”Prekariat” i przemiany struktury klasowej

Zajęcia poświęcone są krytycznej analizie wybranych, aktualnych prac dotyczących zjawiska „prekariatu” i odniesieniu ich wyników do teorii stratyfikacji społecznej. Punktem wyjścia rozważań są rozmaite próby definiowania „prekariatu”, w których najczęściej próbuje się łączyć elementy obiektywne (elastyczne formy zatrudnienia, niskie dochody, brak dostępu do systemu świadczeń socjalnych, naruszenia praw pracowniczych) i subiektywne (poczucie niepewności, tymczasowości, zanik tożsamości związanej z wykonywanym zawodem). Dyskusji poddane zostaną stosowane w literaturze próby operacjonalizacji tych definicji – w szczególności to, na ile stosowane w badaniach wskaźniki umożliwiają uchwycenie fenomenu „prekaryjnego” zatrudnienia i analizę jego społecznych konsekwencji. Zastanowimy się również, w jakiej mierze – w świetle dotychczasowych badań – prekaryzacja zatrudnienia nakłada się na dawne podziały społeczne, a w jakiej stanowi nowy czynnik nierówności.

Tematem seminarium jest szeroko debatowany w ostatnich latach (także w Polsce) problem niepewności na rynku pracy, mający związek ze wzrostem popularności tzw. elastycznych form zatrudnienia, do których zalicza się m.in.: umowy o pracę na czas określony, umowy cywilno-prawne, bądź wynajem pracowników od tymczasowych agencji zatrudnienia. Powyższa zmiana często interpretowana była przez socjologów pracy jako oznaka zmierzchu modelu stabilnego zatrudnienia na pełnym etacie, zapewniającego bezpieczeństwo ekonomiczne pracownikom i ich rodzinom. Podobne obawy znalazły swój wyraz w rozważaniach Guya Standinga dotyczących przemian struktury klasowej i wyłaniającego się w niej "prekariatu". Do „prekariatu” Standing zalicza osoby zatrudnione na tymczasowych kontraktach, o niskich dochodach i bez dostępu do systemu świadczeń socjalnych, dotknięte niepewnością ekonomiczną i poczuciem tymczasowości, a także pozbawione tożsamości związanej z wykonywaną pracą.

Mimo dość powszechnych wskazań na wagę problemu niepewności na rynku pracy i jego potencjalnie dalekosiężne skutki, badacze wciąż napotykają trudności związane z operacjonalizacją tego zjawiska. W efekcie wokół problematyki „prekariatu” czy tzw. „umów śmieciowych” narosło wiele nieporozumień i niejasności. W ramach seminarium krytycznej analizie poddamy stosowane w badaniach założenia teoretyczne, definicje i miary niepewności zatrudnienia, aby odpowiedzieć na pytanie o zasięg i społeczne konsekwencje zjawiska prekaryzacji pracy.

Punktem odniesienia dla rozważań dotyczących społecznych konsekwencji współczesnych przemian w sferze pracy jest teoria stratyfikacji społecznej. W toku zajęć zastanowimy się, w jakiej mierze nowe zróżnicowania na rynku pracy nakładają się na dawne podziały klasowe, których głównym wyznacznikiem jest pozycja w strukturze zawodowej. Zarówno w literaturze, jak i debacie publicznej formułowana jest teza, iż zjawisko prekaryzacji w coraz większej mierze dotyczy również młodych, wykształconych specjalistów lub przedstawicieli wolnych zawodów. W tym kontekście ważnym przedmiotem dyskusji będzie pytanie o to, czy i w jakiej mierze wykształcenie i zawód tracą na znaczeniu jako czynnik szans życiowych i wyznacznik pozycji społecznej.

Poniżej lista orientacyjna. Szczegółowa lista zostanie podana z uwzględnieniem zainteresowań uczestników.

Standing, G. (2014). Prekariat. Nowa niebezpieczna klasa, Warszawa: PWN

Sennett, R. (2006). Korozja charakteru: osobiste konsekwencje pracy w nowym kapitalizmie, Warszawa: Muza

Beck, U. (2002). Społeczeństwo ryzyka: w drodze do innej nowoczesności. Waszawa: Scholar

Goldthorpe, J.H. (2012). O socjologii. Integracja badań i teorii. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.

Kalleberg A.E. & Vallas S. (red. 2017) „Precarious work. Research in the Sociology of work vol 31”. Emerald Publishing.

Fevre, R. (2007). Employment insecurity and social theory: the power of nightmares. Work, Employment Society

Nyhagen Predelli, L. & Cebulla, A. (2011). Perceptions of labour market risks: shifts and continuities across generations. Current Sociology, 59 (1), pp. 24 – 41

Crowley M., Tope D., Chamberlain L.J., Hodson R. (2010). Neo-Taylorism at Work: Occupational Change in the Post-Fordist Era. Social Problems 57(3): 421-47.

Mrozowicki A. (2016). Normalisation of Precariousness? Biographical Experiences of Young Workers in the Flexible Forms of Employment in Poland. Przegląd Socjologii Jakościowej.

Gdula M. (2014) Klasa średnia i doświadczenie elastyczności. Polityka Społeczna.

K_W02 ma świadomość istnienia sporów teoretycznych i metodologicznych prowadzonych we współczesnej socjologii, jest refleksyjny i krytyczny wobec różnych stanowisk

K_W04 jest refleksyjny i krytyczny wobec problemu zróżnicowania społecznego i nierówności społecznych

K_W05 posiada pogłębioną wiedzę o rodzajach więzi społecznych i mechanizmach podtrzymywania ładu zbiorowego

K_W06 posiada pogłębioną wiedzę o zróżnicowaniu kulturowym i jego przemianach, tożsamości kulturowej, interakcji i komunikacji międzykulturowej

K_W10 posiada pogłębioną wiedzę na temat najważniejszych międzynarodowych i krajowych badań socjologicznych odnoszących się do wybranych obszarów rzeczywistości społecznej lub wybranych subdyscyplin socjologii

K_W11 posiada pogłębioną wiedzę o normach i regułach organizujących struktury i instytucje społeczne

K_W14 posiada pogłębioną wiedzę na temat założeń i twierdzeń wybranych historycznych i współczesnych teorii socjologicznych

K_W15 podchodzi w sposób refleksyjny i krytyczny do wyboru określonej perspektywy teoretycznej

K_U01 potrafi zidentyfikować przyczyny i przewidzieć potencjalne skutki przeszłych i bieżących wydarzeń społecznych. Potrafi formułować krytyczne sądy na temat bieżących i przeszłych wydarzeń społecznych

K_U02 potrafi krytycznie selekcjonować informacje i materiały niezbędne do pracy naukowej, korzystając z różnych źródeł (w języku rodzimym i obcym) oraz posługując się nowoczesnymi technologiami

K_U04 potrafi posługiwać się kategoriami teoretycznymi oraz metodami badawczymi do opisu i analizy zmian społecznych i kulturowych we współczesnych społeczeństwach oraz ich konsekwencji

K_U08 umie zinterpretować rolę kultury w funkcjonowaniu jednostki i społeczeństwa

K_U09 potrafi wskazać związek przeczytanego tekstu naukowego z problemami życia społecznego i ich badaniem

K_K04 potrafi argumentować stawiane tezy posługując się dowodami naukowymi

K_K09 jest otwarty na różne perspektywy teoretyczne i metodologiczne badań społecznych

Ocena ciągła: znajomość lektur oraz aktywny udział w dyskusji na zajęciach, krótkie prace pisemne.