(in Polish) Ontologia

Wykład poświęcony będzie analizie pojęć istnienia, czasu, przestrzeni i przyczyny, metafizycznemu statusowi uniwersaliów, wartości i Boga oraz zagadnieniom konstytucji przedmiotu i ontycznej struktury świata fizycznego. Omówione zostaną problemy zobowiązań ontologicznych języka, tożsamości osobowej oraz zmiany. Zdefiniowane zostaną m.in. stanowiska realizmu klasycznego, realizmu teoretycznego, materializmu, dualizmu, spirytualizmu, idealizmu i instrumentalizmu. Wprowadzony zostanie aparat światów możliwych wraz z przykładami jego zastosowania. Studenci zapoznają się także ze sporami deterministów z indeterministami w kontekście logicznej zasady wyłączonego środka oraz z kontrowersjami między kompatybilistami a antykompatybilistami w dziedzinie sporu o ludzką wolność i odpowiedzialność. Przedmiotem zajęć będą również stanowiska dotyczące problemu psychofizycznego. W toku wykładu uwzględniona zostanie także problematyka metaontologiczna.

Pierwsza część wykładu poświęcona zostanie specyfice dociekań ontologicznych oraz analizie pojęcia istnienia, w tym sporom o odmienne sposoby istnienia i o to, czy istnienie jest autentyczną własnością. Przedstawione zostaną poglądy P. van Inwagena na istotę twierdzeń metafizycznych oraz dokonane przez D. C. Williamsa i podtrzymywane przez D. M. Armstronga rozróżnienie między ontologią analityczną a kosmologią spekulatywną. W tym kontekście omówiona zostanie transcendentalna analityka oraz krytyka metafizyki I. Kanta. Kolejnym ważnym rozróżnieniem będzie przeprowadzony przez P. Strawsona podział na metafizykę rewizjonistyczną i opisową. Poglądy Strawsona zostaną zestawione z podejściem A. N. Whiteheada. W dalszej kolejności studenci zapoznają się z metaontologicznym stanowiskiem W. v. O. Quine’a i dokonanym przez R. Carnapa podziałem pytań o istnienie na zewnętrzne i wewnętrzne względem siatki językowej. Wspomniane zostanie także stanowisko K. R. Poppera, zgodnie z którym przekonania metafizyczne są hipostazami reguł metodologicznych. Poddamy analizie twierdzenie G. Fregego o wieloznaczności terminu „jest”, ze szczególnym uwzględnieniem dokonanej przez wspomnianego filozofa eksplikacji pojęcia istnienia. Zarysujemy teorię deskrypcji B. Russella, a także wykorzystującą tę teorię, proponowaną przez W. v. O. Quine’a analizę negatywnych zdań egzystencjalnych; omówione zostanie kryterium zobowiązań ontologicznych i związane z nim kontrowersje.

W drugiej części wykładu zajmiemy się współczesnym stanem debaty wokół metafizycznego statusu uniwersaliów oraz zagadnieniem konstytucji przedmiotu. Na wstępie przeprowadzimy rozróżnienie między indywiduami a uniwersaliami oraz przedmiotami konkretnymi i abstrakcyjnymi. Zaprezentowane zostanie stanowisko realizmu a posteriori D. M. Armstronga, które przeciwstawimy zarówno tradycyjnym stanowiskom nominalistycznym (predykatów, klas, klas naturalnych, podobieństw), teorii tropów, jak i apriorycznym wersjom realizmu. Problem konstytucji przedmiotu analizowany będzie z perspektywy teorii wiązkowych (uniwersaliów i tropów) oraz substancjalno-atrybutywnych. Następnie zdefiniujemy, zilustrujemy i poddamy dyskusji stanowiska realizmu klasycznego, realizmu teoretycznego, materializmu, dualizmu, spirytualizmu, idealizmu i instrumentalizmu.

W ramach trzeciej części wykładu wprowadzimy aparat światów możliwych i omówimy koncepcję realizmu modalnego D. Lewisa, wskazując na jej typowe zastosowania, w tym np. w dziedzinie eksplikacji treści i poszukiwania odpowiedzi na pytanie o to, dlaczego istnieje raczej coś niż nic. Przedstawimy alternatywne względem realizmu modalnego stanowiska dotyczące statusu ontycznego światów możliwych, łącznie z interpretacjami deflacjonistycznymi. Studenci zapoznają się ze sposobem, w jaki S. Kripke wykorzystuje aparat światów możliwych do rozważań nad własnościami zdań identycznościowych, w tym identyfikacji naukowych oraz twierdzeń teorii identyczności w dziedzinie teorii umysłu (argument modalny Kripkego).

Czwarta część wykładu zostanie poświęcona zagadnieniu czasu i zmiany. Zajmiemy się rekonstrukcją i krytyką klasycznego argumentu J. M. E. McTaggarta przeciwko realności czasu, zwracając uwagę na polemikę tego filozofa z koncepcją zmiany B. Russella. Rozważymy sformułowane w sporze o obiektywność serii czasowej typu A argumenty M. Dummetta i P. Horwicha. Omówione zostaną podstawowe definicje czasu, w tym definicje przez abstrakcję (K. Ajdukiewicz, Z. Augustynek) i podobieństwo (A. N. Whitehead, B. Russell); rozważymy pojęcie dobrego zegara oraz wprowadzimy podstawy szczególnej teorii względności, kładąc nacisk na wyróżniane na gruncie tej teorii rodzaje relacji czasowych i przestrzennych. Na tym tle przedstawimy teorię ewentyzmu punktowego Z. Augustynka. W ramach uzupełnienia, zrekonstruujemy dyskusję D. Davidsona z J. Kimem dotyczącą problemu istnienia i natury zdarzeń oraz omówimy i odeprzemy argumenty przeciwko istnieniu zmiany, w tym klasyczne paradoksy Zenona z Elei. Na koniec zajmiemy się problemem identyczności przedmiotów trwających w czasie i wyróżnimy stanowiska perdurantyzmu i endurantyzmu.

W ramach kolejnego bloku tematycznego studenci zapoznają się ze współczesnymi teoriami przyczynowości, zarówno regularnościowymi (D. Hume, J. L. Mackie), jak i kontrfaktycznymi (D. Lewis). Wprowadzone zostaną definicje zasady przyczynowości, doktryny determinizmu logicznego, determinizmu fizykalnego i fatalizmu. Rozważymy tradycyjnie rozumowania wywodzące tezę determinizmu bądź to z logicznej zasady wyłączonego środka, bądź z zasady przyczynowości. Zarysujemy spór kompatybilistów z antykompatybilistami zogniskowany wokół problemu możliwości istnienia wolności i odpowiedzialności w deterministycznym świecie (D. Hume, M. Schlick, P. van Inwagen, D. Lewis, D. Dennett).

Szósta cześć wykładu będzie zogniskowana wokół problemu psychofizycznego. Studenci zdobędą podstawowe informacje o różnych stanowiskach dotyczących relacji zachodzącej między umysłem a ciałem, w tym o behawioryzmie, teorii identyczności typów, identyczności egzemplarzy, funkcjonalizmie, mocnym programie sztucznej inteligencji, materializmie eliminacyjnym, epifenomenalizmie, monizmie anomalnym oraz teoriach J. R. Searle’a i D. Chalmersa. Zagadnienie tożsamości osobowej ujęte zostanie z perspektywy koncepcji D. Parftia.

W ostatnim bloku tematycznym zajmiemy się zagadnieniami z dziedziny ontologii wartości i problemem istnienia Boga. W tym kontekście wspomnimy o różnych teoriach metaetycznych oraz zastanowimy się, czy ekspresywista może być realistą moralnym. Spośród argumentów za i przeciwko istnieniu Boga, najwięcej miejsca poświęcimy argumentowi ontologicznemu w wersji zrekonstruowanej i poddanej krytyce przez J. Hintikkę.

1. Co istnieje? Antologia tekstów ontologicznych z komentarzami, J. J. Jadacki, T. Bigaj, A. Lissowska (red.), Petit, Warszawa 1996.

2. Przewodnik po metafizyce, S. T. Kołodziejczyk (red.), Wydawnictwo WAM, Warszawa 2011.

3. Armstrong, D.M., Universals: An Opinionated Introduction, Westview Press, Boulder- San Francisco-London 1989.

4. Bigaj T., Kwanty, liczby, abstrakty, Semper, Warszawa 2003.

5. Bigaj T., materiały dydaktyczne Ontologia na Uniwersytecie Warszawskim, http://uwifontologia.blogspot.com/

6. Garrett, B., What Is This Thing Called Metaphysics?, Routledge, London-New York 2006.

7. Hempoliński, M., Filozofia współczesna. Wprowadzenie do zagadnień i kierunków, PWN, Warszawa 1989, część II: „Ontologia”.

8. Loux, M.J., Metaphysics. A Contemporary Introduction, Routledge, New York-London 2006.

9. Lowe, E.J., A Survey of Metaphysics, Oxford University Press, Oxford 2002.

10. Macdonald, C., Varieties of Things: Foundations of Contemporary Metaphysics, Blackwell, Malden, MA 2005.

11. Mumford, S., Metaphysics: A Very Short Introduction, Oxford University Press, Oxford 2012.

Nabyta wiedza:

K_W02 ma podstawową wiedzę o miejscu i znaczeniu ontologii w relacji do innych dyscyplin filozoficznych oraz nauk szczegółowych oraz o specyfice przedmiotowej i metodologicznej ontologii

K_W03 zna podstawową terminologię ontologiczną w języku polskim

K_W05 zna podstawową terminologię ontologiczną w języku angielskim

K_W08 zna i rozumie główne stanowiska i kierunki współczesnej ontologii

K_W10 zna idee i argumenty najważniejszych w XX i XXI wieku filozofów zajmujących się zagadnieniami ontologicznymi na podstawie samodzielnej lektury ich pism

K_W15 zna podstawowe metody badawcze i strategie argumentacyjne właściwe dla metafizyki

K_W17 zna metody interpretacji tekstu z dziedziny ontologii

Nabyte umiejętności:

K_U01 wyszukuje, analizuje, ocenia, selekcjonuje i wykorzystuje informacje ze źródeł pisanych i elektronicznych

K_U02 czyta i interpretuje tekst z dziedziny ontologii

K_U03 słucha ze zrozumieniem ustnej prezentacji idei i argumentów ontologicznych

K_U04 poprawnie stosuje poznaną terminologię ontologiczną

K_U06 poprawnie definiuje istotne dla rozważań ontologicznych terminy języka potocznego

K_U07 analizuje argumenty ontologiczne, identyfikuje ich kluczowe tezy i założenia

K_U08 wykrywa zależności między tezami badanych pisemnych i ustnych wypowiedzi z dziedziny ontologii

K_U11 przytacza główne tezy badanych wypowiedzi filozoficznych, stosownie do ich istotności

K_U16 samodzielnie tłumaczy z języka angielskiego na język polski średnio trudny tekst z dziedziny ontologii

K_U17 dobiera strategie argumentacyjne, na poziomie elementarnym konstruuje krytyczne argumenty, formułuje odpowiedzi na krytykę

Nabyte kompetencje społeczne:

K_K01 zna zakres posiadanej przez siebie wiedzy i posiadanych umiejętności, rozumie potrzebę ciągłego dokształcania się i rozwoju zawodowego

K_K02 jest otwarty na nowe idee i gotów do zmiany opinii w świetle dostępnych danych i argumentów

K_K05 efektywnie organizuje własną pracę i krytycznie ocenia jej stopień zaawansowania

Podstawą oceny jest wynik pisemnego egzaminu końcowego z przedmiotu. Egzamin trwa 2 godziny i składa się z 14 pytań opisowych. Za odpowiedź na każde z pytań egzaminacyjnych można uzyskać maksymalnie 2,5 punktu. Obowiązują następujące progi:

14,00 pkt. – 18,00 pkt. = dostateczny

18,25 – 22,25 = +dostateczny

22,50 – 26,50 = dobry

26,75 – 30,75 = +dobry

31,00 – 35,00 = bardzo dobry