First names and surnames of Polish Jews

Zajęcia poświęcone są imionom i nazwiskom, które nosili Żydzi zamieszkujący ziemie polskie na przestrzeni dziejów.

Kurs obejmuje zagadnienia z pogranicza językoznawstwa, kulturoznawstwa, historii, religioznawstwa oraz socjolingwistyki. Skierowany jest do wszystkich, którzy chcą dowiedzieć się więcej o antroponimii (imionach i nazwiskach) Żydów na ziemiach polskich.

Zajęcia będą miały charakter teoretyczno-praktyczny: studenci, na podstawie zdobytej wiedzy, samodzielnie analizować będą imiona i nazwiska Żydów.

Podczas zajęć poruszone zostaną następujące zagadnienia (program jest ramowy i może być modyfikowany w zależności od wiedzy i zainteresowań uczestników):

1. Dlaczego imiona i nazwiska Żydów, a nie imiona i nazwiska żydowskie? Wprowadzenie do problematyki.

2. Najważniejsze pojęcia z zakresu antroponimii. Klasyfikacje imion i nazwisk.

3. Zależności między historią Żydów na ziemiach polskich a ich imionami i nazwiskami.

4-5. Imiona Żydów polskich: charakterystyka antroponomastykonu. Wpływ czynników kulturowych i językowych na nadawane imiona. Tradycje związane z nadawaniem imion.

6-7. Nazwiska Żydów polskich: charakterystyka antroponomastykonu. Wpływ regulacji prawnych na nadawane nazwiska.

8. Źródła do badań.

9. Język hebrajski i język jidysz – zasady transkrypcji.

10. Imiona i nazwiska Żydów a imiona i nazwiska Polaków.

11. Zmiany imion i nazwisk.

12-14. Prezentacja wyników badań studentów. Dyskusja.

15. Podsumowanie.

Studenci zobowiązani są zapoznać się z fragmentami wskazanymi przez prowadzącego zajęcia; poniższa lista ma charakter uzupełniający.

Opracowania:

1. Abramowicz Z., Antroponimia Żydów białostockich, Białystok 2010.

2. Bering D., The Stigma of Names: Antisemitism in German Daily Life, 1812–1933, Cambridge-Oxford 1992.

3. Bień K., Nazwiska Żydów kosowskich w XIX w., [w:] Żydzi Kosowa Lackiego, red. A. Ziontek, Kosów Lacki 2016, s. 105–197.

4. Borek H., Diachroniczne i synchroniczne klasyfikacje nazwisk polskich, [w:] Z polskich studiów slawistycznych V, Warszawa 1978, s. 447–455.

5. Brzezina M., Polskie zdrobnienia imion żydowskich w utworach literackich, „Język Polski” 1986, t. LXVI, nr 3–4, s. 269-276.

6. Bystroń J.S., Nazwiska polskie, Warszawa 1993.

7. Dacewicz L., Antroponimia Białegostoku w XVII–XVIII wieku, Białystok 2001.

8. Dacewicz L., Antroponimia Żydów Podlasia w XVI–XVIII wieku, Białystok 2008.

9. Dacewicz L., Sposoby identyfikacji Żydów białostockich w świetle spisów ludności z lat 1799-1853 (okres zaboru rosyjskiego), „Studia Wschodniosłowiańskie” 2019, t. 19, s. 321-333.

10. Gorr S., Jewish Personal Names: Their Origins, Derivation and Diminutive Forms, Teaneck, NJ 1992.

11. Guz M., O nazwiskach żydowskich w formie złożeń niemieckich (w Prusach), „Białostockie Archiwum Językowe” 2011, nr 11, s. 67–74.

12. Jagodzińska A., Pomiędzy. Akulturacja Żydów Warszawy w drugiej połowie XIX wieku, Wrocław 2008.

13. Jaracz M., Antroponimia Żydów w przestrzeni nazewniczej międzywojennej Bydgoszczy – system imion, „LingVaria” 2015, t. 1 (19), s. 253–269.

14. Karpluk M., Imiona i nazwiska Żydów polskich przykładem językowej interferencji (na podstawie książek I.B. Singera), „Onomastica” 1984, t. XXIX, s. 197–211.

15. Kresa M., Dziewiętnastowieczne antropoleksemy żydowskie i ich miejsce w procesie kształtowania się nazwiska żydowskiego na pograniczu Mazowsza i Podlasia (parafia Stoczek), „Poradnik Językowy” 2008, nr 2, s. 29–40.

16. Kurzweil S., Nazwiska żydowskie w Polsce, „Głos Gminy Żydowskiej” 1937, nr 4, s. 83-85 oraz 1937, nr 6, s. 139–140, online: http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=2682&from=publication i http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=2680&from=publication.

17. Malewicz S., O pochodzeniu nazwisk żydowskich na ziemiach wschodnich, Poradnik Językowy 1925, nr 8, s. 111–113, online: https://poradnik-jezykowy.uw.edu.pl/issue/378.

18. Opas T., Uwagi o wpływie języka polskiego na tworzenie się nazwisk Żydów polskich (od drugiej połowy XVI do XVIII w.), „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce” 1974, nr 1/89, s. 47–63.

19. Sochacka S., Imiona i nazwiska Żydów śląskich jako językowe świadectwa mieszania się kultur i obyczajowości, „Studia Śląskie” 2014, t. LXXIV, s. 131–142.

20. Stankiewicz E., The Derivational Pattern of Yiddish Personal (Given) Names, [in:] The Field of Yiddish. Studies in Language, Folklore, and Literature, ed. by M.I. Herzog, W. Ravid, U. Weireich, London, The Hague, Paris 1969, pp. 267–283.

21. Tronina A., Geneza nazwisk żydowskich według źródeł biblijnych [w:] Wielojęzyczność i wielokulturowość na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej Białystok-Supraśl, 27–29 maja 2002. Studia slawistyczne 3, red. Z. Abramowicz, Białystok, 2002, s. 111–115.

22. Tronina A., Nazwiska Żydów aszkenazyjskich: próba klasyfikacji, [w:] Nazewnictwo na pograniczach etniczno-językowych: materiały z Międzynarodowej Konferencji Onomastycznej, Białystok-Supraśl, 26–27 X 1999, red. Z. Abramowicz, L. Dacewicz, Białystok 1999, s. 312-320.

Słowniki:

1. Abramowicz Z., Słownik etymologiczny nazwisk Żydów białostockich, Białystok 2003.

2. Bahlow H., Dictionary of German Names, Madison, Wisconsin 1993.

3. Beider A., A Dictionary of Ashkenazic Given Names: Their Origin, Structure, Pronunciations, and Migrations, Bergenfield, NJ 2001.

4. Beider A., A Dictionary of the Jewish Surnames from Galicia, Bergenfield, NJ 2004.

5. Beider A., A Dictionary of the Jewish Surnames from the Kingdom of Poland, Teaneck, NJ 1996.

6. Beider A., A Dictionary of the Jewish Surnames from the Russian Empire: Revised Edition, Bergenfield, NJ 2008.

7. Bubak J., Księga naszych imion, Wrocław–Warszawa–Kraków 1993.

8. Cohn R.I, Yiddish Given Names: a Lexicon, Lanham, Maryland; Toronto; Plymouth, UK 2008.

9. Feldstein M., Spis imion żydowskich, Warszawa 1928, online: https://rcin.org.pl/dlibra/show-content/publication/edition/23231.

10. Internetowy słownik nazwisk w Polsce, red. B. Czopek-Kopciuch, H. Górny, M. Magda-Czekaj i in., online: https://nazwiska.ijp.pan.pl.

11. Kaganoff B.C., A Dictionary of Jewish Names and Their History, Lanham, MD 2005.

12. Klugman A., Nowy słownik polsko-hebrajski, hebrajsko-polski, Warszawa, Tel Awiw 1993.

13. Kolatch A.J, The New Name Dictionary: Modern English and Hebrew Names, Middle Village, NY 1994.

14. Kośka L., Imiona przez Żydów polskich używane, Kraków 2002.

15. Mark A., Słownik polsko-jidysz, Kraków 2007.

16. Menk L., A Dictionary of German-Jewish Surnames, Bergenfield, NJ 2005.

17. Rothwand J., Imiona przez Żydów polskich używane, Warszawa 1866, online: https://polona.pl/item/imiona-przez-zydow-polskich-uzywane,ODE5MzUxNTQ/0/#info:metadata.

18. Rymut K., Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny, t. 1-2, Kraków 1999–2001.

19. Weinreich, U., Modern English-Yiddish, Yiddish-English Dictionary, New York 2012.

WIEDZA (Student zna i rozumie):

• podstawową terminologię z zakresu antroponimii;

• podstawowe metody badań antroponimicznych;

• klasyfikacje imion i nazwisk, w tym imion i nazwisk Żydów;

• rolę czynników historycznych, kulturowych, społecznych, ekonomicznych, politycznych i administracyjnych w procesie kształtowania się antroponimii Żydów polskich.

UMIEJĘTNOŚCI (Student potrafi):

• dokonywać podstawowej analizy antroponimicznej imion i nazwisk Żydów polskich;

• wyszukiwać i analizować źródła do badań nad antroponimią Żydów na ziemiach polskich;

• odczytać, przy pomocy tabeli transkrypcji, imiona i nazwiska zapisane w języku hebrajskim i jidysz;

• korzystać ze słowników antroponimicznych oraz słowników ogólnych języków, z których tworzone były imiona i nazwiska Żydów polskich;

• zaklasyfikować imiona i nazwiska do poszczególnych grup klasyfikacyjnych;

• wskazać czynniki pozajęzykowe wpływające na kształtowanie się antroponomastykonu imion i nazwisk Żydów;

• krytycznie interpretować zdobyte informacje;

• zaprezentować – w formie ustnej – wyniki analizy wybranych imion i nazwisk Żydów.

KOMPETENCJE SPOŁECZNE (Student jest gotów do):

• samodzielnego wyszukiwania materiału do badań, a także przeprowadzenia analizy i zaprezentowania jej wyników;

• uświadomienia sobie cech charakterystycznych antroponimii Żydów polskich.

Warunki zaliczenia:

• obecność (dopuszczalne są dwie nieobecności, każda kolejna powinna zostać zaliczona na dyżurze);

• aktywność;

• zebranie materiału – wybranych imion i nazwisk noszonych przez Żydów;

• przygotowanie i wygłoszenie prezentacji będącej wynikiem analizy tych imion i nazwisk.