"Lector in fabula": the Era of the Reader

Celem kursu jest przedstawienie spektrum nowoczesnych i ponowoczesnych koncepcji czytelnika i czytania, związanych ze zwrotem w kierunku odbiorcy w badaniach literackich. Przyjrzymy się definicjom czytelnika i opisom procesu lektury zaproponowanym przez filozofów i krytyków reprezentujących różne kierunki myśli literaturoznawczej XX w. (takie jak fenomenologia, hermeneutyka, strukturalizm, semiotyka, dekonstrukcjonizm, psychoanaliza, neopragmatyzm), wychodząc również poza rozważania teoretycznoliterackie w kierunku historii czytelnictwa i socjologii literatury.

W drugiej połowie XX wieku zainteresowania krytyki literackiej zauważalnie przesunęły się w stronę czytelnika i procesu lektury. Zdaniem Susan Suleiman przesunięcie to było rodzajem „cichej” rewolucji, w której zagadnienia dotychczas pozornie oczywiste i nieproblematyczne stały się przedmiotem badań i pogłębionej refleksji. Można by nawet stwierdzić, że pytania dotyczące roli czytelnika oraz procesu lektury, a co za tym idzie również interpretacji tekstu literackiego, zdominowały dwudziestowieczne badania literackie. Zaś Terry Eagelton dzieli współczesną historię teorii literatury na trzy etapy: pierwszy skoncentrowany przede wszystkim na intencji autora, drugi głoszący autonomię i prymat tekstu, i trzeci, w którym zainteresowanie skupia się na odbiorcy. Zgodnie z takim podziałem żyjemy w Erze Czytelnika.

Jednak badania literackie zorientowane na odbiorcę (Audience-oriented criticism) to zjawisko heterogeniczne; trudno przypisać je do jednej szkoły teoretycznej czy wspólnej metodologii. Teoretyków podejmujących problematykę lektury więcej chyba dzieli; jedynym co ich łączy to zwrot w kierunku czytelnika w badaniach literackich. Różnią się jednak w swoich definicjach roli czytelnika i opisach procesu i strategii czytania. Choć często operują terminem „czytelnik”, w zależności od konkretnego ukierunkowania teoretycznego będzie to czytelnik idealny, modelowy, wirtualny, implikowany, realny, empiryczny. Również lektura przez jednych postrzegana jest jako „konkretyzacja” oferowanego przez tekst scenariusza, w procesie której czytelnik jest jedynie wykonawcą „partytury” dzieła, wydobywającym obecne w nim sensy; dla innych czytanie jest pisaniem, a czytelnik nie jest tylko „odbiorcą” lecz (współ)twórcą.

Choć tytuł kursu nawiązuje do semiologicznej koncepcji Umberto Eco, jego celem jest przedstawienie jak najszerszego spektrum teorii odnoszących się do roli czytelnika, koncepcji lektury i interpretacji, począwszy od perspektywy fenomenologicznej i estetyki recepcji, poprzez strukturalizm i semiotykę, poststrukturalizm i dekonstrukcjonizm, teorię czytelniczego rezonansu, psychoanalizę, neopragmatyzm, po teorię afektów. Zastanowimy się również czy możliwe jest napisanie historii literatury z perspektywy odbiorcy, szczególnie w obliczu tak licznych i różnych definicji czytelnika. W momencie zaś gdy od wytwarzanych przez tekst czytelników hipotetycznych zwrócimy się w kierunku czytelnika realnego, podejmiemy również zagadnienia z historii czytania i czytelnictwa oraz socjologii literatury.

Wiedza:

Absolwent

• zna podstawową terminologię nauk humanistycznych i rozumie ich rolę kulturze

• rozumie różne teorie literatury oraz sposób ich funkcjonowania w przestrzeni społecznej i kulturowej

• zna i stosuje metody analizy i interpretacji tekstów naukowych

• poszerza znajomość współczesnych nurtów i kierunków rozwoju badań nad literaturą i kulturą

Umiejętności

Absolwent

• potrafi dokonywać analizy tekstów naukowych (w szczególności tekstów teoretycznoliterackich) za pomocą odpowiednich narzędzi badawczych

• potrafi krytycznie odnieść się do tekstu naukowego z zakresu nauk humanistycznych z wykorzystaniem właściwego dla danej dyscypliny aparatu pojęciowego

• analizuje napisane w języku obcym teksty naukowe z zakresu wybranych dyscyplin w dziedzinie nauk humanistycznych

• potrafi docenić różnorodność opinii zawartych w lekturach oraz przedstawionych w dyskusjach i wykorzystać je jako źródło inspiracji

Kompetencje społeczne

Absolwent

• jest gotów do poznawania nowych metod badawczych

• jest gotów do dynamicznego rozwoju naukowego w obrębie nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych oraz śledzi nowe metody i paradygmaty badawcze

Ocena końcowa będzie wypadkową następujących ocen cząstkowych:

20% aktywność w czasie zajęć

80% kolokwium

Dopuszczalna liczba nieobecności – 3 w semestrze

Zaliczenie na ocenę. Warunkiem zaliczenia poprawkowego jest złożenie wszystkich prac najpóźniej do końca poprawkowej sesji egzaminacyjnej semestru letniego.