Literature for Children and Youth. Theories – Research Methods – Interpretations

Seminarium prezentuje różnorodne teorie badawcze dotyczące literatury dziecięcej i młodzieżowej (w tym – baśni i fantastyki); zarówno klasyczne, jak i te wypracowane w ostatnich latach. Przedstawia stosowane współcześnie – w Polsce i za granicą – metody badań tejże literatury.

W trakcie zajęć seminarzystki i seminarzyści będą rozważać mocne i słabe strony poznanych teorii i metod badawczych, ich przydatność w analizie rozmaitych odmian twórczości dla niedorosłego czytelnika i poszczególnych utworów oraz perspektywy interpretacyjne otwierane przez te teorie i metody.

Seminarium prezentuje różnorodne teorie badawcze dotyczące literatury dziecięcej i młodzieżowej (w tym – baśni i fantastyki), zarówno klasyczne, jak i te wypracowane w ostatnich latach, autorstwa polskich i zagranicznych badaczy. Przedstawia stosowane współcześnie – w Polsce i za granicą – metody badań tejże literatury; w założeniu ma zachęcić studentów do korzystania z nich we własnej pracy badawczej.

Seminarzyści i seminarzystki będą dyskutować nad zaletami poznawanych teorii i metod oraz ich ograniczenia, analizować przydatność w analizie wybranych tekstów z obszaru literatury dziecięcej i młodzieżowej, odkrywać otwierające się – dzięki zastosowaniu poznanych narzędzi – kierunki interpretacji interesujących ich utworów.

Przede wszystkim, seminarzystki i seminarzyści będą mieli okazję zastanowić się, czym jest literatura dziecięca i literatura młodzieżowa oraz jak (i czy w ogóle?) można je zdefiniować. Rozważą, czym się różni literatura dla dzieci od literatury dziecięcej i przeanalizują ewolucję dziecka jako bohatera literackiego i jako hipotetycznego czytelnika. Następnie uwaga zostanie poświęcona poszczególnym teoriom i związanym z nimi narzędziom badawczym: ustaleniom z zakresu children studies, narratologii, kognitywizmu, psychoanalizy, krytyki feministycznej, gender studies, queer studies, postkolonializmu, wielokulturowości, place studies, animal studies, ekokrytyki. W rozważaniach zostaną także uwzględnione takie zjawiska, jak intertekstualność i transfikcjonalność w różnych odmianach twórczości dla niedorosłego odbiorcy, związki między literaturą popularną a dziecięcą i młodzieżową etc.

Pierwsza część seminarium zostanie poświęcona wspólnej analizie tekstów teoretycznych i próbom wykorzystania poznanych narzędzi w interpretacji wybranych tekstów literackich. Druga – autoreferatom uczestników prezentującym efekty ich samodzielnych badań w związku z przygotowywaną pracą licencjacką; autoreferaty będą stanowiły punkt wyjścia do dyskusji w trakcie zajęć.

Kompletna lista lektur zostanie przedstawiona na początku pierwszego semestru. W trakcie semestru, po zapoznaniu się przez prowadzącą ze wstępnymi planami i oczekiwaniami uczestników seminarium, lista ta może być odrobinę modyfikowana – stosownie do potrzeb studentów.

Uczestnicy zobowiązani są do zapoznania się m.in. z następującą literaturą przedmiotu (część z wymienionych pozycji będzie obowiązkowa dla wszystkich, część – jedynie dla autorów referatów/prezentacji przedstawianych w pierwszym semestrze):

 R. Waksmund, Literatura dziecięca – literatura uniwersalna, w: Obszary spotkań dziecka i dorosłego w sztuce, red. M. Tyszkowa, B. Żurakowski, Warszawa-Poznań 1989.

 G. Leszczyński, Style lektury książki dziecięcej, w: Noosfera literacka. Problemy wychowania i terapii poprzez literaturę dla dzieci, red. A. Ungeheuer-Gołąb, M. Chrobak, Rzeszów 2012.

 M. Skowera, Bezpieczna i pożyteczna kraina niedorosłości. Literatura dziecięca jako konstrukt, „Jednak Książki” 2017, nr 7.

 A. Czabanowska-Wróbel, [Ta dziwna] instytucja zwana literaturą dla dzieci. Historia literatury dla dzieci w perspektywie kulturowej, „Teksty Drugie” 2013, nr 5.

 K. Szymborska, W laboratorium children studies. Dziecko i dzieciństwo w nowoczesnym dyskursie, w: Nowe opisanie świata. Literatura i sztuka dla dzieci i młodzieży w kręgach oddziaływań, red. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, Katowice 2013.

 J. Sztachelska, „Dziwność dziecka (Rzecz o imaginarium społecznym), w: Children studies jako perspektywa interpretacyjna. Studia i szkice, red. J. Sztachelska, K. Szymborska, Białystok 2014.

 G. Leszczyński, Wstęp, w: tegoż, Kulturowy obraz dziecka i dzieciństwa w literaturze drugiej połowy XIX i XX w., Warszawa 2006.

 M. J. Kehily, Wprowadzenie do badań nad dzieciństwem, tłum. M. Kościelniak, Kraków 2008.

 A. Frindt, Antypedagogika jako nowy nurt wychowania i jej odbicie w literaturze dziecięcej, w: Kultura literacka dzieci i młodzieży u progu XXI stulecia, red. J. Papuzińska, G. Leszczyński, Warszawa 2002.

 S. Stano-Strzałkowska, Kupa, siku, robale i koszmarne dzieci – czyli rola obrzydliwości w literaturze dziecięcej, w: A fe! Społeczno-kulturowe konteksty wstrętu i obrzydliwości, red. A. Drzał-Sierocka, M. Kowalewska Małgorzata Gdańsk 2016.

 W. Kostecka, Śmiech błazeński w literaturze i kulturze popularnej dla dzieci, w: Do śmiechu. Komizm w sztuce dla dziecka, red. G. Leszczyński, Poznań 2016.

 K. Zabawa, Postać narratora w najnowszej polskiej literaturze dziecięcej, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” 2011, nr 11.

 M. Nikolajeva, Beyond the Grammar of Story, or How Can Children's Literature Criticism Benefit from Narrative Theory, “Children's Literature Association Quarterly” 2003, t. 28, nr 1.

 M. Głowiński, Narratologia: dzisiaj i nieco dawniej, „Teksty Drugie” 2001, nr 5.

 D. Kozera, Transmedialny przekład baśni o Czerwonym Kapturku, “Literatura Ludowa” 2016, nr 4-5.

 R.B. Bottigheimer, Fairy Tales, Society, and Scholarship, w: tejże, Grimms’ Bad Girls and Bold Boys. The Moral and Social Vision of the Tales, London 1987.

 J. Zipes, Why Fairy Tales Stick. The Evolution and Relevance of a Genre, New York-London 2006.

 G. Lasoń-Kochańska, Gender w literaturze dla dzieci i młodzieży. Wzorce płciowe i kobiecy repertuar topiczny, Słupsk 2012 – fragmenty wybrane przez prowadzącą.

 M. Pruszak, Dawni bohaterowie w nowej rzeczywistości. Męskość i kobiecość we współczesnych adaptacjach filmowych klasyki literatury dziecięcej i młodzieżowej, „Czy/tam/czy/tu. Literatura dziecięca i jej konteksty” 2017, nr 1.

 V. Flanagan, Gender studies, w: The Routledge Companion to Children's Literature, red. D. Rudd, New York 2010.

 B. Bettelheim, Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, tłum. D. Danek, Warszawa 2010 – fragmenty wybrane przez prowadzącą.

 B. Bettelheim, Wstęp, w: tegoż, Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, tłum. D. Danek, Warszawa 2010.

 H. Bosmajian, Reading the Unconscious: Psychoanalytical Criticism, w: Understanding Children's Literature, red. P. Hunt, wyd. 2, New York 2005.

 G. Lasoń-Kochańska, Gender, queer i dorastanie – baśnie Hansa Christiana Andersena, „Świat Tekstów. Rocznik Słupski” 2011, nr 9.

 A. Wasilewska, Czy Hermiona jest kobietą? Konstrukty kobiecości w serii o Harrym Potterze, w: Harry Potter. Fenomen społeczny – zjawisko literackie – ikona popkultury, red. W. Kostecka, M. Skowera, Warszawa 2014.

 K. Reszczyńska-Urban, Inicjacje bohaterów nieheteronormatywnych w Fanfiku i Slashu Natalii Osińskiej, „Dzieciństwo. Literatura i Kultura” 2019, t. 1, nr 1.

 A. Fornalczyk-Lipska, Odmienność narodowa i etniczna w najnowszej polskiej literaturze dla młodego odbiorcy a wyzwania edukacji międzykulturowej, „Kultura i Edukacja” 2017, t. 1, nr 115.

 K. Smoter, Literackie obrazy „Innego” w procesie kształtowania postaw wobec imigrantów i uchodźców, „Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce” 2017, t. 12, nr 3.

 M. Cai, Multicultural literature for children and young adults: Reflections on critical issues, Westport, Conn 2002.

 M. Inglot, Murzynek Bambo Juliana Tuwima w świetle krytyki postkolonialnej i feministycznej, w: Stare i nowe w literaturze dla dzieci i młodzieży, red. B. Olszewska, E. Łucka-Zając, Opole 2010.

 I. Gralewicz-Wolny, Pożegnanie Murzynka Bambo, w: Uwolnić Pippi! Twórczość dla dzieci wobec przemian kultury, red. tejże, B. Mytych-Forajter, Katowice 2014.

 A. Mik, M. Skowera, (Nie tylko) kolonialne „zaklęcia” i jak je znaleźć. Magia w Ameryce Północnej według J.K. Rowling, „Czy/tam/czy/tu” 2017, nr 1.

 C. Breadford, Race, ethnicity and colonialism, w: The Routledge Companion to Children's Literature, red. D. Rudd, New York 2010.

 M. Wójcik-Dudek, Elementarz Zagłady w polskiej najnowszej literaturze dla dzieci, w: Śmierć w literaturze dziecięcej i młodzieżowej, red. K. Slany, Warszawa 2018.

 M. Wójcik-Dudek, Zamieszkać w Zagładzie. Geografia Holocaustu w literaturze dla dzieci i młodzieży, w: Geografia krain zmyślonych. Wokół kategorii miejsca i przestrzeni w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastyce, red. W. Kostecka, M. Skowera, Warszawa 2016.

 E. Rybicka, Od poetyki przestrzeni do polityki miejsca. Zwrot topograficzny w badaniach literackich, „Teksty Drugie” 2008, nr 4.

 E. Rąbkowska, „Śmieciowe” zwierzęta (trash animals) i „dzieci śmieci”. Relacje dziecka i zwierzęcia w literaturze dla dzieci i młodzieży, w: Czytanie menażerii. Zwierzęta w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej, red. A. Mik, P. Pokora, M. Skowera, Warszawa 2016.

 J. Schollenberger, Literackie ożywienie bestii – intertekstualne wątki bestiariuszy w Harrym Potterze, w: Harry Potter. Fenomen społeczny – zjawisko literackie – ikona popkultury, red. W. Kostecka, M. Skowera, Warszawa 2014.

 E. Baratay, Zwierzęcy punkt widzenia. Inna wersja historii, tłum. P. Tarasewicz, Gdańsk 2014.

 D. Michułka, Ł. Gregorowicz, Czytanie pamięci – doświadczenie – emocje. Narracje literackie dla młodego czytelnika – teoria i praktyka odbioru (Rutka Joanny Fabickiej), „Polonistyka. Innowacje” 2018, nr 7.

 K. Slany, Rutka Joanny Fabickiej jako przykład postpamięciowej literatury dla dzieci, „Maska” 2017, nr 35.

 M. Nikolajeva, What is cognitive criticism and what’s in it for children’s literature research?, w: tejże, Reading for Learning: Cognitive Approaches to Children's Literature, Philadelphia 2014.

 M. Cackowska. Współczesna książka obrazkowa – pojęcie, typologia, badania, teorie, konteksty, dyskursy, w: Książka obrazkowa. Wprowadzenie, red. M. Cackowska, H. Dymel-Trzebiatowska, J. Szyłak, Poznań 2017.

 H. Dymel-Trzebiatowska, Skandynawska książka (nie tylko) dla dzieci w czasach transgresji, „Jednak Książki” 2017, nr 7.

 M. Skowera, Postmodernistyczny retelling baśni – garść uwag terminologicznych, w: „Creatio Fantastica” 2016, nr 2.

 A. Goworek, Umierająca, rozwiązła, szukająca miłości. Przygody Alicji w XXI wieku, w: Narracje fantastyczne, red. K. Olkusz, K. M. Maj, Kraków 2017.

 M. Głowiński, O intertekstualności, „Pamiętnik Literacki” 1986, z. 4.

 K. Olkusz, Transfikcjonalność w literaturze – Materiały do „Słownika Rodzajów Literackich”, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 2018, nr 1.

Dodatkowo: wybrane (także wspólnie z uczestnikami – zgodnie z ich potrzebami badawczymi) utwory z obszaru literatury dziecięcej i młodzieżowej (w tym – baśni i fantastyki).

Po zakończeniu zajęć student:

wiedza

– wyjaśnia różnorodne teorie badawcze odnoszące się do literatury dziecięcej i młodzieżowej (w tym: baśni i fantastyki)

– dostrzega ewolucję konceptualizacji tejże literatury, zna jej rozmaite ujęcia definicyjne

– zna zróżnicowane metody badawcze przydatne w analizie twórczości dla niedorosłego czytelnika

– zna zasady konstruowania pracy dyplomowej (licencjackiej), gromadzenia źródeł, opracowywania konspektu

umiejętności

– rozpoznaje, nazywa i analizuje popularne współcześnie zjawiska literackie występujące w literaturze dziecięcej i młodzieżowej (polskiej i obcej)

– bada tekst za pomocą różnorodnych narzędzi teoretycznoliterackich i metodologicznych i umie odpowiednio je dobierać (ocenić ich przydatność i potencjał interpretacyjny)

– potrafi wykorzystać te narzędzia do samodzielnej analizy i (nietuzinkowej) interpretacji tekstu

– stosuje zdobytą wiedzę w pracy nad własnym projektem badawczym (pracą licencjacką): umiejętnie gromadzi bibliografię, przygotowuje konspekt pracy i wystąpienie autoprezentacyjne, konstruuje całość pracy

kompetencje społeczne:

– postrzega i analizuje tekst świadomie, umiejscawiając go w odpowiednim kontekście literackim i kulturowym

– ustosunkowuje się krytycznie do poznawanej literatury przedmiotu

– jest przygotowany do aktywnego uczestnictwa w grupie dyskusyjnej

– ma świadomość faktu, że konceptualizacja literatury dziecięcej i młodzieżowej (a zatem także takich pojęć jak dziecko, dzieciństwo, adolescent, adolescencja) jest uwarunkowana czynnikami kulturowymi, historycznymi i społecznymi

1) ocena ciągła – bieżące przygotowanie do zajęć i aktywność

a) I SEMESTR: obowiązkowe przygotowanie referatu/prezentacji na podstawie artykułu naukowego wybranego z listy lektur, wykonanie kilku zadań w ramach "pracy domowej"

b) II SEMESTR: obowiązkowy autoreferat, złożenie pracy licencjackiej

2) kontrola obecności; dopuszczalne są dwie nieobecności w semestrze. Powyżej tej liczby (z wyłączeniem przypadków bezzwłocznie udokumentowanych) nie ma możliwości zaliczenia zajęć