System, lumber-room, entropy. Cases of encyclopaedism in the XXth century

Konwersatorium poświęcone jest przypadkom XX-wiecznego encyklopedyzmu, jego celem jest wytyczenie rozpoznań w obszarze wyznaczonym problemami wskazanymi w pełnym opisie zajęć (ramka poniżej). Przy okazji sprawdzimy, co z tym wszystkim mają wspólnego śmiech, osłupienie i niepokój Michela Foucaulta, bezforemność i subwersywność redagowanego przez Georgesa Bataille’a „Słownika krytycznego” („Dictionnaire Critique”), suszone jarzyny, groch i kluski tkwiące „wśród encyklopedii” opisanej przez Leopolda Buczkowskiego („Mówiła, że szatan…”), a także atlas Kublaj-chana przedstawiający miasta, których nie mogło zabraknąć wśród form miast możliwych (Italo Calvino „Niewidzialne miasta”).

Nowożytny encyklopedyzm rozpostarty był między biegunami wyznaczonymi przez Francisa Bacona ("Novum Organum", 1620; "Nowa Atlantyda", 1623) m.in. ustanawiającego przeszłość jako dzieje błędów i naukową przyszłość jako wzór dla filozoficznej (a więc naukowej) teraźniejszości oraz Gustave’a Flauberta ("Bouvard i Pécuchet", 1880) odkrywającego teraźniejszość jako cmentarzysko, ruiny przeszłości i co najwyżej grób-kolebkę przyszłości. Współczesność wcześnie opisała samą siebie jako epokę zmierzchu, jeśli nie zaniku filozoficznego i religijnego logocentryzmu (Marks, Nietzsche, Freud). Zatrata (quasi-)transcendentalnego signifié oznacza, że ani świata rzeczy, ani języka nie spina już żadne centrum, żaden zwornik w postaci kosmicznego krzyża, rozumu filozoficznego, ducha scjentyzmu czy artystycznej prawdy. Oznacza, że nie działa nauka jako adekwatny opis świata ani jako wytwarzanie nowych i stabilnych wersji świata, niekoniecznie też działa praktyka jako stosowanie wiedzy. Oznacza również, że nie działa encyklopedyzm ani jako podwajanie świata w reprezentacji, ani jako wytwarzanie nowych wersji świata, że nie działa również encyklopedia w modalnościach syntezy, summy czy archiwum.

Czy entropia to rzeczywiście jedyne bądź główne prawidło określające naturę współczesnego (w tym modernistycznego) encyklopedyzmu? Czy gesty, praktyki i dzieła encyklopedyczne XX wieku były skazane wyłącznie na oscylację między nadzieją na ustanowienie systemu a melancholią spowodowaną niemożnością wydobycia się z faktyczności śmietnika, graciarni? Jeżeli wiedza, nauka nie są wiarygodną duplikacją świata znajdującą w nim swoje zastosowanie, czy jest jeszcze miejsce na demiurgiczną albo chociaż deskryptywną działalność jakiegokolwiek podmiotu wszechwiedzy?

Konwersatorium poświęcone jest przypadkom XX-wiecznego encyklopedyzmu, jego celem jest wytyczenie rozpoznań w obszarze wyznaczonym powyższymi problemami. Przy okazji sprawdzimy, co z tym wszystkim mają wspólnego śmiech, osłupienie i niepokój Michela Foucaulta, bezforemność i subwersywność redagowanego przez Georgesa Bataille’a „Słownika krytycznego” („Dictionnaire Critique”), suszone jarzyny, groch i kluski tkwiące „wśród encyklopedii” opisanej przez Leopolda Buczkowskiego („Mówiła, że szatan…”), a także atlas Kublaj-chana przedstawiający miasta, których nie mogło zabraknąć wśród form miast możliwych (Italo Calvino „Niewidzialne miasta”).

Lektury na poszczególne zajęcia będą wybierane w zależności od przebiegu spotkań. Każdorazowo stanowić będą przedmiot analiz, ale też dla osób uczestniczących w konwersatorium - w założeniu - punkt wyjścia dla dalszych poszukiwań literaturoznawczych.

- R. Barthes, "Fragmenty dyskursu miłosnego", przeł. M. Bieńczyk, Warszawa: Wydawnictwo KR, 1999

- R. Barthes, "Roland Barthes", przeł. T. Swoboda, Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, 2011

- W. Benjamin, "Pasaże", red. R. Tiedemann, przeł. I. Kania, Kraków : Wydawnictwo Literackie, 2005

- R. Bolaño "Literatura faszystowska w obu Amerykach", przeł. T. Pindel, Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA, 2012

- J.L. Borges, "Alef", przeł. A. Sobol-Jurczykowski, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2020

- J.L. Borges, "Fikcje", przeł. A. Sobol-Jurczykowski, S. Zembrzuski, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2019

- J.L. Borges, "Zoologia fantastyczna", przeł. Z. Chądzyńska, Warszawa: Czytelnik, 1983

- L. Buczkowski, "Młody poeta w zamku. Opowiadania", Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1976

- I. Calvino, "Niewidzialne miasta", przeł. A. Kreisberg, Warszawa: Czytelnik, 1975

- "Encyclopaedia Acephalica", ed. by G. Bataille; "Encyclopaedia Da Costa", ed. by R. Lebel, I. Waldberg, transl. by I. White, London: Atlas Press, 1995

- G. Deleuze, F. Guattari, "Tysiąc plateau", [redakcja merytoryczna i językowa Joanna Bednarek], Warszawa : Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, 2015

- J. Derrida, "Gorączka archiwum. Impresja freudowska", przeł. J. Momro, Warszawa: Instytut Badań Literackich - Wydawnictwo, 2016

- M. Foucault, "Archeologia wiedzy", przeł. A. Siemek, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977

- M. Foucault, "Słowa i rzeczy. Archeologia nauk humanistycznych", przeł. T. Komendant, Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, t. I - 2000, t. II - 2005

- J. Gondowicz, "Zoologia fantastyczna uzupełniona (uzupełniona)", Warszawa: Wydawnictwo CiS, 2007

- H. Hofmannsthal, "List lorda Chandosa", przeł. P. Hertz, „Twórczość” 1996, nr 1 (602), s. 75-82

- G. Perec, "Urodziłem się. Eseje", red. J. Olczyk, tłum. zbiorowe J. Gondowicz i in., Kraków: Wydawnictwo Lokator, 2012

- J. Joyce, "Ulisses", przeł. M. Świerkocki, Łódź: Officyna, 2021

- L. Serafini, "Codex Seraphinianus", New York: Rizzoli, 2021

WIEDZA

Studentka/-dent zna i rozumie:

- specyfikę wpływu filozofii i literatury na kształtowanie się obrazu tradycji literackiej (w jej aspekcie encyklopedycznym)

- aparat terminologiczny i pojęciowy oraz metody naukowe pozwalające na prowadzenie badań nad literaturą

- stan badań podejmujących teoretyczną refleksję nad literackim encyklopedyzmem

- kierunki rozwoju i stanowiska współczesnych koncepcji literaturoznawczych i filozoficznych podejmujących kwestię encyklopedyzmu

- dynamikę rozwojową zjawisk literackich i kulturowych charakteryzujących się długim trwaniem, zwłaszcza w zakresie literackiego encyklopedyzmu

- historyczne przejawy włączania w obręb literatury encyklopedycznych modeli wiedzy

UMIEJĘTNOŚCI

Studentka/-dent potrafi:

- wykorzystać zdobytą wiedzę do identyfikowania luk w stanie badań oraz prowadzenia własnych badań literaturoznawczych

- przeprowadzić analizę i interpretację dzieła literackiego w sposób adekwatny do tradycji literackiej, filozoficznej, estetycznej etc., w obrębie której ono powstało lub do której nawiązuje

- posługiwać się terminologią z zakresu estetyki, poetyki i historii literatury, w sposób dostosowany do potrzeb prowadzonych badań

- przeprowadzić krytykę źródła oraz rekonstruować na podstawie jego analizy obraz epoki

- w dyskusji dotyczącej dzieła literackiego dobierać argumentację uwzględniającą tradycje, z jakich to dzieło wyrasta; kontekst kulturowy, społeczny, polityczny etc., w jakim powstało

- czytać, interpretować i analizować teksty literackie oraz dyskursywne, uwzględniając ich kontekst historyczny, kulturowy

KOMPETENCJE SPOŁECZNE

Studentka/-dent jest gotowa/-wy do:

- respektowania znaczenia tradycji literackiej w życiu społecznym oraz własnej działalności naukowej, oświatowej lub publicystycznej

- podejmowania działań w celu zachowania oraz pielęgnowania tradycji filozoficznych, artystycznych, światopoglądowych

- planowania i realizowania zadań badawczych

- doceniania znaczenia refleksji humanistycznej w formowaniu więzi społecznych, samodzielnego nabywania wiedzy z zakresu studiowanej dyscypliny naukowej i budowania warsztatu pracy filologa

- obecność oraz aktywność podczas zajęć

- przygotowanie referatu/ wprowadzenia do zadanej lektury

- napisanie pracy zaliczeniowej

Dopuszczalne są dwie nieobecności podlegające usprawiedliwieniu.