(Nie tylko) archeologia o początkach Słowian

Informacje ogólne

Kod przedmiotu:	3101-PB-SLO
Kod Erasmus / ISCED:	08.4 Kod klasyfikacyjny przedmiotu składa się z trzech do pięciu cyfr, przy czym trzy pierwsze oznaczają klasyfikację dziedziny wg. Listy kodów dziedzin obowiązującej w programie Socrates/Erasmus, czwarta (dotąd na ogół 0) – ewentualne uszczegółowienie informacji o dyscyplinie, piąta – stopień zaawansowania przedmiotu ustalony na podstawie roku studiów, dla którego przedmiot jest przeznaczony. / (0222) Historia i archeologia Kod ISCED - Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Kształcenia (International Standard Classification of Education) została opracowana przez UNESCO.
Nazwa przedmiotu:	(Nie tylko) archeologia o początkach Słowian
Jednostka:	Wydział Archeologii
Grupy:	Profil technologiczno-badawczy Profile tematyczne dla II roku I stopnia
Punkty ECTS i inne:	(brak) Podstawowe informacje o zasadach przyporządkowania punktów ECTS: roczny wymiar godzinowy nakładu pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się dla danego etapu studiów wynosi 1500-1800 h, co odpowiada 60 ECTS; tygodniowy wymiar godzinowy nakładu pracy studenta wynosi 45 h; 1 punkt ECTS odpowiada 25-30 godzinom pracy studenta potrzebnej do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się; tygodniowy nakład pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się pozwala uzyskać 1,5 ECTS; nakład pracy potrzebny do zaliczenia przedmiotu, któremu przypisano 3 ECTS, stanowi 10% semestralnego obciążenia studenta. zobacz reguły punktacji
Język prowadzenia:	polski
Rodzaj przedmiotu:	uzupełniające
Tryb prowadzenia:	w sali
Skrócony opis:	Pochodzenie Słowian jest jednym z bardziej frapujących zagadnień archeologii środkowoeuropejskiej. W niedługim czasie od ich pojawienia się na kartach źródeł bizantyńskich zajmowali już blisko 25% obszaru Europy. Zjawisko to sprawia wrażenie niespotykanej eksplozji demograficznej. Zagadnieniem pochodzenia Słowian interesowali się przedstawiciele różnych dyscyplin z historią, archeologią oraz lingwistyką na czele. Wszystkie pretendują do prymarnej roli w wyrokowaniu na ten temat. Każda z tych dyscyplin opiera się na innych źródłach, ma własne instrumentarium badawcze. Również formułowane hipotezy odbiegają różnią się znacznie. Co więcej – poglądy przedstawicieli tych samych dziedzin nauki nie są spójne. Jak dotąd wypracowano szereg koncepcji na temat praojczyzny Słowian. Na gruncie archeologii dominują teorie związane z mikroojczyzną bądź makroojczyzną (przy czym lokalizacje są różnorodne) często ujmowane w uproszczony schemat podziału na koncepcje autochtoniczną i allochtoniczną.
Pełny opis:	Eksplozja słowiańska u schyłku starożytności nie ma odpowiedników we wczesnym średniowieczu. W ciągu zaledwie kilku dekad od ich pojawienia się na kartach źródeł bizantyńskich lud ten zajmował blisko 25% obszaru Europy. Zadziwiające, że wielowiekowy okres dominacji cesarstwa rzymskiego na znacznych połaciach kontynentu nie odniósł podobnego skutku. Omawiane zjawisko sprawia wrażenie niespotykanej eksplozji demograficznej, można je traktować również jako zakończony niezwykły sukcesem eksport modelu kultury wczesnosłowiańskiej. Nie ulega wątpliwości, że pochodzenie Słowian (zarówno etno- jak i topogeneza) jest jednym z bardziej frapujących zagadnień okresu wczesnośredniowiecznego. Zagadnienie te zajmowało zarówno historyków, archeologów oraz lingwistów. Każda z tych dyscyplin rościła sobie prawo do odegrania decydującej roli w udzieleniu właściwej odpowiedzi na pytanie o pochodzenie tego ludu. Każda z nich opiera się na innych źródłach, ma własne instrumentarium badawcze. Również formułowane hipotezy odbiegają różnią się znacznie. Co więcej – poglądy przedstawicieli tych samych dziedzin nauki nie są spójne. Wśród wielu koncepcji na ten temat Największą popularność zyskały teorie lokujące praojczyznę Słowian na środkowym Podnieprzu. Ogólnie wyróżnić można dwie grupy poglądów – pierwsza związana jest z mikroojczyzną, druga zaś makroojczyzną (przy czym lokalizacje są różnorodne). Na gruncie archeologii, zwłaszcza polskiej często teorie te mieszczą się w uproszczonym schemacie podziału na koncepcje autochtoniczną i allochtoniczną. Poza historią, archeologią i językoznawstwem, które do niedawna wiodły prym w badaniach nad pochodzeniem Słowian również paleoantropologia fizyczna, etnografia oraz genealogia genetyczna. Jesteśmy obecnie światkami doniosłych odkryć paleogenetycznych, które wymuszają znaczne zmiany w obowiązujących dotychczas poglądach na temat pochodzenia człowieka i jego rozprzestrzeniania na świecie. Mimo, że nie znalazło to jeszcze właściwego odzwierciedlenia w archeologii zjawisko te można lub będzie można określić mianem kolejnej rewolucji w archeologii, porównywanej chyba tylko do tzw. rewolucji radiowęglowej. Badania kopalnego DNA wnoszą również niezwykle istotne wiadomości do interesującego nas zagadnienia. Czy genetyka jest w stanie odpowiedzieć na pytanie skąd przyszli? I tak, i nie. Są pewne haplotypy charakterystyczne dla populacji słowiańskich, nie można jednak łączyć konkretnego haplotypu z etnosem słowiańskim. Kopalny DNA dowodzi skomplikowanej historii człowieka współczesnego, a współczesne oblicze Europy zostało ukształtowane przez trzy wielkie migracje z zewnątrz. Celem zajęć będzie wieloaspektowe przedstawienie problemu pochodzenia Słowian. Podstawową płaszczyzną będzie przeszłość widziana przez pryzmat archeologii. Po pierwsze podjęte zostanie zagadnienie istoty „słowiańskości”. Zrozumienie czy Słowianie to wspólnota językowa, etniczna, model kultury jest niezwykle istotne? Czy może należy ich postrzegać w jeszcze inny sposób.
Literatura:	Babik Z., Pojednanie z lasem. W stulecie „argumentu florystycznego” w slawistycznych badaniach etnogenetycznych (1908–2008), Kraków 2008. Bednarczuk L., Rozpad języka prasłowiańskiego w świetle badań Tadeusza Milewskiego i nowszych hipotez etnogenetycznych, [w:] Prasłowiańszczyzna i jej rozpad, red. J. Rusek, W. Boryś, Warszawa, 1998, s. 329–336. Gołąb Z., Etnogeneza Słowian w świetle językoznawstwa, [w:] Studia nad etnogenezą Słowian i kulturą Europy wczesnośredniowiecznej, t. 1, Wrocław 1987, s. 71–80. Hensel W., Etnogeneza Słowian, [w:] Mały słownik kultury dawnych Słowian, red. L. Leciejewicz, Warszawa 1990, s. 433–444. Mańczak W., Wieża Babel. Zrozumieć Europę, Wrocław–Warszawa–Kraków 2001. Moszyński L., Wstęp do filologii, Warszawa 1984. Popowska-Taborska H., Wczesne dzieje Słowian w świetle ich języka, Wrocław–Warszawa–Kraków 1991. Mallory J. P., In Search of the Indo-Europeans: Language, Archaeology and Myth, 1994. Renfrew C., Archaeology and language: the puzzle of Indo-European origins. London 1987. Heather P., Narodziny słowiańskiej Europy, w:idem, Imperia i barbarzyńcy. Migracje i narodziny Europy, Poznań 2010, s. 417–419. Labuda G., Etnogeneza i typogeneza Słowian, w: idem,Słowiańszczyzna starożytna, s.26 Dolukhanov P., The Early Slavs. Eastern Europe from the Initial Settlement to the Kievan Rus, London–NewYork 1996. Archeologia o początkach Słowian, P. Kaczanowski, M. Parczewski red., Kraków 2005. Cień Światowita czyli pięć głosów w sprawie etnogenezy Słowian, red. A.Kokowski, Lublin 2002. Nie-Słowianie o początkach Słowian, red. P. Urbańczyk,Poznań–Warszawa 2006. Godłowski K., Pierwotne siedziby Słowian. Wybór pism, red. M. Parczewskiego, Kraków, s. 345–369. Godłowski K., Spór o Słowian, w: Narodziny średniowiecznej Europy, red. H. Samsonowicz, Kraków 2000, s. 52–85. Godłowski K,. Z badań nad zagadnieniem rozprzestrzenienia się Słowian w V-VII w. n.e., Kraków 1979. Curta F., The Making of the Slavs: History and Archaeology of the Lower Danube Region, c. 500–700, Cambridge 2001. Błażejewski A., Źródła archeologiczne, w: idem, Starożytni Słowianie, Wrocław 2007. Piontek J ,. Etnogeneza Słowian we współczesnych badaniach antropologicznych, [w:] Studia z dziejów i kultury zachodniej Słowiańszczyzny, red. J. Żak, J. Ostoja‑Zagórski, Poznań 1983, s. 29–42. Piontek J., Etnogeneza Słowian w świetle nowszych badań antropologicznych, „SlAnt.”, t. 47, 2006, s. 161–189. Dulinicz M., Antropologia fizyczna, archeologia, etnogeneza Słowian. Tytuł odmienny: Archeologia Polski T. 53 (2008) Z. 1, s. 111-134. Parczewski M., Podstawy lokalizacji pierwotnych siedzib Słowian, [w:] Archeologia..., s. 65–78. Bursche A., Kowalski K., Rogalski B. (red.), Barbarzyńskie tsunami. Okres Wędrówek Ludów w dorzeczu Odry i Wisły, Warszawa – Szczecin 2017. Szmoniewski B., Early-Slavic culture, w: The Past Societies. Polish lands from the first evidence of human presence to the Early Middle Ages 5 (500-1000), red. M. Trzeciecki, Warszawa, s. 23-73. Underhill P. et al., Separating the post-Glacial coancestry of European and Asian Y chromosomes within haplogroup R1a, European Journal of Human Genetics 18, 2010, 479–484. Reich S., Kim jesteśmy skąd przyszliśmy, Warszawa 2020.
Efekty uczenia się:	Wiedza: K_W02 - zna podstawowe pojęcia i terminologię stosowane w archeologii epoki żelaza i wczesnego średniowiecza K_W03 – ma podstawową wiedzę w zakresie opisu, analizy i interpretacji źródeł archeologicznych K_W04 - ma uporządkowaną podstawową wiedzę na temat przemian kulturowych i osadniczych na obszarze Europy Środkowo-Wschodniej K_W06 – ma podstawową wiedzę o powiązaniach archeologii z innymi dziedzinami oraz dyscyplinami naukowymi, z obszaru nauk humanistycznych, społecznych, przyrodniczych i ścisłych K_W07 – rozumie związek między osiągnięciami wybranej dziedziny nauki a możliwościami ich wykorzystania w archeologii K_W11 - zna i rozumie podstawowe metody analizy i interpretacji informacji zawartych w publikacjach naukowych Umiejętności: K_U01 – potrafi wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i użytkować informacje o źródłach archeologicznych i ich kontekście z wykorzystaniem literatury i mediów elektronicznych K_U03 – potrafi prezentować zespoły źródeł archeologicznych z różnych kategorii stanowisk K_U10 – rozpoznawać różne rodzaje wytworów kultury materialnej łącznie z kontekstem oraz właściwie je dokumentować i przeprowadzać ich krytyczną analizę i interpretację K_U12 – rozpoznawać, analizować, wykorzystywać i klasyfikować źródła archeologiczne K_U15 – przytaczać aktualne tezy badawcze, formułować wnioski i dobierać strategie argumentacyjne na poziomie elementarnym oraz konstruować argumenty i kontrargumenty
Metody i kryteria oceniania:	Podstawą zaliczenia będzie kolokwium

Przedmiot nie jest oferowany w żadnym z aktualnych cykli dydaktycznych.

Opisy przedmiotów w USOS i USOSweb są chronione prawem autorskim.
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Warszawski.