Literatura dziecięca i młodzieżowa. Teorie – metody badań – interpretacje

seminaria licencjackie

Wskazana jest bierna znajomość języka angielskiego na poziomie umożliwiającym lekturę (przystępnie napisanych) artykułów naukowych (przy czym teksty w języku angielskim stanowią jedynie część listy lektur, a zajęcia zostały pomyślane w taki sposób, by umożliwić czynny w nich udział także osobom mającym trudności z czytaniem po angielsku).

w sali

Seminarium prezentuje różnorodne teorie badawcze dotyczące literatury dziecięcej i młodzieżowej (w tym – baśni i fantastyki); zarówno klasyczne, jak i te wypracowane w ostatnich latach. Przedstawia stosowane współcześnie – w Polsce i za granicą – metody badań tejże literatury.

W trakcie zajęć osoby uczęszczające na seminarium będą rozważać mocne i słabe strony poznanych teorii i metod badawczych, ich przydatność w analizie rozmaitych odmian twórczości dla młodej publiczności odbiorczej i poszczególnych utworów oraz perspektywy interpretacyjne otwierane przez te teorie i metody.

Seminarium prezentuje różnorodne teorie badawcze dotyczące literatury dziecięcej i młodzieżowej (w tym – baśni i fantastyki), zarówno klasyczne, jak i te wypracowane w ostatnich latach, polskie i zagraniczne.

Przedstawia stosowane współcześnie – w Polsce i za granicą – metody badań tejże literatury; w założeniu ma zachęcić osoby studujące do korzystania z nich we własnej pracy badawczej.

Osoby uczęszczające na seminarium będą dyskutować nad zaletami poznawanych teorii i metod oraz ich ograniczeniami, analizować przydatność w analizie wybranych tekstów z obszaru literatury dziecięcej i młodzieżowej, odkrywać otwierające się – dzięki zastosowaniu poznanych narzędzi – kierunki interpretacji interesujących ich utworów.

Przede wszystkim, osoby uczęszczające na seminarium będą mieli okazję zastanowić się, czym jest literatura dziecięca i literatura młodzieżowa oraz jak (i czy w ogóle?) można je zdefiniować. Rozważą, czym się różni literatura dla dzieci od literatury dziecięcej i przeanalizują ewolucję dziecka jako postaci literackiej i jako hipotetycznej instancji odbiorczej. Następnie uwaga zostanie poświęcona 1) poszczególnym teoriom i związanym z nimi narzędziom badawczym, m.in. z zakresu teorii feministycznej, gender studies, queer studies, postkolonializmu, światotwórstwa, animal studies, ekokrytyki, posthumanizmu; 2) gatunkowm i odmianom gatunkowym, m.in. książka obrazkowa, powieść grozy dla dzieci, romans paranormalny dla młodzieży; 3) kluczowym tematom, m.in. wojnie, przemocy, ekologii, nieheteronormatywności; 4) zjawiskom intertekstualnym i transfikcjonalnym.

Pierwsza część seminarium zostanie poświęcona wspólnej analizie tekstów teoretycznych i próbom wykorzystania poznanych narzędzi w interpretacji wybranych tekstów literackich. Druga – autoreferatom osob uczestniczących w zajęciach, prezentującym efekty ich samodzielnych badań w związku z przygotowywaną pracą licencjacką; autoreferaty będą stanowiły punkt wyjścia do dyskusji w trakcie zajęć.

Kompletna lista lektur (w tym tekstów podmiotu) zostanie przedstawiona na początku pierwszego semestru. W trakcie semestru, po zapoznaniu się przez prowadzącego ze wstępnymi planami i oczekiwaniami osób uczestniczących w seminarium, lista ta może być odrobinę modyfikowana – stosownie do potrzeb osób studiujących.

Poniższe zestawienie zawiera wstępne propozycje opracowań, ukazując spektrum problemów i tematów, które zostaną rozważone na seminarium.

G. Leszczyński, Literatura dla dzieci i młodzieży, [w:] Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, red. B. Tylicka, G. Leszczyński, Wrocław 2003; wybór innych haseł słownikowych;

P. Hunt, Children’s Literature, [w:] Keywords for Children’s Literature, red. P. Nel, L. Paul,

New York, NY 2011;

Z. Adamczykowa, Literatura „czwarta” – w kręgu zagadnień teoretycznych, [w:] Literatura dla dzieci i młodzieży (po 1989 roku), red. K. Heska-Kwaśniewicz, Katowice 2008;

A. Czabanowska-Wróbel, [Ta dziwna] instytucja zwana literaturą dla dzieci. Historia literatury dla dzieci w perspektywie kulturowej, „Teksty Drugie” 2013, nr 5;

C. Beauvais, The Mighty Child: Time and Power in Children’s Literature, Amsterdam – Philadelphia, PA 2015 (fragmenty);

Aleksandra Wieczorkiewicz, „Złoty wiek”: oddalenia, przekroje. 80 lat anglosaskiej klasyki dla dzieci i 150 lat jej przekładów na język polski w trzech makroperspektywach, „Forum Poetyki” 2017, nr 10;

Children Studies jako perspektywa interpretacyjna. Studia i szkice, red. J. Sztechelska, K. Szymborska, Białystok 2014 (fragmenty);

M. Nikolajeva, Power, Voice and Subjectivity in Literature for Young Readers, New York, NY – London 2010 (fragment);

Wprowadzenie do badań nad dzieciństwem, oprac. M.J. Kehily, przeł. M. Kościelniak, Kraków 2008 (wybrane fragmenty);

Zapomniane/zapamiętane: dziecięce lektury czytane po latach. Studia przypadków, red. E. Ihnatowicz, Warszawa 2014 (fragmenty);

M. Nikokajeva, Beyond Happily Ever After: The Aesthetic Dilemma of Multivolume Fiction for Children, [w:] Textual Transformations in Children’s Literature: Adaptations, Translations, Reconsiderations, red. B. Lefebvre, New York, NY – London 2013;

J. Hartwig-Sosnowska, Wyobraźnia bez granic, Warszawa 1987 (fragmenty);

P. Klessa, Uśmiech kota z Cheshire. O tożsamości Lewisa Carrolla, [w:] Twórca – dzieło – badacz. Między dyscyplinami humanistyki, red. E. Januszek, M. Jarząbek, M. Kobielska, Kraków 2013;

W. Kostecka, Baśń postmodernistyczna: przeobrażenia gatunku. Intertekstualne gry z tradycją literacką, Warszawa 2014 (fragmenty);

K. Slany, Groza w literaturze dziecięcej. Od Grimmów do Gaimana, Kraków 2016 (fragmenty).

J. H. Budzik, Filmowe cuda i sztuczki magiczne. Szkice z archeologii kina, Katowice 2015 (fragmenty);

J. Krakowska, Nie jesteśmy w Kansas, czyli geje tłumaczą nam świat, „Dialog” 2018, nr 10;

M. Rogoż, Cykl o krainie Oz Lymana Franka Bauma na polskim rynku wydawniczym (1962–2010), „Rocznik Bibliograficzno-Prasoznawczy” 2013, nr 5;

A. Wieczorkiewicz, Piotruś Pan w Ogrodach Kensingtońskich Jamesa Matthew Berriego. Kontekst – interpretacja – przekład, Lublin 2018 (fragmenty);

F. M. Cataluccio, Niedojrzałość. Choroba naszych czasów, przeł. S. Kasprzysiak, Kraków 2006 (fragmenty);

A. Baluch, Archetypy literatury dziecięcej, Wrocław 1993 (fragmenty);

J. Cieślikowski Literatura osobna. Waksmund Ryszard, Warszawa 1985 (fragmenty)

J. Cieślikowski, Wielka zabawa. Folklor dziecięcy, wyobraźnia dziecka, wiersze dla dzieci, wyd. dowolne (fragmenty);

J. Lesnik-Oberstein, Defining Children’s Literature and Childhood, w: Hunt Peter, ed. International Companion Encyclopedia of Children’s Literature, Routledge, New York–London 2005;

J. Papuzińska, Inicjacje literackie. Problemy pierwszych kontaktów dziecka z książką, , Warszawa 1981 (fragemtny);

J. Rose, The Case of Peter Pan, or the Impossibility of Children’s Fiction, London 1981 (fragment);

K. Szymborska, W laboratorium children studies. Dziecko i dzieciństwo w nowoczesnym dyskursie, w: Nowe opisanie świata. Literatura dla dzieci i młodzieży w kręgach oddziaływań., red. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, Katowice 2013;

J. Szymkowska-Ruszała, Koncepcje teoretyczne w badaniach nad literaturą dla dzieci i młodzieży po roku 1945, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historycznoliterackie” 1990, nr 947(72);

R. Waksmund, Od literatury dla dzieci do literatury dziecięcej (tematy – gatunki– konteksty), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2001 (fragmenty);

K. Zabawa Krystyna, Rozpoczęta opowieść. Polska literatura dziecięca po 1989 roku wobec kultury współczesnej, Kraków 2013 (fragmenty);

G. Leszczyński, Kulturowy obraz dziecka i dzieciństwa w literaturze drugiej połowy XIX i XX w., Warszawa 2006 (fragmenty);

J. Zipes, Why Fairy Tales Stick. The Evolution and Relevance of a Genre, New York–London 2006 (fragmenty).

G. Lasoń-Kochańska, Gender w literaturze dla dzieci i młodzieży. Wzorce płciowe i kobiecy repertuar topiczny, Słupsk 2012 (fragmenty);

Harry Potter. Fenomen społeczny – zjawisko literackie – ikona popkultury, red. W. Kostecka, M. Skowera, Warszawa 2014 (fragmenty);

I. Gralewicz-Wolny, Pożegnanie Murzynka Bambo, w: Uwolnić Pippi! Twórczość dla dzieci wobec przemian kultury, red. tejże, B. MytychForajter, Katowice 2014;

Geografia krain zmyślonych. Wokół kategorii miejsca i przestrzeni w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastyce, red. W. Kostecka, M. Skowera, Warszawa 2016 (fragmenty);

Czytanie menażerii. Zwierzęta w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej, red. A. Mik, P. Pokora, M. Skowera, Warszawa 2016 (fragmenty);

Książka obrazkowa. Wprowadzenie, red. M. Cackowska, H. Dymel-Trzebiatowska, J. Szyłak, Poznań 2017 (fragmenty);

K. Kowalczyk, Baśń w zwierciadle popkultury. Renarracje baśni ze zbioru Kinderund Hausmärchen Wilhelma i Jakuba Grimmów w przestrzeni kultury popularnej, Wrocław 2016;

K. M. Maj, Światotwórstwo w fantastyce. Od przedstawienia do zamieszkiwania,

Kraków 2019;

Po zakończeniu zajęć osoba uczesnicząca w seminarium:

wiedza

– wyjaśnia różnorodne teorie badawcze odnoszące się do literatury dziecięcej i młodzieżowej (w tym: baśni i fantastyki)

– dostrzega ewolucję konceptualizacji tejże literatury, zna jej rozmaite ujęcia definicyjne

– zna zróżnicowane metody badawcze przydatne w analizie twórczości dla niedorosłego czytelnika

– zna zasady konstruowania pracy dyplomowej (licencjackiej), gromadzenia źródeł, opracowywania konspektu

umiejętności

– rozpoznaje, nazywa i analizuje popularne współcześnie zjawiska literackie występujące w literaturze dziecięcej i młodzieżowej (polskiej i obcej)

– bada tekst za pomocą różnorodnych narzędzi teoretycznoliterackich i metodologicznych i umie odpowiednio je dobierać (ocenić ich przydatność i potencjał interpretacyjny)

– potrafi wykorzystać te narzędzia do samodzielnej analizy i (nietuzinkowej) interpretacji tekstu

– stosuje zdobytą wiedzę w pracy nad własnym projektem badawczym (pracą licencjacką): umiejętnie gromadzi bibliografię, przygotowuje konspekt pracy i wystąpienie autoprezentacyjne, konstruuje całość pracy

kompetencje społeczne:

– postrzega i analizuje tekst świadomie, umiejscawiając go w odpowiednim kontekście literackim i kulturowym

– ustosunkowuje się krytycznie do poznawanej literatury przedmiotu

– jest przygotowany do aktywnego uczestnictwa w grupie dyskusyjnej

– ma świadomość faktu, że konceptualizacja literatury dziecięcej i młodzieżowej (a zatem także takich pojęć jak dziecko, dzieciństwo, adolescent, adolescencja) jest uwarunkowana czynnikami kulturowymi, historycznymi i społecznymi

1) ocena ciągła – bieżące przygotowanie do zajęć i aktywność

a) I SEMESTR: obowiązkowe przygotowanie referatu/prezentacji na podstawie artykułu naukowego wybranego z listy lektur, wykonanie kilku zadań w ramach "pracy domowej"

b) II SEMESTR: obowiązkowy autoreferat, złożenie pracy licencjackiej

2) kontrola obecności; dopuszczalne są dwie nieobecności w semestrze. Powyżej tej liczby (z wyłączeniem przypadków bezzwłocznie udokumentowanych) nie ma możliwości zaliczenia zajęć