History of the Catholic Church in the XXth century. History of the Christian churches with elements of the history of historiography and methodology.

1. Wprowadzenie

• Podstawowe pojęcia;

• Chronologia i cezury historii Kościoła XX w.;

• Specyfika tematyki i jej zakres.

2. Sytuacja Kościoła katolickiego na początku wieku XX

• Stosunki państwo-Kościół na początku XX wieku – kwestia rzymska, prawodawstwo III Republiki francuskiej;

• Katolicka duchowość początku XX wieku;

• Sytuacja społeczna Kościoła w Europie;

3. Pontyfikaty Piusa X i Benedykta XV (1903-1922)

• Reforma prawa kanonicznego i kurii rzymskiej;

• Problem modernizmu;

• Początki ruchu liturgicznego i reformy pobożności (m. in. I komunia święta dzieci);

• Papiestwo podczas I wojny światowej;

4. Pontyfikat Piusa XI (1922-1939).

• Akcja Katolicka – remedium na laicyzację?

• Katolicka nauka społeczna – Quadragessimo Anno;

• Stosunki Kościoła z państwami totalitarnymi (ZSRS, Włochy, Niemcy hitlerowskie);

• Stosunki Kościoła z demokracjami okresu międzywojennego (sytuacja Kościoła we Francji i w USA);

• Zakończenie kwestii rzymskiej – traktaty laterańskie;

• Prześladowania Kościoła w Meksyku i Hiszpanii;

5. Pontyfikat Piusa XII (1939-1958).

• Postawa Kościoła katolickiego wobec III Rzeszy;

• Polityka Watykanu podczas II wojny światowej, sprawa polska;

• Stosunki z koalicją antyhitlerowską;

• Kościół jako jeden z filarów powojennej Europy – u źródeł jedności europejskiej;

• Katolickie „powstrzymywanie” komunizmu.

6. Znaczenie Kościoła katolickiego w I połowie XX stulecia

• Zjawisko kultury katolickiej – wyzwanie laicyzacji i komunizmu, wybitni konwertyci;

• Nowy prądy duchowe – święci I połowy XX wieku;

• Katolicka nauka społeczna – korporacjonizm, krytyka państwa współczesnego;

7. Pontyfikat Jana XXIII (1958-1963). Sobór Watykański II.

• Pontyfikat przełomu, czy kontynuacji?

• Zwołanie Soboru Watykańskiego II;

• Aggiornamento;

• Przebieg Soboru Watykańskiego II i jego zasadnicze dokumenty;

• Znaczenie Soboru w dziejach Kościoła.

8. Pontyfikat Pawła VI. Kryzys posoborowy.

• Zakończenie soboru i reformy posoborowe (reforma kurii rzymskiej, reforma liturgiczna);

• Ekumenizm i podróże papieskie;

• Objawy kryzysu - dysydenci „teologiczni”, kryzys powołań kapłańskich, kryzys wizerunku Kościoła...

• Humanie vitae – przełom pontyfikatu;

• Sprawa abp. Lefebvre’a – tradycjonalizm katolicki.

9. Kościół katolicki wobec komunizmu.

• Sytuacja Kościoła katolickiego w krajach komunistycznych;

• Próby dialogu z komunizmem;

• Eksperymenty teologiczne (ruch księży robotników, comunidades de base, teologia wyzwolenia);

• Ostpolitik i jej skutki.

10. Pontyfikat Jana Pawła II (1978-2005) cz. 1

• Najkrótszy pontyfikat – 33 dni Jana Pawła I;

• Historyczna perspektywa pontyfikatu Papieża Polaka;

• Wyjątkowość osoby Karola Wojtyły;

• Dokonania wewnątrzkościelne (Katechizm Kościoła Katolickiego, Kodeksy Prawa Kanonicznego, program beatyfikacji i kanonizacji);

• Podróży ewangelizacyjne;

• Ekumenizm i dialog międzyreligijny.

11. Pontyfikat Jana Pawła II (1978-2005) cz. 2

• Rola papieża w pokonaniu komunizmu;

• Katolicka nauka społeczna Jana Pawła II (Centessimus annus);

• Kościół katolicki wobec wyzwań cywilizacyjnych – aborcja, eutanazja, koncepcja rodziny i etyka seksualna, miejsce człowieka w świecie;

• Święci Jana Pawła II.

12. Znaczenie Kościoła katolickiego dla kultury II połowy XX wieku.

• Katolicyzm jako zjawisko rzeczywiście uniwersalne.

• „Kultura życia” – konflikt cywilizacyjny?

• Laicyzacja ostateczna? – wobec przemian społecznych;

• Badania nad Biblią – przezwyciężenie ograniczeń metody historyczno-krytycznej;

• Religijność 2. poł. XX wieku - święci XX połowy XX wieku, maryjność Jana Pawła II – Fatima;

13. Przemiany instytucjonalne i strukturalne Kościoła katolickiego w XX wieku.

• Eklezjologia II poł. XX wieku – rola biskupów i papieża w Kościele;

• Nowe instytucje Kościelne – instytuty świeckie, ruchy kościelne, prałatury personalne;

• Zmiana liturgii – reforma posoborowa i zmiany wcześniejsze;

• Zmiana roli laikatu w Kościele;

• Papiestwo – bezprecedensowy wzrost autorytetu papieża, zmiany sposobu wyboru.

• Święci ostatnich lat: bł. Matka Teresa, św. o. Pio, św. Josemaría Escriva

14. Kościół polski w XX wieku.

• Katolicyzm jako czynnik jednoczący Polaków;

• Kościół – jako współtwórca kultury polskiej;

• Obrońca przed nazizmem i komunizmem;

• Wybitne postaci Kościoła polskiego – kard. Stefan Wyszyński, Jan Paweł II.

15. Podsumowanie. Kolokwium.

Literatura:

• Ks. B. Kumor, Historia Kościoła, cz. 7 i 8, Lublin 1991-1995;

• J. Orlandis, Kościół katolicki w II połowie XX wieku, Radom 2007;

• H. Stehle, Tajna dyplomacja Watykanu.Papiestwo wobec komunizmu 1917-1991, Warszawa 1993.

• G. Weigel, Świadek nadziei, Kraków 2001;

• o. R. Wiltgen SVD, Ren wpada do Tybru, Poznań 2001;

• Z. Zieliński, Papiestwo i papieże dwóch ostatnich stuleci., Warszawa 1997;

• Najnowsza historia Kościoła. Katolicy i Kościoły chrześcijańskie w czasie pontyfikatu Jana Pawła II (1978-2005), Kraków 2006.

Student ma uzyskać i uporządkować sobie podstawową wiedzę z zakresu dziejów Kościoła katolickiego XX wieku. Wiedza ta dotyczy zarówno dziejów Kościoła jako instytucji, jak i historii politycznej z zakresu stosunków państwo-Kościół oraz działalności społeczno-politycznej katolików, a także z zakresu podstaw dziejów duchowości katolickiej i teologii katolickiej. Powinien rozpoznawać podstawowe pojęcia z tego zakresu oraz rozpoznawać najistotniejsze osoby dla dziejów Kościoła w minionym stuleciu.

Ocena jest wystawiana na podstawie przekrojowego pisemnego testu obejmującego całość zagadnień poruszanych na wykładzie. Test przeprowadzany jest na ostatnich zajęciach w semestrze. Warunkami zaliczenia wykładu są:

1. Przystąpienie i zaliczenie testu końcowego;

2. Obecność na większości wykładów w semestrze.