Cli-fi – fantasy and climate catastrophe

Celem konwersatorium jest przedstawienie nowego podgatunku literackiego zwanego cli-fi (climate fiction). Podczas zajęć będziemy czytać zarówno wczesne teksty cli-fi, napisane nim narodziła się współczesna świadomość ekologiczna (J.G. Ballard, John Christopher), a poświęcone różnym scenariuszom zagłady klimatycznej, jak i teksty z przełomu wieków. Przeczytamy utwory ostrzegające przed skutkami „zimy nuklearnej” (Frederik Pohl, Cormac McCarthy, Kurt Vonnegut), a także wybrane najnowsze utwory cli-fi opisujące ofiary tzw. „eco-anxiety”, czyli depresji klimatycznej (Margaret Atwood, Pablo Bacigalupi). Kontekstem dla naszych rozważań będą teoretyczne teksty pisane od lat 70. ubiegłego wieku autorstwa m.in. Jamesa Lovelocka, Michelle Bastian i E. Ann Kaplan.

Cli-fi to powieści o zmianach klimatu, nowy podgatunek literacki, który zdefiniował pisarz i krytyk Dan Bloom. Nazwa ta, choć powstała w latach 90. ubiegłego stulecia, obejmuje utwory powstające na przestrzeni drugiej połowy XX wieku (część z nich powstała zanim narodziła się współczesna świadomość ekologiczna, terminy takie jak „globalne ocieplenie” czy antropocen). Cli-fi (termin utworzony z pierwszych sylab słów „klimat” i „fikcja”) to gatunek siostrzany powieści katastroficznej i science fiction (nazwa cli-fi utworzona jest na wzór sci-fi). Można mówić o jego odrębności, gdyż koncentruje się wyłącznie na zmianach klimatu: ich przyczynach, skutkach, naukowych wytłumaczeniach.

Za powieść założycielską tego podgatunku wielu krytyków uważa napisany jeszcze w latach 60. „Zatopiony świat” J.G. Ballarda. Jim Clarke w pierwszym zdaniu eseju „Reading Climate Change in J.G. Ballard” pisze „cli-fi powstało zanim jeszcze klimat zaczął się zmieniać”. Wczesne cli-fi nawiązuje do słynnej, napisanej w tym samym okresie „Cichej wiosny” Rachel Carson i esejów poświęconych tzw. „zimie nuklearnej”, czyli katastrofalnemu oziębieniu klimatu, jakie spowodowałaby wojna nuklearna. Współczesne, licznie powstające powieści cli-fi pozostają zaś pod wpływem biuletynów publikowanych przez Intergovernmental Panel for Climate Change oraz badań psychologów studiujących wpływ zmian klimatu na psychikę ludzką. Co ciekawe, w zachowaniu bohaterów tych powieści można zaobserwować psychiczne symptomy charakteryzujące dzisiejszych ludzi cierpiących na depresję klimatyczną, czyli tzw. „eco-anxiety”

U ofiar depresji klimatycznej subiektywny brak jakiejkolwiek nadziei na ocalenie świata sprawia, że zaburzona zostaje percepcja czasu. Michelle Bastian, badaczka tego zjawiska stwierdza, że „standardowy czas mierzony zegarami nie jest adekwatny w kontekście zmian klimatu”. W naszej epoce nie możemy już wyobrażać sobie czasu jako drogi prowadzącej od teraz ku nieskończonej przyszłości, ale raczej stosujemy model odliczania - ile jeszcze czasu na tej planecie nam zostało. W kontekście zmian klimatycznych warto więc przypomnieć „zegar zagłady” stworzony przez naukowców w roku 1947. Wtedy to użyto „powszechnie zrozumiałej konwencji - północ oznacza koniec czasu”, by graficznie unaocznić zagrożenie wojną atomową. Cli-fi pokazuje bohaterów zmagających się z psychicznymi skutkami depresji klimatycznej przekonanych, że są świadkami ostatnich dni ludzkości na planecie.

Podczas konwersatorium będziemy czytać zarówno wczesne teksty cli-fi sprzed powstania tej nazwy (J.G. Ballard, George Turner) poświęcone różnym scenariuszom zagłady klimatycznej, teksty ostrzegające przed skutkami „zimy nuklearnej” (Frederik Pohl, Cormac McCarthy, Kurt Vonnegut), jak i najnowsze cli-fi opisujące ofiary depresji klimatycznej (Margaret Atwood, Pablo Bacigalupi). Kontekstem dla naszych rozważań będą teoretyczne teksty pisane od lat 70. ubiegłego wieku autorstwa m.in. Jamesa Lovelocka, Michelle Bastian i E. Ann Kaplan.

Wiedza:

Absolwent

• zna terminologię nauk humanistycznych i przyrodniczych i rozumie ich rolę kulturze

• rozumie różne teorie przyrodoznawcze oraz sposób ich funkcjonowania w przestrzeni społecznej i kulturowej

• zna i stosuje metody analizy i interpretacji tekstów naukowych

• poszerza znajomość współczesnych nurtów i kierunków rozwoju badań nad przyrodą i kulturą

Umiejętności

Absolwent

• potrafi dokonywać analizy tekstów naukowych za pomocą odpowiednich narzędzi badawczych

• potrafi krytycznie odnieść się do tekstu popularnonaukowego z pogranicza nauk humanistycznych i przyrodoznawczych z wykorzystaniem właściwego dla danej dyscypliny aparatu pojęciowego

• analizuje napisane w języku obcym teksty popularnonaukowe z zakresu wybranych dyscyplin w dziedzinie nauk humanistycznych

• potrafi docenić różnorodność opinii zawartych w lekturach oraz przedstawionych w dyskusjach i wykorzystać je jako źródło inspiracji

Kompetencje społeczne

Absolwent

• jest gotów do poznawania nowych metod badawczych

• jest gotów do dynamicznego rozwoju naukowego w obrębie nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych oraz śledzi nowe metody i paradygmaty badawcze

Odniesienie do kierunkowych efektów uczenia się dla przedmiotu:

K_W02- zna i stosuje terminologię nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych

K_W04-zna i stosuje metody analizy i interpretacji tekstów naukowych

K_U02- potrafi samodzielnie dobrać i zastosować odpowiednie narzędzia badawcze do analizy dzieł sztuki oraz tekstów naukowych i materiałów wizualnych

K_U01- potrafi samodzielnie selekcjonować informacje pochodzące z różnych źródeł naukowych, popularnonaukowych, publicystycznych i innych oraz dokonać ich krytycznej oceny

K_K02- jest gotów do dynamicznego rozwoju naukowego w obrębie nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych oraz śledzi nowe metody i paradygmaty badawcze

Ocena końcowa będzie wypadkową następujących ocen cząstkowych:

40% aktywność w czasie zajęć (w tym prezentacje)

60% kolokwium

Dopuszczalna liczba nieobecności – 3 w semestrze

Zaliczenie na ocenę. Warunkiem zaliczenia poprawkowego jest złożenie wszystkich prac najpóźniej do końca poprawkowej sesji egzaminacyjnej semestru letniego.