Between parochial church and the town hall. Patronage in the city in the late Middle Ages

Zajęcia poświęcone są kulturze artystycznej w wybranych miastach Europy Środkowo-Wschodniej w późnym średniowieczu (Gdańsk, Toruń, Wrocław, Kraków) w szczególności zjawisku mecenatu artystycznego.

Sytuacja gospodarcza, polityczna czy położenie geograficzne miały wielki wpływ na funkcjonowanie miast, w zasadzie czasem trudno określić, który z czynników był przyczyną a który skutkiem kondycji miast w późnym średniowieczu. Na zajęciach omówione zostaną na przykładach późnośredniowieczne fundacje miejskie, zarówno świeckie jak i kościelne.

Głównymi omawianymi w czasie zajęć zjawiskami będą: mecenat artystyczny różnych grup społecznych oraz formy ostentacji statusu majątkowego i pozycji społecznej.

Główne poruszane w trakcie zajęć zagadnienia:

- miasto jako zjawisko, typy miast, cechy miasta oraz status prawny jego mieszkańców

- różnice w rozwoju miast w Europie Środkowo-Wschodniej i czynniki je warunkujące

- typy budowli miejskich, zarówno świeckich jak i kościelnych, ośrodki życia miejskiego

- wpływ organizacji społecznej na mecenat artystyczny

- cechy i grupy zawodowe (kolegia duchownych) jako środowiska mające wpływ na kształtowanie życia artystycznego

- kościół farny i inne kościoły na terenie miasta; budowle sakralne i ich wyposażenie jako najlepszy przykład aktywności fundatorskiej mieszczan i duchownych

- upamiętnienie: sztuka sepulkralna

- kaplice, ich funkcje i ich wyposażenie: od wielkich skrzydłowych retabulów po rzemiosło artystyczne

- budowle użyteczności publicznej, ich położenie i treści ideowe wyposażenia

Migracje. Sztuka późnogotycka na Śląsku, Wrocław 2018.

P. Mrozowski, Polskie nagrobki gotyckie, Warszawa 1994.

Z. Noga, Krakowska gmina miejska a kościół farny w okresie przedindustrialnym [w:] Jako serce pośrodku miasta. Kultura artystyczna kościoła Mariackiego w Krakowie, red. M. Walczak, A. Wolska, Kraków 2020–2021, s. 55–62.

P. Okniński, Narodziny miasta komunalnego. Struktury ustrojowe, ramy przestrzenne i podstawy gospodarcze Krakowa w XIII wieku, Warszawa 2018.

P. Oliński, Fundacje mieszczańskie w miastach pruJ. Adamski, Gotycka architektura sakralna na Śląsku w latach 1200–1420. Główne kierunki rozwoju, Kraków 2017.

E. Badstübner, Dostosowanie średniowiecznej budowli sakralnej do potrzeb mieszczaństwa – jej integracja z organizmem miasta [w:] Sztuka miast i mieszczaństwa XV–XVIII wieku w Europie Środkowowschodniej, red. J. Harasimowicz, Warszawa 1990, s. 59–76.

Czechowicz B., Między katedrą a ratuszem. Polityczne uwarunkowania sztuki Wrocławia u schyłku średniowiecza, Warszawa 2008.

J. Domasłowski, Czternastowieczne wyobrażenie św. Krzysztofa z kościoła Franciszkanów w Kaliszu. Ikonografia, związki artystyczne, znaczenie [w:] Super fundamenta. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Szczęsnemu Skibińskiemu, red. J. Jarzewicz, T. Ratajczak, A. Soćko, J. Żuchowski, Poznań 2022, s. 389–419.

J. Gadomski, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1460–1500, Warszawa 1988.

M. Jakubek-Raczkowska, Tu ergo flecte genua tua. Sztuka a praktyka religijna świeckich w diecezjach pruskich państwa zakonu krzyżackiego do połowy XV wieku, Pelplin 2014.

M. Jakubek-Raczkowska, J. Raczkowski, Średniowieczne malarstwo ścienne w kamienicach mieszczańskich Torunia. Najnowsze odkrycia, „Rocznik Toruński”, t. 44, s. 163–189.

M. Jakubek-Raczkowska, J. Raczkowski, Średniowieczne malowidła ścienne w kamienicach mieszczańskich Starego i Nowego Miasta Torunia, Toruń 2017.

Rynek krakowski odkryty na nowo, red. E. Firlet, Kraków 2014.

R. Kaczmarek, Portal z tympanonem w fasadzie wschodniej ratusza we Wrocławiu. Przyczynek do ikonografii lwa w herbie [w:] Nobile claret opus. Studia z dziejów sztuki dedykowane Mieczysławowi Zlatowi, red. L. Kalinowski, S. Mossakowski, Z. Ostrowska-Kłębowska, Wrocław 1998, s. 95–105.

L. Krantz-Domasłowska, O przestrzeni kościołów halowych na przykładzie architektury Torunia [w:] Wielkopolska – Polska – Europa. Studia dedykowane pamięci Alicji Karłowskiej-Kamzowej, red. J. Wiesiołowski, wsp. J. Kowalski, Poznań 2006, s. 177–195.

A.S. Labuda, Wrocławski ołtarz św. Barbary i jego twórcy. Studium o malarstwie śląskim połowy XV wieku, Wrocław 1984.

S. Majoch, Tak zwany Ogrójec przy kościele pw. św. Jakuba w Toruniu. Problematyka badawcza [w:] Dzieje i skarby kościoła świętojakubskiego w Toruniu, red. K. Kluczwajd, Toruń 2010, s. 219–243.

Malarstwo gotyckie w Polsce, t. I–III, red. A.S. Labuda, K. Secomska, Warszawa 2004.

W. Marcinkowski, R. Klincewicz-Krupińska, Retabulum Augustiańskie Nicolausa Haberschracka (1468). Próba rekonstrukcji przepadłej struktury [w:] Claritas et consonantia. Funkcje, formy i znaczenia w sztuce średniowiecza. Księga poświęcona pamięci Kingi Szczepkowskiej-Naliwajek, red. M. Jakubek-Raczkowska, J. Raczkowski, Toruń-Warszawa 2017, s. 253–287.

skich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo), Toruń 2008.

P. Oliński, Fundacje religijne w kościele parafialnym Starego Miasta Torunia w średniowieczu [w:] Dzieje i skarby kościoła świętojańskiego w Toruniu, red. K. Kluczwajd, M. Woźniak, Toruń 2002, s. 219–236.

E. Pilecka, Średniowieczne dwory Artusa w Prusach. Świadectwa kształtowania się nowej świadomości mieszczańskiej, Toruń 2005.

E. Piwowarczyk, Dzieje kościoła mariackiego (XIII–XVI w.), Kraków 2000.

G. Regulska, Złotnictwo gotyckie w Polsce, t. I–II, Warszawa 2015.

A. Rusnak-Kozłowska, Gotyckie kaplice przykościelne na Dolnym Śląsku. Fundator – funkcja – forma, Wrocław 2023.

Rynek krakowski odkryty na nowo, red. E. Firlet, Kraków 2014.

J. Sławińska, Kaplica ogrojcowa przy kościele św. Barbary w Krakowie, Biblioteka krakowska, nr 160, Kraków 2015.

M. Słoń, Miasta podwójne i wielokrotne w średniowiecznej Europie, Wrocław 2010.

K. Szczepkowska-Naliwajek, Gdańska sztuka zdobnicza późnego gotyku. Problem tożsamości środowiska artystycznego [w:] Sztuka około 1500, red. T. Hrankowska, s. 259–278.

Sztuka na Śląsku XII–XVI w., red. B. Guldan-Klamecka, Wrocław 2003.

A. Woziński, Malarstwo i rzeźba w Gdańsku u progu epoki nowożytnej. Pomiędzy tradycją a nowoczesnością, między Północą a Południem [w:] Gdańsk w okresie nowożytnym. Kultura, religia, polityka, społeczeństwo i stosunki międzynarodowe, red. W. Długokęcki, J. Sarnowsky, Gdańsk b.r.w., s. 17–46.

A. Woziński, W świetle gwiazd. Sztuka i astrologia w Gdańsku w latach 1450–1550, Gedania Artistica, t. II, Gdańsk 2011.

M. Woźniak, Ołtarze w przestrzeni liturgicznej kościoła świętojańskiego w Toruniu [w:] Dzieje i skarby kościoła świętojańskiego w Toruniu, red. K. Kluczwajd, M. Woźniak, Toruń 2002, s. 273–294.

A. Ziemba, Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380–1500, t. III: Wspólnota rzeczy. Sztuka niderlandzka i północnoeuropejska 1380–1520, Warszawa 2015.

M. Zlat, Ratusz – zamek mieszczan. Symbolika typu architektonicznego i jego form [w:] Ratusz w miastach północnej Europy. Materiały z sesji „Ratusz w miastach Nadbałtyckich”, Gdańsk 1997, s. 13–36.

K_U03 – potrafi posługiwać się podstawowymi ujęciami teoretycznymi, paradygmatami badawczymi i pojęciami historii sztuki w typowych sytuacjach profesjonalnych

K_U04 – potrafi rozpoznać różne rodzaje obiektów sztuki (pod względem techniki, tematu, typologii, chronologii, stylistyki, genezy, atrybucji) oraz przeprowadzić ich krytyczną analizę i interpretację z zastosowaniem typowych metod, w celu określenia ich znaczeń, oddziaływania społecznego i miejsca w procesie historyczno-kulturowym, umie opisać dzieła omawianego okresu identyfikując i wartościując zjawiska i problemy szczególnie istotne

K_U06 – umie samodzielnie zdobywać wiedzę i zdobywać umiejętności badawcze kierując się wskazówkami opiekuna naukowego

K_U07 – posiada umiejętność merytorycznego argumentowania z wykorzystaniem poglądów różnych badaczy historii sztuki i historii kultury oraz umiejętność wyciągania wnioskówWiedza absolwent zna i rozumie:

K_W02 – zna podstawową terminologię historyczno-artystyczną dotyczącą dzieł sztuki, w szczególności w zakresie technik, materiałów, funkcji, datowania, warunków przechowywania

K_W03 – ma uporządkowaną wiedzę ogólną z zakresu historii sztuki, obejmującą dzieje, teorię i metodologię dyscypliny

K_W04 – ma uporządkowaną wiedzę szczegółową z zakresu historii sztuki w ujęciu chronologicznym, tematycznym i problemowym, w zakresie najważniejszych artystycznych kierunków, ruchów, tendencji, środowisk

K_W05 – ma podstawową wiedzę o głównych kierunkach rozwoju i najważniejszych naukowych osiągnięciach aktualnej historii sztuki

K_W16 – ma podstawową wiedzę o powiązaniach historii sztuki z innymi dziedzinami nauki, jak historia, filozofia, antropologia, wiedza o kulturze, religii i literaturze

K_W17 – zna i rozumie podstawowe metody analizy i interpretacji obiektów sztuki, stosowane w historycznej i aktualnej historii sztuki i potrafi je dostosować do badania konkretnego dzieła

Umiejętności absolwent potrafi:

K_U01 – potrafi wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i użytkować informacje, wykorzystując różne źródła i sposoby

K_U010 – posiada umiejętność przygotowywania typowych prac w języku polskim, dotyczących zagadnień szczegółowych, z wykorzystaniem podstawowych ujęć teoretycznych oraz innych źródeł

K_U011 – posiada umiejętność przygotowania wystąpień ustnych w języku polskim, dotyczących zagadnień szczegółowych, z wykorzystaniem podstawowych ujęć teoretycznych w zakresie historii sztuki oraz innych źródeł

K_U12 – ma umiejętności językowe w zakresie historii sztuki, zgodnie z wymaganiami określonymi dla poziomu B2 Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego

K_U13 – potrafi współdziałać i pracować w grupie, przyjmując w niej różne role

- aktywność na zajęciach oparta na przeczytaniu oraz przemyśleniu zadanej lektury

- samodzielna, pisemna analiza obiektów wybranych spośród omawianych na zajęciach