Nations in Borderlands on the example of Spis

Spisz to kwintesencja Europy Środkowej. Ten wielokulturowy, wieloetniczny region dziś podzielony jest pomiędzy Polskę i Słowację. Wcześniej, przez kilkaset lat był prowincją Węgier, ale silne były tu też wpływy polskie, ze względu na tzw. zastaw spiski. Mieszkańcami Spisza byli oprócz Słowaków, Węgrów i Polaków także Niemcy, Rusini, Romowie i Żydzi. Kiedy po upadku Austro-Węgier w tej części Europy zaczęły się tworzyć państwa narodowe Spisz stał się przedmiotem sporu pomiędzy nowopowstałymi Czechosłowacją i Polską. Potem jeszcze kilkakrotnie zmieniały się na tym obszarze granice państwowe, żeby wreszcie, za sprawą przystąpienia Polski i Słowacji do układu Schengen zostać zniesione.

Spisz to kwintesencja Europy Środkowej. Ten wielokulturowy, wieloetniczny region dziś podzielony jest pomiędzy Polskę i Słowację. Wcześniej, przez kilkaset lat był prowincją Węgier, ale silne były tu też wpływy polskie, ze względu na tzw. zastaw spiski. Mieszkańcami Spisza byli oprócz Słowaków, Węgrów i Polaków także Niemcy, Rusini, Romowie i Żydzi. Kiedy po upadku Austro-Węgier w tej części Europy zaczęły się tworzyć państwa narodowe Spisz stał się przedmiotem sporu pomiędzy nowopowstałymi Czechosłowacją i Polską. Potem jeszcze kilkakrotnie zmieniały się na tym obszarze granice państwowe, żeby wreszcie, za sprawą przystąpienia Polski i Słowacji do układu Schengen zostać zniesione.

Lokalne tożsamości na Spiszu nie zawsze pasują do podziałów państwowych, a nacjonalistyczne narracje ścierały się tutaj z kategoriami takimi jak lokalność czy tutejszość. Silnie oddziałujące centra (Kraków, Bratysława, a nawet Budapeszt, Wiedeń czy Praga lub Warszawa), konkurencyjne opowieści dotyczące tak czasów odległych jak i historii najnowszej czy wręcz teraźniejszości to stałe elementy spiskiego świata wyobrażonego. Na jego przykładzie dobrze widać wszystkie zagadnienia jakimi badacze ideologii narodowych i nacjonalizmów zajmują się od lat: spór pomiędzy konstruktywizmem a esencjalizmem, wymyślanie tradycji oraz wszystkie aspekty polityki tożsamości.

Plan zajęć:

1. Co było pierwsze naród czy nacjonalizm. Definicje pojęcia.

2. Narody polityczne i narody kulturowe

3. Pogranicze. Definicje pojęcia

4. Powstania kuruców, powstanie Austro-Węgier

5. Dzielność budzicielska polska i słowacka. Ludovit Štur, Stanisław Michalski, Wacław Naake-Nakęski, Karolina Domagalska.

6. Rywalizacja polsko-czechosłowacka o Spisz po I wojnie światowej.

7. Rok 1938, powstanie niezależnej Czechosłowacji, II wojna światowa

8. Zagłada Żydów

9. Spór o „Ognia” i działalność polskiej antykomunistycznej partyzantki na Spiszu

10. Wysiedlenie Niemców z regionu

11. Rusini jako naród bez państwa

12. Romowie jako dyżurni obcy

13. Polsko-słowacki spór o język w kościołach i jego konsekwencje

14. Transformacja ustrojowa na Spiszu

15. Spisz w Unii Europejskiej

Lektury:

Tadeusz Łopatkiewicz, Z Lendaku i Maniów. Chłopskie listy z końca XIX wieku, Żarnowiec 1997.

Spisz. Wielokulturowe dziedzictwo, red. Antoni Kroh, Sejny 2000.

Jerzy Tomaszewski, Słowacja, Warszawa 2011

Od Zaolzia po Jaworzynę. Rewindykacje graniczne jesienią 1938 roku, red. Robert Kowalski, Nowy Targ 2013.

Franciszek Payerhin, Opowieści spiskie, Łapsze Wyżne – Nowy Targ 2014.

Ludwika Włodek, Cztery sztandary, jeden adres. Historie ze Spisza, Karków 2017

Gellner, E., (1991) Narody i nacjonalizm, Warszawa.

Kedourie, E., (1993) Nationalism [Nacjonalizm], Cambridge.

Kłoskowska, A., (1996) Kultury narodowe u korzeni, Warszawa.

Kurczewska, J., (red.) (2000) Kultura narodowa a polityka, Warszawa 2000.

Kurczewska, J., (1988) Etnocentryzm i ideologie narodowe, „Kultura i Społeczeństwo”, rok XXXII, nr 4 1998.

Smith, A. D., (1991) National Identity [Tożsamość narodowa], London.

studenci rozumieją podstawowe pojęcia socjologiczne dotyczące nacjonalizmu, narodu i ideologii narodowych (prymordializm-esencjalizm, wspólnota wyobrażona, ideologia narodowa, grupa etniczna, naród polityczny, naród kulturowy itp) a także znają koncepcje pogranicza, centrum i peryferii. Potrafią pokazać jak te teoretyczne koncepcje odnoszą się do realiów Spisza, rozumieją na czym polegał tam proces narodotwórczy, jak wyglądała rola elit w upolitycznianiu etniczności, jak działali tzw budziciele. Rozumieją na czym dziś polega kontekstualnośc tożsamości narodowej na pograniczu, potrafią wskazać rózne elementy polityki tożsamości uprawianej przez państwa i przez organizacje regionalne, mniejszości narodowe oraz Kościół i Cerkiew.

Kontrola obecności na zajęciach.

Egzamin pisemny