Polish Historical Grammar

Przedmiot ma na celu wykształcenie umiejętności interpretacji procesów i zmian językowych zachodzących w języku polskim, ze szczególnym uwzględnieniem cech fonetycznych i fleksyjnych. Założeniem przedmiotu jest wypracowanie umiejętności samodzielnej rekonstrukcji wybranych form oraz opanowanie przez studenta podstawowego warsztatu terminologicznego dotyczącego gramatyki historycznej języka polskiego.

TEMATY WYKŁADÓW

Celem wykładów jest omówienie najważniejszych zjawisk i tendencji rozwojowych historycznej polszczyzny z perspektywy ich skutków we współczesnym języku polskim. Hasłem wywoławczym każdego z zagadnień jest cytat z "Małego Księcia" - tekstu przetłumaczonego na współczesny język polski, w którym znaleźć możemy wiele przykładów na zjawiska językowe zachodzące dawniej.

WYKŁAD 1. Lis, lisica, лисиця, лиса – jak się nazywa przyjaciel Małego Księcia? – czyli o Prasłowiańszczyźnie i jej podziałach

WYKŁAD 2. „Potrzebny mi BARANEK. Narysuj mi BARANKA” – czyli o tym, jak zanik jerów wpłynął na współczesny język polski

WYKŁAD 3. „Szukam przyjaCIÓŁ" – czyli co to znaczy oswoić (przegłos)?

WYKŁAD 4. „Mały Książę popatrzył i poczuł sympatię do latarnika tak WIERNEGO zasadom. przypomniał sobie o zachodach słońca, które sam CZASAMI wywoływał, przesuwając KRZESŁO” – czyli co jest wyjątkowego w wyjątkach od przegłosu?

WYKŁAD 5. „Ta rÓża jest bardzo trUdna” – czyli dlaczego w języku polskim mamy dwa rodzaje „u” i jaki ma to związek z zanikiem iloczasu

WYKŁAD 6. „Rytuały sĄ niezbĘdne” – czyli skąd się wzięły samogłoski nosowe i dlaczego tak dziwnie je zapisujemy?

WYKŁAD 7. „Dobrze widzi się tylko SERCEM” – czyli o tym, gdzie się podziały sonanty

WYKŁAD 8. „NajwaŻniejSZe jest NIeWIdoCZne dla oCZu” – czyli historia palatalizacji

WYKŁAD 9. „Mały KSIĄŻĘ nie umiał sobie wytłumaczyć, czemu może służyć gdzieś tam na NIEBIE, na PLANECIE bez DOMÓW i MIESZKAŃCÓW, istnienie LATARNI i LATARNIKA” – czyli słów kilka o przynależności deklinacyjnej rzeczowników dawniej i dziś

WYKŁAD 10. „LeonOWI WerthOWI, LéonU WerthOVI czy ЛеонУ ВертУ” – czyli o zmianach deklinacyjnych i kłopotach z nimi związanych

WYKŁAD 11. „To znaczy, że mogę zapisać na karteczce liczbę swoich gwiazd. A potem zamknąć TĘ karteczkę w szufladzie na klucz” – czyli słów kilka o zaimkach dawniej i dziś

WYKŁAD 12. „Bardzo ZIMNO u pana, ŹLE tu urządzone” – czyli o tym, co nam pozostało z prostej odmiany przymiotników

WYKŁAD 13. „PROSZĘ... OSWÓJ mnie — powiedział” – czyli o przynależności koniugacyjnej czasowników i rozwoju trybu rozkazującego

WYKŁAD14. „NARYSOWAŁEM więc kaganiec. Serce mi się ŚCISNĘŁO, kiedy mu go PODAWAŁEM” – czyli o tym, jak zmieniał się czas przeszły w polszczyźnie

WYKŁAD15. „A ja znowu, nie ROZUMIEJĄC dlaczego, POCZUŁEM dziwny smutek” – czyli o dawnych i współczesnych imiesłowach

Tematyka ćwiczeń w semestrze pierwszym

Pierwszy semestr zajęć ćwiczeniowych jest poświęcony fonetyce polskiej ujmowanej diachronicznie, rozpoznawaniu procesów językowych w konkretnych wyrazach i ich rekonstrukcji.

ZAJĘCIA 1. System wokaliczny polszczyzny (prasłowiańska podstawa rozwojowa, główne zmiany).

ZAJĘCIA 2/3. Ewolucja jerów w polszczyźnie: wokalizacja jerów mocnych i zanik słabych, rozwój jerów w pozycji napiętej, wzdłużenie zastępcze, chronologia i konsekwencje tych procesów.

ZAJĘCIA 4/5. Przegłos polski (istota procesu, chronologia, konsekwencje, odstępstwa od przegłosu).

ZAJĘCIA 6. Przegłos polski a przegłos prasłowiański i apofonia praindoeuropejska.

ZAJĘCIA 7. Akcent i iloczas w dawnej polszczyźnie (zmiany akcentu, pochodzenie samogłosek długich w języku polskim).

ZAJĘCIA 8. Zanik iloczasu i powstanie samogłosek ścieśnionych oraz ich dalsze losy w języku polskim.

ZAJĘCIA 9. Rozwój samogłosek nosowych

ZAJĘCIA 10. System konsonantyczny polszczyzny – jego prasłowiańska podstawa rozwojowa.

ZAJĘCIA 11. Palatalizacje prasłowiańskie.

ZAJĘCIA 12. Palatalizacje polskie - fonologizacja miękkości i nowe polskie fonemy spółgłoskowe.

ZAJĘCIA 13. IV palatalizacja polska.

ZAJĘCIA 14. Dyspalatalizacje spółgłosek w języku polskim. Pozostałe zmiany w systemie konsonantycznym: m.in. pochodzenie spółgłoski f, asymilacje i dysymilacje w grupach spółgłoskowych.

ZAJĘCIA 15. Główne tendencje rozwojowe polskiego systemu fonetycznego. Analiza fragmentów tekstów staropolskich.

Tematyka ćwiczeń w semestrze drugim

Drugi semestr zajęć ćwiczeniowych jest poświęcony diachronicznej fleksji polskiej oraz analizie tekstów staropolskich pod kątem omawianych na zajęciach cech językowych.

ZAJĘCIA 1. Wprowadzenie do polskiej fleksji historycznej. Podstawa rozwojowa fleksji polskiej. Prasłowiański podział na deklinacje rzeczowników.

ZAJĘCIA 2. Deklinacja rzeczowników rodzaju męskiego w liczbie pojedynczej i mnogiej.

ZAJĘCIA 3. Deklinacja rzeczowników rodzaju żeńskiego – jej zmiany na gruncie polskim.

ZAJĘCIA 4. Odmiana zaimków osobowych i rodzajowych.

ZAJĘCIA 5. Prosta i złożona odmiana przymiotników.

ZAJĘCIA 6/7. Prasłowiański a polski podział na koniugacje – odmiana czasowników w czasie teraźniejszym.

ZAJĘCIA 8/9. Czasy przeszłe w historii polszczyzny: czasy proste (imperfecum i aoryst) i złożone (czas przeszły złożony i czas zaprzeszły). Ewolucja czasu przeszłego.

ZAJĘCIA 10/11. Tryb rozkazujący i przypuszczający w historii polszczyzny; analiza przykładów z dawnych tekstów.

ZAJĘCIA 12/13. Ewolucja imiesłowów: zmniejszenie zasobu imiesłowów w porównaniu ze stanem prasłowiańskim, adiektywizacja i adwerbizacja imiesłowów w polszczyźnie.

ZAJĘCIA 14/15. Główne tendencje rozwojowe polskiego systemu fleksyjnego. Analiza fragmentów tekstów staropolskich.

Warunki zaliczenia przedmiotu:

Zaliczenie na ocenę ćwiczeń.

Obecność na wykładzie nie jest obowiązkowa, wykład nie kończy się zaliczeniem.

Ocena końcowa z przedmiotu - z egzaminu w sesji letniej obejmuje wiedzę z ĆWICZEŃ i WYKŁADU.

Do ustnego egzaminu zerowego mogą przystąpić studenci, którzy uzyskali zaliczenie co najmniej 4,5 z ćwiczeń.

Zaliczenie z ćwiczeń (po każdym semestrze), student otrzymuje na podstawie:

1. Obecności i aktywności na ćwiczeniach.

2. Sprawdzianów cząstkowych (śródsemestralnych).

Metody weryfikacji efektów kształcenia:

1. krótkie sprawdziany pisemne;

2. praca z tekstem;

3. ocena bieżącego przygotowania studenta do zajęć dydaktycznych;

4. egzamin ustny.

W wypadkach uzasadnionych - po konsultacji z kierownikiem jednostki dydaktycznej - zajęcia mogą być przeprowadzone zdalnie z wykorzystaniem platformy uniwersyteckiej Kampus oraz narzędzi Google lub aplikacji Zoom.

Narzędzia te będą wykorzystywane także, gdy nauka odbywać się będzie zdalnie.

Przedmiot ma na celu wykształcenie umiejętności interpretacji procesów i zmian językowych zachodzących w języku polskim, ze szczególnym uwzględnieniem cech fonetycznych i fleksyjnych. Założeniem przedmiotu jest wypracowanie umiejętności samodzielnej rekonstrukcji wybranych form oraz opanowanie przez studenta podstawowego warsztatu terminologicznego dotyczącego gramatyki historycznej języka polskiego.

TEMATY WYKŁADÓW

Celem wykładów jest omówienie najważniejszych zjawisk i tendencji rozwojowych historycznej polszczyzny z perspektywy ich skutków we współczesnym języku polskim. Hasłem wywoławczym każdego z zagadnień jest cytat z "Małego Księcia" - tekstu przetłumaczonego na współczesny język polski, w którym znaleźć możemy wiele przykładów na zjawiska językowe zachodzące dawniej.

WYKŁAD 1. Lis, lisica, лисиця, лиса – jak się nazywa przyjaciel Małego Księcia? – czyli o Prasłowiańszczyźnie i jej podziałach

WYKŁAD 2. „Potrzebny mi BARANEK. Narysuj mi BARANKA” – czyli o tym, jak zanik jerów wpłynął na współczesny język polski

WYKŁAD 3. „Szukam przyjaCIÓŁ" – czyli co to znaczy oswoić (przegłos)?

WYKŁAD 4. „Mały Książę popatrzył i poczuł sympatię do latarnika tak WIERNEGO zasadom. przypomniał sobie o zachodach słońca, które sam CZASAMI wywoływał, przesuwając KRZESŁO” – czyli co jest wyjątkowego w wyjątkach od przegłosu?

WYKŁAD 5. „Ta rÓża jest bardzo trUdna” – czyli dlaczego w języku polskim mamy dwa rodzaje „u” i jaki ma to związek z zanikiem iloczasu

WYKŁAD 6. „Rytuały sĄ niezbĘdne” – czyli skąd się wzięły samogłoski nosowe i dlaczego tak dziwnie je zapisujemy?

WYKŁAD 7. „Dobrze widzi się tylko SERCEM” – czyli o tym, gdzie się podziały sonanty

WYKŁAD 8. „NajwaŻniejSZe jest NIeWIdoCZne dla oCZu” – czyli historia palatalizacji

WYKŁAD 9. „Mały KSIĄŻĘ nie umiał sobie wytłumaczyć, czemu może służyć gdzieś tam na NIEBIE, na PLANECIE bez DOMÓW i MIESZKAŃCÓW, istnienie LATARNI i LATARNIKA” – czyli słów kilka o przynależności deklinacyjnej rzeczowników dawniej i dziś

WYKŁAD 10. „LeonOWI WerthOWI, LéonU WerthOVI czy ЛеонУ ВертУ” – czyli o zmianach deklinacyjnych i kłopotach z nimi związanych

WYKŁAD 11. „To znaczy, że mogę zapisać na karteczce liczbę swoich gwiazd. A potem zamknąć TĘ karteczkę w szufladzie na klucz” – czyli słów kilka o zaimkach dawniej i dziś

WYKŁAD 12. „Bardzo ZIMNO u pana, ŹLE tu urządzone” – czyli o tym, co nam pozostało z prostej odmiany przymiotników

WYKŁAD 13. „PROSZĘ... OSWÓJ mnie — powiedział” – czyli o przynależności koniugacyjnej czasowników i rozwoju trybu rozkazującego

WYKŁAD14. „NARYSOWAŁEM więc kaganiec. Serce mi się ŚCISNĘŁO, kiedy mu go PODAWAŁEM” – czyli o tym, jak zmieniał się czas przeszły w polszczyźnie

WYKŁAD15. „A ja znowu, nie ROZUMIEJĄC dlaczego, POCZUŁEM dziwny smutek” – czyli o dawnych i współczesnych imiesłowach

Tematyka ćwiczeń w semestrze pierwszym

Pierwszy semestr zajęć ćwiczeniowych jest poświęcony fonetyce polskiej ujmowanej diachronicznie, rozpoznawaniu procesów językowych w konkretnych wyrazach i ich rekonstrukcji.

ZAJĘCIA 1. System wokaliczny polszczyzny (prasłowiańska podstawa rozwojowa, główne zmiany).

ZAJĘCIA 2/3. Ewolucja jerów w polszczyźnie: wokalizacja jerów mocnych i zanik słabych, rozwój jerów w pozycji napiętej, wzdłużenie zastępcze, chronologia i konsekwencje tych procesów.

ZAJĘCIA 4/5. Przegłos polski (istota procesu, chronologia, konsekwencje, odstępstwa od przegłosu).

ZAJĘCIA 6. Przegłos polski a przegłos prasłowiański i apofonia praindoeuropejska.

ZAJĘCIA 7. Akcent i iloczas w dawnej polszczyźnie (zmiany akcentu, pochodzenie samogłosek długich w języku polskim).

ZAJĘCIA 8. Zanik iloczasu i powstanie samogłosek ścieśnionych oraz ich dalsze losy w języku polskim.

ZAJĘCIA 9. Rozwój samogłosek nosowych

ZAJĘCIA 10. System konsonantyczny polszczyzny – jego prasłowiańska podstawa rozwojowa.

ZAJĘCIA 11. Palatalizacje prasłowiańskie.

ZAJĘCIA 12. Palatalizacje polskie - fonologizacja miękkości i nowe polskie fonemy spółgłoskowe.

ZAJĘCIA 13. IV palatalizacja polska.

ZAJĘCIA 14. Dyspalatalizacje spółgłosek w języku polskim. Pozostałe zmiany w systemie konsonantycznym: m.in. pochodzenie spółgłoski f, asymilacje i dysymilacje w grupach spółgłoskowych.

ZAJĘCIA 15. Główne tendencje rozwojowe polskiego systemu fonetycznego. Analiza fragmentów tekstów staropolskich.

Tematyka ćwiczeń w semestrze drugim

Drugi semestr zajęć ćwiczeniowych jest poświęcony diachronicznej fleksji polskiej oraz analizie tekstów staropolskich pod kątem omawianych na zajęciach cech językowych.

ZAJĘCIA 1. Wprowadzenie do polskiej fleksji historycznej. Podstawa rozwojowa fleksji polskiej. Prasłowiański podział na deklinacje rzeczowników.

ZAJĘCIA 2. Deklinacja rzeczowników rodzaju męskiego w liczbie pojedynczej i mnogiej.

ZAJĘCIA 3. Deklinacja rzeczowników rodzaju żeńskiego – jej zmiany na gruncie polskim.

ZAJĘCIA 4. Odmiana zaimków osobowych i rodzajowych.

ZAJĘCIA 5. Prosta i złożona odmiana przymiotników.

ZAJĘCIA 6/7. Prasłowiański a polski podział na koniugacje – odmiana czasowników w czasie teraźniejszym.

ZAJĘCIA 8/9. Czasy przeszłe w historii polszczyzny: czasy proste (imperfecum i aoryst) i złożone (czas przeszły złożony i czas zaprzeszły). Ewolucja czasu przeszłego.

ZAJĘCIA 10/11. Tryb rozkazujący i przypuszczający w historii polszczyzny; analiza przykładów z dawnych tekstów.

ZAJĘCIA 12/13. Ewolucja imiesłowów: zmniejszenie zasobu imiesłowów w porównaniu ze stanem prasłowiańskim, adiektywizacja i adwerbizacja imiesłowów w polszczyźnie.

ZAJĘCIA 14/15. Główne tendencje rozwojowe polskiego systemu fleksyjnego. Analiza fragmentów tekstów staropolskich.

Warunki zaliczenia przedmiotu:

Zaliczenie na ocenę ćwiczeń.

Obecność na wykładzie nie jest obowiązkowa, wykład nie kończy się zaliczeniem.

Ocena końcowa z przedmiotu - z egzaminu w sesji letniej obejmuje wiedzę z ĆWICZEŃ i WYKŁADU.

Do ustnego egzaminu zerowego mogą przystąpić studenci, którzy uzyskali zaliczenie co najmniej 4,5 z ćwiczeń.

Zaliczenie z ćwiczeń (po każdym semestrze), student otrzymuje na podstawie:

1. Obecności i aktywności na ćwiczeniach.

2. Sprawdzianów cząstkowych (śródsemestralnych).

Metody weryfikacji efektów kształcenia:

1. krótkie sprawdziany pisemne;

2. praca z tekstem;

3. ocena bieżącego przygotowania studenta do zajęć dydaktycznych;

4. egzamin ustny.

W wypadkach uzasadnionych - po konsultacji z kierownikiem jednostki dydaktycznej - zajęcia mogą być przeprowadzone zdalnie z wykorzystaniem platformy uniwersyteckiej Kampus oraz narzędzi Google lub aplikacji Zoom.

Narzędzia te będą wykorzystywane także, gdy nauka odbywać się będzie zdalnie.