Jak być (nie) mogło - polskie marzenia kolonialne przed 1939 rokiem

fakultatywne
ogólnouniwersyteckie

Konwersatorium będzie poświęcone polskiemu kolonializmowi przed 1939 rokiem i jego wpływowi na kreowanie nowoczesnego imaginarium narodowego. Choć w czasach dziewiętnastowiecznej europejskiej ekspansji kolonialnej Polski nie było na mapach i sama pełniła de facto rolę kolonii, myśl kolonialna była wyraźnie wówczas obecna w rozważaniach o Polsce i polskości. Z kolei dyskurs kolonialny po 1918 roku stał niezbywalną częścią kreowania Polski wyobrażonej – wyśnionego międzynarodowego mocarstwa, militarnej i politycznej potęgi. Nigdy niezrealizowany polski kolonializm zaowocował licznymi tekstami literackimi, publicystycznymi, analizami oraz przedstawieniami wizualnymi. Celem zajęć jest krytyczne spojrzenie na przedwojenną polską ideę kolonializmu rozumianą przede wszystkim jako ekspansję (administracyjną, demograficzną czy ekonomiczną) na terytoria zamorskie i umieszczenie jej w specyficznym historycznym i kulturowym kontekście.

Konwersatorium będzie poświęcone polskiemu kolonializmowi przed 1939 rokiem i jego wpływowi na kreowanie nowoczesnego imaginarium narodowego. Choć w czasach dziewiętnastowiecznej europejskiej ekspansji kolonialnej Polski nie było na mapach i sama pełniła de facto rolę kolonii, myśl kolonialna była wyraźnie wówczas obecna w rozważaniach o Polsce i polskości. Z kolei dyskurs kolonialny po 1918 roku stał niezbywalną częścią kreowania Polski wyobrażonej – wyśnionego międzynarodowego mocarstwa, militarnej i politycznej potęgi. Nigdy niezrealizowany polski kolonializm zaowocował licznymi tekstami literackimi, publicystycznymi, analizami oraz przedstawieniami wizualnymi. Celem zajęć jest krytyczne spojrzenie na przedwojenną polską ideę kolonializmu rozumianą przede wszystkim jako ekspansję (administracyjną, demograficzną czy ekonomiczną) na terytoria zamorskie i umieszczenie jej w specyficznym historycznym i kulturowym kontekście.

W ostatnich latach terminy kolonializm oraz postkolonializm znalazły wielorakie zastosowania w badaniach historii kultury polskiej. W ramach konwersatorium będziemy szukać odpowiedzi na pytania o źródła myślenia kolonialnego jako myślenia „nowoczesnego” w Polsce. Zajmiemy się również kolonialną estetyką, fantastyką, rasizmem i orientalnymi fantazjami pozytywistów i modernistów. Podstawowymi lekturami będą teksty i materiały audiowizualne z epoki: powieści, opowiadania, artykuły prasowe, filmy, reklamy, manifesty polityczne uzupełnione zestawem współczesnych tekstów teoretycznych.

Zagadnienia:

- krystalizowanie się polskiej idei kolonialnej; kolonie jako klucz do niepodległości

- uchodźcy, pionierzy, kolonizatorzy - symboliczne przemiany

- wizualność kolonialna

- Liga Morska i Kolonialna; między Gdynią a Paraną

- Kościół i kolonializm – polscy misjonarze

- Antysemityzm i kolonializm

- Polska jako kolonia

- Kresy w perspektywie (post)kolonialnej

- Orientalizm po polsku: huragan od Wschodu

- kolonie wyobrażone; kolonialna fantastyka

Wybrane lektury:

Miesięcznik „Morze” (od 1939 „Morze i Kolonie”) wraz z dodatkiem „Pionier kolonialny”;

W. Forajter, Kolonizator skolonizowany. Przypadek Sygurda Wiśniowskiego, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2014, fragmenty;

A. Haska, J. Stachowicz, Śniąc o potędze, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2012; fragmenty;

M. Arpad Kowalski, Dyskurs kolonialny w Drugiej Rzeczypospolitej, Wyd. DiG, Warszawa 2009, fragmenty;

A. Loomba, Kolonializm/Postkolonializm, Wyd. Poznańskie, Poznań 2011, fragmenty;

N. Nadolska Styczyńska, Ludy zamorskich lądów. Kultury pozaeuropejskie a działalność popularyzatorska Ligi Morskiej i Kolonialnej, PTL, Wrocław 2005, fragmenty;

Bolesław Prus: pisarz nowoczesny, red. Jakub A. Malik, Wyd. KUL, Lublin 2009, wybrane artykuły;

P. Puchalski, Poland in Colonial World Order. Adjustmenst and Aspirations 1918-1939, Routledge, New York, London 2021, fragment;

J. Rieder, Colonialism and the Emergence of Science Fiction, Wesleyan University Press, Middletown 2008, fragment;

Edward W. Said, Orientalizm, Zysk I S-ka, Poznań 2018, fragmenty;

P. Wereszczyński, List otwarty względem osady Polskiej niezależnej w Oceanii skreśił Korczak, Kraków 1875;

D. Wojda, Polska Szeherezada. Swoje i obce z perspektywy postkolonialnej, Wyd. UJ, Kraków 2015, fragmenty.

_W01: zna i rozumie swoistość nauk o kulturze oraz ich związki z innymi naukami humanistycznymi i społecznymi

K_W02 zna i rozumie w stopniu zaawansowanym wybrane aspekty historii kultury polskiej i ościennych kultur obcych;

K_W05 zna i rozumie podstawowe media i środki transmisji kultury (słowo, obraz, widowisko) oraz ich wpływ na kształt procesu kulturowego

K_W09 zna i rozumie wybrane nurty i narzędzia historii literatury, teatru, widowisk oraz sztuk wizualnych i filmu

K_U02 potrafi interpretować zgromadzony materiał uwzględniając kontekst historyczny, społeczny i polityczny

Nie więcej niż 3 nieobecności na zajęciach.

Obecność i aktywność na zajęciach (40 proc.), prezentacja na wybrany temat lub praca pisemna (60 proc.)