The History of Medieval German Empire (I)

Wykład ma zadanie zapoznać studentów z najważniejszymi elementami niemieckiego procesu dziejowego oraz aparatem pojęciowym używanym do jego analizy w historiografii niemieckiej. Obszar średniowiecznej Rzeszy Niemieckiej obejmował (w całości lub części) terytoria wchodzące w skład dzisiejszych państw: Niemiec, Austrii, Holandii, Belgii, Szwajcarii, Francji, Włoch, Danii, Czech, Polski, Słowenii. Uniwersalistyczne dążenia cesarzy i ich możliwości polityczne powodowały, że historia średniowiecznych Niemiec stanowi podstawowy trzon dziejów łacińskiej Europy w tej epoce.

Geneza Rzeszy sięga czasów rozpadu imperium karolińskiego w IX w. Nowym początkiem była integracja państwowa tzw. nowych księstw szczepowych pod panowaniem dynastii saskiej w X w., polegająca na odbudowie struktur władzy w ramach zmodyfikowanego modelu karolińskiego, powstaniu wspólnej nazwy i rozwinięciu po 962 cesarskiej ideologii imperialnej. Cesarz rzymski panował jednocześnie nad królestwem Niemiec, Italii (od 951) i Burgundii (od 1032). Głębokie przemiany, jakim podlegała Rzesza Niemiecka od czasów sporu o inwestyturę w XI w. miały charakter zasadniczej transformacji, która na wiele stuleci zadecydowała o specyficznym kształcie niemieckiej państwowości. W XII-XIV w można obserwować stopniowe przekształcanie uniwersalistycznego i zajmującego hegemonialną pozycję w świecie łacińskim cesarstwa w Rzeszę władztw terytorialnych (Landesherrschaft), której monarcha opierał możliwości działania przede wszystkim na posiadłościach swojej rodziny (Hausmachtkönigtum). Rządy dynastii Sztaufów przyniosły w 2 połowie XII w. reorganizację podstaw władzy i nowe sformułowanie ideologii cesarskiej, akceptującej samodzielną rolę książąt. Ich rola wzrosła w 1 połowie XIII w., kiedy unia z normandzkim królestwem Sycylii spowodowała przeniesienie punktu ciężkości polityki cesarskiej do Włoch. Dokonująca się modernizacja struktur państwowych w sytuacji elekcyjności tronu i splotu różnych czynników wewnętrznych spowodowały, że reorganizacja władzy politycznej i terytorialnej przebiegała przede wszystkim na płaszczyźnie poszczególnych władztw, a tylko. w niewielkim stopniu samej Rzeszy. Koncepcja sakralnego cesarstwa i oparte na nim roszczenia do panowania nad światem załamały się wraz z wygaśnięciem dynastii Sztaufów w połowie XIII w. W stosunkach wewnętrznych Niemiec powstałą w czasach tzw. Wielkiego Bezkrólewia 1256-1273 polityczną próżnię wypełnili książęta, którzy przejęli sprawę następstwa tronu całkowicie w swoje ręce i podporządkowali własnym interesom. W ciągu najbliższych kilkudziesięciu lat gra sił politycznych i społecznych zadecydowała o ukształtowaniu się nowych zasad ustroju Rzeszy. Utrwalił je w 1356 r Karol IV w Złotej Bulli., regulując uprawnienia kolegium elektorów. Mapa polityczna Rzeszy w XIV w. stanowiła zawiłą i ulegającą ciągłym zmianom gmatwaninę różnej wielkości władztw terytorialnych o różnym zakresie suwerenności i stopniu wewnętrznej konsolidacji. Rozbicie pogłębiały podziały dynastyczne i istnienie około stu wolnych miast. Rywalizacja wielkich rodzin Habsburgów, Wittelsbachów i Luksemburgów przyniosła przeniesienie punktu ciężkości politycznej na wschodnie obszary Niemiec. Nastąpiło całkowite niemal załamanie materialnych podstaw władzy cesarskiej. Jej podstawą stały się terytoria i posiadłości rodzinne. Niedorozwój instytucji państwowych i rozbicie polityczne nie przeszkadzały w trwaniu poczucia jedności. Rozwinięte w XII w. przejawy niemieckiego patriotyzmu nie zostały całkowicie przysłonięte przez interesy partykularne. Wraz z rozwojem w późnym średniowieczu stanowych form organizacji społeczeństwa powstawały warunki do wzmocnienia świadomości narodowej wspólnoty. Jej ważnym składnikiem była godność cesarska. W ciągu XV w. coraz głośniejsze były postulaty wewnętrznej reformy państwa, a od lat czterdziestych nazwę Święte Cesarstwo Rzymskie uzupełnił dodatek Narodu Niemieckiego. Podjęta w 1495 r. w Wormacji i na kilku następnych Reichstagach próba realizacji stanowego program reform (Reichsreform) przyniosła przejściowe wzmocnienie wspólnych instytucji państwowych.

Zob. "Zakres tematów" w sylabusie grupy zajęciowej w danym cyklu dydaktycznym.

Zob. "Literatura" w sylabusie grupy zajęciowej w danym cyklu dydaktycznym.

Po uzyskaniu zaliczenia student powinien posiadać wiedzę niezbędną do zrozumienia przyczyn specyficznej ewolucji państwa niemieckiego oraz rozumieć podstawowe pojęcia stosowane przy analizie zjawisk politycznych i społecznych. Zdobyte umiejętności ułatwią samodzielną analizę i pokonywanie dystansu kulturowego różniącego świadomość historyczną społeczeństwa niemieckiego od jego wschodnich sąsiadów. Takie umiejętności pozwalają na kształtowanie otwartych postaw wobec wartości historycznego dziedzictwa europejskich narodów.

Wykład kończy się zaliczeniem na ocenę. Podstawą jest obecność, którą zmuszony jestem z konieczności traktować jako podstawowe kryterium. W końcu semestru przewidziany jest krótki test z najważniejszych poruszanych przeze mnie problemów. W przypadku niezgodności proponowanej oceny z aspiracjami studenta istnieje możliwość rozmowy na temat omawianych zagadnień. Dyżur w Zakładzie Nauk Pomocniczych w każdy czwartek, godz. 13-14.