Janion, Tokarczuk and zombies – contemporary games and struggles with the 19th century

Celem konwersatorium jest zrekonstruowanie obrazu XIX wieku., jaki wyłania się ze współczesnych form piśmienniczych. Na zajęciach będziemy analizować zarówno eseje i prace badawcze opisujące długie trwanie dziewiętnastowieczności, jak również literaturę odnoszącą się do tego czasu: współczesną powieść historyczną oraz utwory popularne („śledztwa biograficzne”, retrokryminały, sequele klasycznych powieści realistycznych, mashupy). Przyglądając się różnym opisom fenomenów i bohaterów wieku pary i elektryczności, zapytamy nie tylko o stereotypy zakorzenione we współczesnej wyobraźni i narracje napędzane przez politykę historyczną, lecz także o przyczyny ich długowieczności i popularności, ponieważ wiele mówią one o naszych współczesnych postawach i potrzebach. Szukać też będziemy tekstów, które komplikują lub przełamują ten jednolity obraz, zastanawiać się nad tym, czy reaktywacja XIX wieku wydobywa jakieś nowe zjawiska i problemy, spoczywające do tej pory poza głównym nurtem refleksji.

Konwersatorium „Janion, Tokarczuk i zombie – współczesne gry i rozprawy z XIX wiekiem” wyrasta z przekonania, że tradycja XIX wieku jest żywo obecna we współczesnym dyskursie naukowym i literackim, że współtworzy, a może nawet determinuje narracje tożsamościowe (indywidualne i narodowe), wzory kultury, reprezentacje świata i matryce jego przeżywania, a także odpowiada w jakimś stopniu za modele literatury, język debaty publicznej, postawy polityczne itd. Uświadomienie sobie tych wpływów, a także przeanalizowanie sposobów przepisywania, „wynajdywania” czy „przerabiania” dziedzictwa przeszłości pomoże lepiej zrozumieć świadomość kulturalną człowieka XXI stulecia, jego wybory, potrzeby i lęki.

Długie trwanie dziwiętnastowiecznych narracji, wykreowanych wówczas mitów i symboli, ale też niezwykła popularność klisz i stereotypów rodem z „wielkiego stulecia Polaków” wzmacnianych przez politykę historyczną i kulturę popularną domagają się opisu, różnicującego obiegi czytelnicze i warunki geopolityczne. Konwersatorium przybliży więc zjawiska, które wydają się dziś szczególnie atrakcyjne dla czytelników, takie jak mitologia romantyczna, obyczajowość wiktoriańska czy steampunk. Spróbujemy skatalogować charakterystyczne zjawiska dla współczesnej literatury grającej z tradycją (np. mashup, remiks, historie alternatywne, retrokryminał). Poszukamy też odpowiednich narzędzi do badania tych mnogich, a niejednorodnych i zróżnicowanych praktyk badawczych i pisarskich. Analizując różne strategie powracania do XIX wieku, będziemy przywiązywać dużą wagę do badań nad pojęciem tradycji, do estetyki recepcji i oddziaływania oraz do problemów związanych z modelami reprezentacji. Zapytamy również o wpływ studiów historycznoliterackich i historycznokulturowych na zmieniającą się opowieść o stuleciu pary i elektryczności, na przekształcanie się powszechnej wiedzy o tamtejszych ludziach i wydarzeniach pod wpływem humanistycznych zwrotów i przełomów.

Rekonstrukcja gier i rozpraw z XIX stuleciem rozwijać się będzie wokół następujących bloków problemowych:

1. Długi cień romantyków

2. Nowe strategie badawcze (esej, słownik, kalendarium)

3. Biografie i quasi-biografie

4. Sequel i mashup

5. Współczesna powieść historyczna i alternatywne historie

6. Retrokryminał i retroromans

Szczegółowe propozycje lektur na zajęcia, patrz: Zakres tematów.

Szacowany nakład pracy:

30h spotkania w sali + 150h przygotowanie do zajęć + 20h projekt studencki

Opracowania

„Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 2018, nr 4(50): „Kryminał w XIX wieku, XIX wiek w kryminale”, pod red. M. Berkan-Jabłońskiej.

A. Bagłajewski, „Rewizje romantyczne w prozie najnowszej”, „Pamiętnik Literacki” 2012, z. 1.

Z. Bauman, „Retrotopie. Jak rządzi nami przeszłość”, przeł. K. Lebek, Warszawa 2018.

M. Berman, „Wszystko, co stałe, rozpływa się w powietrzu”. Rzecz o doświadczeniu nowoczesności, tłum. Marcin Szuster, wstęp: Agata Bielik-Robson, Kraków 2006.

W. Benjamin, „Anioł historii”, Poznań 1996.

P. Czapliński, „Wznoszenie biografii. Proza polska lat dziewięćdziesiątych w poszukiwaniu straconego czasu”, „Teksty Drugie” 1999, nr 3.

P. Czapliński, „Polska do wymiany. Późna nowoczesność i nasze wielkie narracje”, Warszawa 2009.

E. Hobsbawm, T. Ranger, „Tradycja wynaleziona”, Kraków 2008.

„Literackie zmierzchy dziewiętnastowieczności”, red. S.Brzozowska, A.Mazur, Opole 2013.

A. Izdebska, „Kryminał historyczny”, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 2016, t. 59, z. 4 (120).

M. Janion, „Czy będziesz wiedział, co przeżyłeś?” – wyd. dowolne.

M. Janion, „Życie pośmiertne Konrada Wallenroda”, Warszawa 1990.

J. Kossak, „Tradycja w polskiej kulturze współczesnej”, Warszawa 1988.

M. Kraska, „Na tropie Szakala. Gry i konwencje political fiction”, Gdańsk 2003.

P. Kaczyński, „Kryminał historyczny – próba poetyki”, w: „Literatura kryminalna. Śledztwo w sprawie gatunków”, pod red. A. Gemry, Wydawnictwo EMG, Kraków 2014.

P. Małochleb, „Przepisywanie historii. Powstanie styczniowe w powieści polskiej w perspektywie pamięci kulturowej”, Warszawa–Toruń 2014.

A. Martuszewska, „Prawda w powieści”, Gdańsk 2010.

E. Paczoska, „Dojrzewanie, dojrzałość i niedojrzałość. Od Bolesława Prusa do Olgi Tokarczuk”, Warszawa 2004.

E. Paczoska, „Prawdziwy koniec XIX wieku. Śladami nowoczesności”, Warszawa 2010.

„Przerabianie XIX wieku”, red. E. Paczoska i B. Szleszyński, Warszawa 2011.

D. Piechota, „Reaktywacje dziewiętnastowieczności w najnowszej literaturze popularnej”, „Tematy i Konteksty” 2015, nr 5 (10).

I. Przybysz, „Jak znaleźć męża między żywymi trupami a krwiożerczymi ośmiornicami? Mash-up, czyli „klasyczne romanse z okresu regencji” z domieszką elementów nadnaturalnych (na przykładzie Pride and Prejudice and Zombies oraz Sense and Sensibility and Sea Monsters)”, „Przegląd Humanistyczny” 2019, nr 63.

J. Szacki, „Tradycja”, Warszawa 2011.

K. Szeremeta, „Powieść mashupowa jako współczesny kulturowo-literacki miszmasz, czyli dlaczego wiktoriańskie powieści nawiedziły zombie, wilkołaki i wampiry”, „Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis” 2020, z. 1.

„Teraźniejszość i pamięć przeszłości. Rozumienie historii w literaturze polskiej XX i XXI wieku”, red. H. Gosk, A. Zieniewicz, Warszawa 2006.

T. Walas, „Zmierzch paradygmatu romantycznego – i co dalej?”, „Dekada Literacka” 2001, nr 5/6.

T.Walas, „Zrozumieć swój czas”, Kraków 2003.

„Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego. Seria Scripta Humana”, t. 5: „Kryminał między tradycją a nowatorstwem”, red. M. Ruszczyńska, D. Kulczycka, W Bryll, E. Gazdecka.

W porozumieniu ze studentkami i studentami nastąpi korekta literatury przedmiotu niedostępnej ze względu na sytuację epidemiczną.

WIEDZA (Absolwent zna i rozumie: )

— specyfikę wpływu badań historycznoliterackich i działalności krytycznoliterackiej na kształtowanie się obrazu tradycji literackiej

— aparat terminologiczny i pojęciowy oraz metody naukowe pozwalające na prowadzenie badań nad literaturą w perspektywie historycznej

— stan badań podejmujących teoretyczną refleksję nad kanonem literackim, tradycją, reprezentacją

— kierunki rozwoju i stanowiska współczesnych teorii literaturoznawczych problematyzujących historię literatury

— dynamikę rozwojową zjawisk literackich i kulturowych charakteryzujących się długim trwaniem, zwłaszcza w zakresie literatury popularnej

— historyczne przejawy włączania w obręb literatury wysokiej elementów ukształtowanych w kulturze ludowej oraz twórczości popularnej, masowej i rozrywkowej, jak również przyswajania przez kulturę popularną elementów literatury wysokiej

— dynamikę rozwoju procesu historycznoliterackiego

UMIEJĘTNOŚCI (Absolwent potrafi: )

— wykorzystać zdobytą wiedzę historycznoliteracką do identyfikowania luk w stanie badań oraz prowadzenia badań własnych nad twórczością wybranych pisarzy, funkcjonowaniem środowisk i formacji artystycznych

— przeprowadzić analizę i interpretację dzieła literackiego w sposób adekwatny do tradycji estetycznej, religijnej, obyczajowej etc., w obrębie której ono powstało lub do której nawiązuje

— posługiwać się terminologią z zakresu estetyki, poetyki, komparatystyki i historii literatury, w sposób dostosowany do XIX wieku

— przeprowadzić krytykę źródła oraz rekonstruować na podstawie jego analizy obraz epoki

— w dyskusji dotyczącej dzieła literackiego dobierać argumentację uwzględniającą tradycje, z jakich to dzieło wyrasta; kontekst kulturowy, społeczny, polityczny etc., w jakim powstało; oraz reinterpretacje, jakim było poddawane przez czytelników i krytykę literacką różnych epok

— czytać, interpretować i analizować teksty literackie, uwzględniając kontekst historyczny, kulturowy oraz teksty o charakterze naukowym

— krytycznie spojrzeć na proces historycznoliteracki i właściwie usytuować w nim różne zjawiska społeczno-kulturowe

KOMPETENCJE SPOŁECZNE (Absolwent jest gotowy do: )

— okazywania zrozumienia i szacunku dla odmienności obyczajowych, religijnych etc., jakie wynikają z bogactwa tradycji kulturowych oddziałujących na literaturę

— respektowania znaczenie tradycji literackiej w życiu społecznym oraz własnej działalności naukowej, oświatowej lub publicystycznej

— podejmowania działań w celu zachowania oraz pielęgnowania tradycji filozoficznych, artystycznych, światopoglądowych, religijnych

— ciągłego dokształcania się i rozwoju

— planowania i realizowania zadań badawczych

— do podejmowania wyzwań zawodowych;

— doceniania znaczenia refleksji humanistycznej w formowaniu więzi społecznych, samodzielnego nabywania wiedzy z zakresu studiowanej dyscypliny naukowej i budowania warsztatu pracy filologa

- obecność (możliwe dwie nieobecności, każda kolejna, udokumentowana, musi zostać odrobiona na dyżurze);

- przygotowanie do zajęć i aktywność;

- projekt studencki: esej zaliczeniowy na temat współczesnego dzieła literackiego odwołującego się do XIX wieku;