trzydziestu lat badań nad romantyzmem wyłożyli m.in. Bogusław Dopart (czas pluralizmu sądów oraz synkretyzmu dzieła) oraz Ewa Szczeglacka-Pawłowska (epoka dzieł spisywanych "w brulionie"). Trudno zarazem abstrahować od faktu, że krystalizująca się w warsztatach Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego czy Cypriana Norwida idea pisarstwa romantycznego i postromantycznego nie zyskała nigdy kształtu systemowego, nie znaczy to jednak, że nie istniały próby jej kolejnego opracowywania. Ich zgłębieniu poświęcona została tematyka niniejszego seminarium.

Celem seminarium jest dyskusja nad wpisanymi w romantyzm polski koncepcjami uprawiania literatury, etosami pisarza i pisarstwa, krytyki literackiej, ideą autotematyzmu czy eksperymentu. Refleksja podobnego rodzaju ma aktywizować świadomość studenta o epoce i jej profilu twórczym, także poprzez zjawiska mające charakter oddzielnych precedensów (idee przemowy romantycznej i cyklu poetyckiego, parabazy stylu, zjawisko pisarzy czytających pisarzy). Zawarte w tytule seminarium "nowoczesne kontynuacje" to przede wszystkim nieoczekiwane powinowactwa w aspekcie sposobu myślenia o dziele, jakie dają się zaobserwować pomiędzy polską formacją romantyczną a m.in. Narcyzą Żmichowską, Karolem Irzykowskim, Tadeuszem Micińskim czy Józefem Czechowiczem.

1. Romantyczne koncepcje dzieła, obrazy pisarstwa, wizje uprawiania literatury:

B. Dopart, Romantyzm polski: pluralizm sądów i synkretyzm dzieła, Kraków 1999.

E. Szczeglacka-Pawłowska, Romantyzm „brulionowy”, Warszawa 2015.

2. Teoria romantycznego cyklu poetyckiego – przypadek Adama Mickiewicza:

B. Dopart, Cykl Mickiewiczowski a romantyczna wielka forma poetycka, [w:] Od Kochanowskiego do Mickiewicza. Szkice o polskim cyklu poetyckim, pod red. B. Kuczery-Chachulskiej, Warszawa 2004.

R. Fieguth, Rozpierzchłe gałązki. Cykliczne i skojarzeniowe formy kompozycyjne w twórczości Adama Mickiewicza, przeł. M. Zieliński, Warszawa 2002.

R. Fieguth, Ruchy konikiem a łagodne przejścia. Modele ewolucji cyklu lirycznego (na przykładzie J. Kochanowskiego, F. D. Kniaźnina, A. Mickiewicza, C. Norwida, [w:] Polski cykl liryczny, pod red. K. Jakowskiej i D. Kuleszy, Białystok 2008.

K. Lukas, Cykliczność w niemieckich przekładach „Sonetów krymskich”, [w:] Polski cykl liryczny, pod red. K. Jakowskiej i D. Kuleszy, Białystok 2008.

3. Teoria postromantycznego cyklu poetyckiego – przypadek Cypriana Norwida:

R. Fieguth, Poezja w fazie krytycznej. Cykl wierszy Cypriana Norwida „Vade-mecum”, przeł. J. Gotfryd, „Studia Norwidiana” 1985-1986, nr 3-4, s. 13-55.

R. Fieguth, Przemiany podmiotu cyklicznego od Mickiewicza do Norwida, [w:] Biografie romantycznych poetów, pod red. Z. Trojanowiczowej i J. Borowczyka, Poznań 2007.

J. Lyszczyna, „Vade-mecum” Cypriana Norwida – romantyczny cykl dygresyjny, [w:] Semiotyka cyklu. Cykl w muzyce, plastyce i literaturze, pod red. M. Demskiej-Trębacz, K. Jakowskiej i R. Siomy, Białystok 2005.

4. Romantyczna prefacjologia, czyli teoria romantycznej przedmowy:

Romantyczne przemowy i przedmowy, pod red. J. Lyszczyny i M. Bąk, Katowice 2010.

M. Stanisz, Przedmowy romantyków. Kreacje autorskie, idee programowe, gry z czytelnikiem, Kraków 2007.

W. Hamerski, M. Stanisz, „Przedmowy romantyków. Kreacje autorskie, idee programowe, gry z czytelnikiem” [recenzja], „Pamiętnik Literacki” 2009, z. 3.

5. Romantyczne „autoegzegezy” – Mickiewicz i prelekcje paryskie:

A. Bagłajewski, Mickiewiczowska interpretacja „Legendy” Krasińskiego w prelekcjach paryskich Mickiewicza, [w:] Prelekcje paryskie Mickiewicza w perspektywie polskiej i europejskiej, pod red. M. Kalinowskiej, J. Ławskiego, M. Bizior-Dombrowskiej, Warszawa 2011.

M. Kuziak, Hermeneutyka tekstu literackiego w prelekcjach paryskich Adama Mickiewicza, „Teksty Drugie” 2001, nr 2.

M. Kuziak, Mickiewicz – historyk literatury w prelekcjach paryskich, „Pamiętnik Literacki” 2011, z. 1.

S. Makowski, Współczesność literacka w prelekcjach paryskich Adama Mickiewicza, „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” 1990, nr 25.

M. Rudaś-Grodzka, Sfinks słowiański i mumia polska, Warszawa 2013.

6. Postromantyczne „autoegzegezy” – Norwid czyta Słowackiego:

D. Plucińska, Norwida koncepcja literatury. Obszary dyskursu i reinterpretacji: gatunki, kategorie, konwencje, Warszawa 2013.

S. Rzepczyński, O „bratnio bliskim” Słowackim, [w:] tegoż, Krytyka literacka w twórczości Norwida. Próby ujęcia, Słupsk 1998.

W. Rzońca, Słowacki w rozprawie Norwida „O sztuce (Dla Polaków)”, „Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza” 1991-1992, nr 26-27.

T. Żabski, Z problematyki rozprawy Norwida „O Juliuszu Słowackim”. „Acta Universitatis Wratislaviensis. Prace Literackie” 1962, z. III.

Zob. również: Z. Krasiński, Kilka słów o Juliuszu Słowackim, [w:] tegoż, Dzieła zebrane. Nowe wydanie, pod red. naukową M. Strzyżewskiego, t. 7: Pisma dyskursywne I, opracowanie edytorskie B. Kuczkowski, tłumaczenie z jęz. Francuskiego R. Jarzębowska-Sadkowska, J. Pietrzak-Thébault, Toruń 2017.

7. Romantyczna i postromantyczna koncepcja gatunków literackich:

Genologia Cypriana Norwida, pod red. A. Kuik-Kalinowskiej, Słupsk 2005.

M. Kalinowska, Problemy genologiczne „Podróży do Ziemi Świętej z Neapolu”, [w:] Poemat dygresyjny Juliusza Słowackiego. Struktura, konteksty, recepcja, Toruń 2011.

O. Płaszczewska, W stronę romantycznej genologii. Rekonesans, [w] Romantyzm i nowoczesność, pod red. M. Kuziaka, Kraków 2009.

A. Wnuk, Polska romantyczna powieść poetycka. Wyznaczniki i konteksty gatunkowe, Warszawa 2014.

8. Romantyczny i postromantyczny autotematyzm – Słowacki genezyjski i Norwid:

E. Powązka, Genezyjska „ars poetica” – dygresje autotematyczne w późnej twórczości Juliusza Słowackiego, [w:] Poemat dygresyjny Juliusza Słowackiego. Struktura, konteksty, recepcja, Toruń 2011.

M. Saganiak, Czytelnik idealny pism mistycznych Juliusza Słowackiego, „Pamiętnik Literacki” 1991 z. 1.

E. Szary-Matywiecka, Autor, redaktor i książki (O „Auto-da-fé” C. N), „Studia Norwidiana” 1985/1986, t. 3/4.

E. Szary-Matywiecka, „Noc tysiączna druga” Norwida. Kultura i poezja, „Pamiętnik Literacki” 2005, z. 3.

M. Troszyński, Mon(an)archia. Hiperteksty Słowackiego, [w:] Romantyzm w lustrze postmodernizmu (i odwrotnie), pod red. W. Hamerskiego, M. Kuziaka, S. Rzepczyńskiego, Warszawa 2014.

Zob. również: S. Rzepczyński, Biografia i tekst. Studia o Mickiewiczu i Norwidzie, Słupsk 2004.

9. Eksperymenty w łonie romantycznych poetyk – Z. Krasiński, Adam Szaleniec, A. Mickiewicz, [Królewna-Lala], C. Norwid, Klary Nagnioszewskiej samobójstwo:

M. Janion, Genewska proza Krasińskiego, „Pamiętnik Literacki” 1961, z. 4.

D. Plucińska, Norwida gra z odbiorcą – „Klary Nagnioszewskiej samobójstwo”, [w:] Poeta i sztukmistrz. O twórczości poetyckiej i artystycznej Norwida, pod red. Piotra Chlebowskiego, Lublin 2007.

E. Szczeglacka-Pawłowska, Wyrafinowany koncept. O miejscu [„Królewny-Lali”] Adama Mickiewicza w historii literatury, „Roczniki Humanistyczne” 2019, t. 67, z. 1.

10. Romantyczna krytyka literacka – lata 20. i 30. XIX wieku:

M. Bąk, Ani zwierciadło, ani lampa. Maurycy Mochnacki o istocie aktu twórczego, [w:] Romantyzm warszawski 1815-1864, pod red. naukową O. Krysowskiego, Warszawa 2016.

K. Krzemień-Ojak, Architektonika idealna poezji polskiej, [w:] tejże, Maurycy Mochnacki. Program kulturalny i myśl krytycznoliteracka, Warszawa 1975.

M. Płachecki, Cezura 1830. Polemiki wokół roli krytyka (Brodziński, Ostrowski, Grabowski, Tyszyński), [w:] Dyskursy krytycznoliterackie 1764-1918. Wokół „Słownika polskiej krytyki literackiej”, pod red. G. Borkowskiej i M. Rudkowskiej, Warszawa 2010.

M. Stanisz, Wczesnoromantyczne spory o poezję, Kraków 1998.

M. Strzyżewski, Krytyka w poszukiwaniu nowoczesności (romantyczny przewrót w Warszawie 1825-1830), [w:] Romantyzm warszawski 1815-1864, pod red. naukową O. Krysowskiego, Warszawa 2016.

Zob. również: M. H. Abrams, Zwierciadło i lampa. Romantyczna teoria poezji a tradycja krytycznoliteracka, przeł. M. B. Fedewicz, Gdańsk 2003.

11. Romantyczna krytyka literacka – Słowacki i Norwid:

D. Kudelska, Słowacki, Szekspir i Hogarth, „Teksty Drugie” 1993, nr 2 (o Krytyce krytyki i literatury Słowackiego).

M. Stanisz, Juliusz Słowacki jako krytyk literacki, „Teksty Drugie” 2003, nr 2-3.

S. Rzepczyński, Krytyka literacka w twórczości Norwida. Próby ujęcia, Słupsk 1998.

M. Strzyżewski, Juliusza Słowackiego pojedynek z krytyką, [w:] tegoż, Mickiewicz wśród krytyków. Studia o przemianach i formach romantycznej krytyki w Polsce, Toruń 2001.

Juliusz Słowacki (1809-1849), [w:] Polskie koncepcje teoretycznoliterackie w wieku XIX. Antologia, pod red. E. Czaplejewicza, K. Rutkowskiego, Warszawa 1982.

12. U progu rewolucji w obrębie stylu. Parabatyczne i katabatyczne wymiary ironii romantycznej:

W. Hamerski, (Nie)nowoczesność ironii romantycznej, czyli permanentna parabaza postępu, [w:] Ironia modernistów. Studia, pod red. M. Bajko, J. Ławskiego i U. M. Pilch, Białystok 2018.

J. Ławski, „Do czego zmierzasz ironiją taką?”. „Horsztyński” jako ironiczna katabaza języka i wyobraźni, [w:] tegoż, Ironia i mistyka. Doświadczenia graniczne wyobraźni poetyckiej Juliusza Słowackiego, Białystok 2005.

G. Ronge, „Orzeł? Nie jest pół-żółwiem, pół-gromem”. Problem ironii romantycznej w „Vade-mecum”, „Studia Norwidiana” 2019, nr 37.

O. Taranek, „Transcendentalna błazenada”. Estetyzacja pojęcia ironii na podstawie prób powieściowych Juliusza Słowackiego, [w:] Romantyzm. Literatura – kultura – obyczaj, pod red. M. Joncy i M. Łoboz, Wrocław 2009.

13. U schyłku epoki i „po romantyzmie”. W stronę formy otwartej:

B. Dopart, O założeniach romantycznej formy otwartej. (Wprowadzenie do problematyki), [w:] Eklektyzmy, synkretyzmy, uniwersa. Z estetyki dzieła epoki oświecenia i romantyzmu, pod red. A. Ziołowicz i R. Dąbrowskiego, Kraków 2014.

J.-L. Galay, Problemy dzieła fragmentarycznego: Valéry, przeł. A. Labuda, „Pamiętnik Literacki” 1978, z. 4.

M. Janion, Twórcy formy otwartej, „Tak będzie kiedyś pisała Polska”, Czas formy otwartej, [w:] tejże, Czas formy otwartej, Warszawa 1984.

A. Kurska, Fragment romantyczny, Wrocław 1989.

T. Mackiewicz, „Vade-mecum” Norwida jako dzieło otwarte, [w:] Genologia Cypriana Norwida, pod red. A. Kuik-Kalinowskiej, Słupsk 2005.

14. Nowoczesne kontynuacje. Cz. 1: Narcyza Żmichowska

G. Borkowska, Powieść, biografia i ethos historii w pismach Narcyzy Żmichowskiej, „Litteraria Copernicana” 2017, nr 2 (22).

M. Woźniakiewicz-Dziadosz, „Pisma Gabrielli” – romantyczna formuła dyskursu powieściowego?, „Pamiętnik Literacki” 1997, nr 4.

15. Nowoczesne kontynuacje. Cz. 2: Karol Irzykowski

J. Franczak, Inkongruencja. Karol Irzykowski – „Pałuba”. Studium biograficzne, [w:] tegoż, Poszukiwanie realności. Światopogląd polskiej prozy modernistycznej, Kraków 2007.

H. Markiewicz, Zapomniane artykuły Karola Irzykowskiego, „Pamiętnik Literacki” 2012, z. 1 (wewnątrz tekst Karola Irzykowskiego, Literatura polska w ostatnim stuleciu).

M. Jauksz, Romantyzm z rozsądku, Sidła metatekstualności, [w:] tegoż, Krytyka dziewiętnastowiecznego rozumu. Źródła i konteksty „Pałuby” Karola Irzykowskiego, Kraków 2015.

Zob. również: E. Kącka, „Pierwiastek norwidyczny”, czyli Norwid Irzykowskiego, „Przegląd Humanistyczny” 2017, nr 4.

16. Nowoczesne kontynuacje. Cz. 3: Stanisław Brzozowski

A. Bielik-Robson, Syndrom romantyczny. Stanisław Brzozowski i rewizja romantyzmu, „Słupskie Prace Filologiczne. Seria: Filologia Polska 5”, 2007.

E. Kącka, Lektura jako szkoła dojrzałości. Brzozowski – Norwid, [w:] tejże, Lektura jako spotkanie. Brzozowski – tekst – metoda, Kraków 2017.

R. Koziołek, My dwudziestowieczni albo krytyka spóźnionych, [w:] Stanisław Brzozowski – (ko)repetycje, pod red. D. Kozickiej, J. Orskiej, K. Uniłowskiego, t. 1, Katowice 2012.

Zob. również: E. Flis-Czerniak, Błędni rycerze i nauczyciele rozumności. Dialogi z romantyzmem w literaturze polskiej lat 1864-1918, Lublin 2015.

17. Nowoczesne kontynuacje. Cz. 4: Wacław Berent

J. T. Bauer, Juliusz Słowacki and Wacław Berent in Their Artistic Relationship, [in:] American Contributions to the Seventh International Congress of Slavists. Warsaw, August 21-27, 1973, t. 2: Literature and Folklore, ed. by V. Terras, Hague 1973.

W. Bolecki, Mity, przestrzenie i romantyzmy, [w:] tegoż, Historia i biografia. „Opowieści biograficzne” Wacława Berenta, Wrocław 1978.

W. Gruchała, „Rzecz powinna się dziać w ciemnym wąwozie…”. Ironie w „Oziminie” Wacława Berenta, [w:] Ironia modernistów. Studia, pod red. M. Bajko, J. Ławskiego i U. M. Pilch, Białystok 2018.

J. Paszek, Irytujące aluzje „Próchna”, „Pamiętnik Literacki” 1978, z. 4.

18. Nowoczesne kontynuacje. Cz. 4: Tadeusz Miciński

S. Eile, Antypowieść Tadeusza Micińskiego a estetyka młodopolska, [w:] Studia o Tadeuszu Micińskim, pod red. M. Podrazy-Kwiatkowskiej, Kraków 1979.

W. Gutowski, Tadeusza Micińskiego zmagania z prozą, [w:] Czytać Tadeusza Micińskiego. Studia, pod red. A. Czyża, M. Pliszki, S. Sobieraja, Siedlce 2016.

W. Gutowski, Tadeusza Micińskiego dialog z „Królem-Duchem”, [w:] Wyobraźnia Juliusza Słowackiego, pod red. D. T. Lebiody, Bydgoszcz 2006.

19. Nowoczesne kontynuacje. Cz. 5: Stefan Żeromski, Literatura a życie polskie

Z. J. Adamczyk, Problemy świadomości pisarskiej Stefana Żeromskiego w świetle jego wypowiedzi publicystycznych i korespondencji, [w:] Światy Stefana Żeromskiego, pod red. M. J. Olszewskiej i G. P. Bąbiaka, Warszawa 2005.

Z. J. Adamczyk, Świadomość estetyczna i program pisarski Stefana Żeromskiego w latach 1900-1918, „Przegląd Humanistyczny” 1971, nr 1.

M. J. Olszewska, Spór o przyszłość literatury polskiej, czyli polemiki ze Stefanem Żeromskim po jego odczycie „Literatura a życie polskie”, seria „Polemika krytycznoliteracka w Polsce” pod red. S. Panek, t. 17, Poznań 2019.

20. Apendyks: Czechowicza i Mickiewicza „poezje czyste” (analiza porównawcza wierszy Widzenie, Śniła się zima A. M. oraz sen J. Cz.)

M. Cieśla-Korytowska, Co mnie dziwi w „Widzeniu” Mickiewicza?, [w:] Mickiewicz mistyczny, pod red. A. Fabianowskiego i E. Hoffmann-Piotrowskiej, Warszawa 2005.

A. Kluba, Poezja czysta Czechowicza. Rekonstrukcja poetyki sformułowanej, [w:] tejże, Autoteliczność, referencyjność, niewyrażalność. O nowoczesnej poezji polskiej (1918-1939), Toruń 2014.

M. Piasecka, „Śniła się zima”. Sen – wiersz – egzystencja, „Pamiętnik Literacki” 1987, z. 1.

J. Sławiński, J. Czechowicz, „sen”, [w:] Czytamy wiersze, wstęp, wybór i opracowanie J. Maciejewski, Warszawa 1970.

Zob. także interpretację konkurencyjną: J. Fert, Norwidowski sen Czechowicza, „Roczniki Humanistyczne” 1998, z. 1.

Seminarium służy przygotowaniu studenta do stworzenia pracy magisterskiej. Wraz z jego ukończeniem student dysponuje rozległą wiedzą terminologiczną oraz metodologiczną, umożliwiającą dyskusje nad najbardziej złożonymi problemami romantyzmu polskiego. Dzięki zanurzeniu w zjawiska literackiego autotematyzmu zyskuje się tu nowe sposoby przełożenia romantycznych koncepcji literatury takich, jak fragmentaryzm lub idea dzieła otwartego na prekursorskie utwory nowoczesności, nierzadko charakteryzujące się nie tylko otwartością, lecz także nieciągłością interpretacyjną ("Książka pamiątek", "Pałuba", "Ozimina", tzw. antypowieść Tadeusza Micińskiego). Wnioski zdobyte w trakcie pracy seminaryjnej student, powoli kształtując swój warsztat badawczy, wykorzystuje we własnej dysertacji w luźny sposób mogącej nawiązywać do problematyki seminarium. Realizacja programu seminarium uzupełniana jest zajęciami pozaprogramowymi, podczas których odbywa się praca nad warsztatem prac magisterskich grupy.

Podstawą oceny są obecność, aktywność na zajęciach oraz regularna prezentacja postępów w pisaniu pracy magisterskiej. Student ma prawo do dwóch nieusprawiedliwionych nieobecności. W ciągu dwóch semestrów jednego roku seminarium jest również zobowiązany do autorskiej prezentacji treści zawartych w sylabusie zajęć w ramach kilkunastominutowego referatu wprowadzającego.