Czytanie „cyklu muminkowego” Tove Jansson

ogólnouniwersyteckie

w sali

Kurs poświęcony jest lekturze i analizie cyklu książek o Muminkach autorstwa Tove Jansson.

Zajęcia poświęcone będą książkom szwedzkojęzycznej pisarki i malarki fińskiej Tove Jansson o Muminkach — dziewięciu krótkim powieściom stanowiących trzon cyklu oraz trzem poematom o muminkowej tematyce. Cykl muminkowy stanowi najstarszą i (wbrew intencjom autorki) najbardziej znaną część twórczości literackiej Tove Jansson (1914-2001). Należy też do najbardziej znanych wytworów literatury fińskiej. Utrzymane w baśniowej konwencji i pierwotnie pisane z myślą o dzieciach, książki o Muminkach z czasem coraz częściej odbierane były jako teksty o problematycznej przynależności gatunkowej, skierowane do czytelników w dowolnym wieku — niekiedy wręcz bardziej do dorosłych niż do dzieci. Współcześnie recepcja książek Tove Jansson wydaje się zdominowana przez popularność filmowych adaptacji i zapośredniczony przez nią komercyjny sukces muminkowej ikonografii. Celem kursu jest powrót do muminkowego uniwersum w jego pierwotnej, literackiej wersji — uważna, analityczna lektura wszystkich części cyklu, wspólny namysł nad jego najważniejszymi zagadnieniami.

Punkt wyjścia kursu zależeć będzie od składu i doświadczeń lekturowych uczestników na początek zatem ustalimy dotychczasową znajomość cyklu muminkowego i okoliczności jego poznawania (w szczególności: czy zapoznaliśmy się z nim już w dzieciństwie?) Zastanowimy się nad spójnością cyklu i zmianami zachodzącymi między pierwszą a ostatnią jego częścią w czasoprzestrzennym porządku Doliny Muminków, w składzie głównych postaci, w ich wzajemnych relacjach i konstrukcji psychologicznej, a także nad ewentualną filozofią życia Muminków. Przyjrzymy się relacjom rodzinnym i innym więziom, centralnym wartościom świata Muminków oraz emocjom i napięciom (lęk i poczucie bezpieczeństwa, przyjaźń, tęsknota, zazdrość, fascynacja erotyczna, agresja itd.) porozmawiamy o prezentowanych w cyklu wyobrażeniach rodziny, tożsamościach i rolach płciowych, koncepcjach indywidualnego spełnienia, a także szerzej o społecznym wymiarze świata Muminków. Spróbujemy wytropić mniej lub bardziej widoczne w cyklu muminkowym nawiązania intertekstualne. Rozważymy wreszcie związki między uniwersum Muminków a czasem i miejscem powstawania cyklu oraz czynnikami biograficznymi: sytuacją Finlandii po II wojnie światowej, pozycją mniejszości szwedzkojęzycznej i społeczności LGBT w Finlandii. Jeżeli wystarczy czasu, przyjrzymy się pokrótce relacjom między książkami o Muminkach a ich adaptacjami, ew. również między cyklem muminkowym a późniejszą twórczością literacką Tove Jansson.

Lektura podstawowa: dziewięć książek składających się na cykl muminkowy

• Małe trolle i duża powódź, przeł. Teresa Chłapowska

• Kometa nad Doliną Muminków, przeł. Teresa Chłapowska

• W Dolinie Muminków, przeł. Irena Szuch-Wyszomirska

• Pamiętniki Tatusia Muminka, przeł. Teresa Chłapowska

• Lato Muminków, przeł. Irena Szuch-Wyszomirska

• Zima Muminków, przeł. Irena Szuch-Wyszomirska

• Opowiadania z Doliny Muminków, przeł. Irena Szuch-Wyszomirska

• Tatuś Muminka i morze, przeł. Teresa Chłapowska

• Dolina Muminków w listopadzie, przeł. Teresa Chłapowska

(wiele wydań — najnowsze dwutomowe p.t. Muminki zebrane, t. I–II, Nasza Księgarnia, Warszawa 2021)

oraz trzy poematy towarzyszące:

• Co było potem? Książka o Mimbli, Muminku i Małej Mi, przeł. Ewa Kozyra-Pawlak. EneDueRabe, Gdańsk 2011.

• Kto pocieszy Maciupka?, dwa dostępne przekłady: Teresa Chłapowska. Nasza Księgarnia, Warszawa 2021; Ewa Kozyra-Pawlak, EneDueRabe, Gdańsk 2013.

• Niebezpieczna podróż, dwa dostępne przekłady: Teresa Chłapowska. Nasza Księgarnia, Warszawa 1986; Ewa Kozyra-Pawlak. EneDueRabe, Gdańsk 2014.

Lektury pomocnicze (lista może ulec modyfikacji)

• Anna Czernow, „Dolina bez Muminków. Studium czytania na podstawie Doliny Muminków w listopadzie”, [w:] Zapomniane/zapamiętane. Dziecięce lektury czytane po latach, red. E. Ihnatowicz, Warszawa 2014, s. 59-84

• Hanna Dymel-Trzebiatowska, Filozoficzne i translatoryczne wędrówki po Dolinie Muminków. Wydawnictwa Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2019.

• Tove Jansson, “Bezpieczeństwo i strach w książkach dla dzieci”, przeł. Teresa Chłapowska. Literatura na Świecie 6/1978, ss. 6–9.

• Anna Kamieńska, „Traktat o historii Muminków”, Twórczość 8/1971, ss. 84–90.

• Tuula Karjalainen, Tove Jansson: Work and Love, translated by David McDuff. Penguin UK 2016.

• Kate McLoughlin and Malin Lidström Brock (eds.), Tove Jansson Rediscovered. Cambridge Scholars Publishing, Newcastle 2007 (wybrane artykuły).

• Włodzimierz Pessel, “Gdy kulturoznawca zamienia się w Paszczaka… Problemy katastrofy w Dolinie Muminków” [w:] Powodzie, plagi, życie i inne katastrofy, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2012, ss. 457–475.

• Hallie Wells, „Between discretion and disclosure: Queer (e)laborations in the work of Tove Jansson and Audre Lorde. Journal of Lesbian Studies vol. 23, no. 1, 2019, pp. 224–242.

• Boel Westin, Tove Jansson. Mama Muminków. Biografia, przeł, Bogumiła Ratajczak. Marginesy, Warszawa 2021.

ew. inne utwory Tove Jansson

• Lato, przeł. Zygmunt Łanowski. Nasza Księgarnia, Warszawa 2018.

• wybrane opowiadania z tomu Wiadomość, przeł. Teresa Chłapowska i Justyna Czechowska. Marginesy, Warszawa 2015.

Po odbyciu kursu uczestnicy będą gruntownie zaznajomieni z cyklem muminkowym Tove Jansson. Uzyskają podstawową orientację na temat historycznych i kulturowych kontekstów jego powstania, miejsca w twórczości Tove Jansson, w kulturze fińskiej i w literaturze światowej. Zapoznają się z różnorodnymi wymiarami cyklu i będą umieli wskazać jego centralne problemy. Zyskają umiejętność krytycznego namysłu nad literaturą dziecięcą, a także nad samą koncepcją literatury skierowanej do dzieci jako odrębnego gatunku.

Obecność i aktywność na zajęciach; krótka (ok. 5 stron) praca pisemna.