Tradition and Innovation. Two Perspectives on T. S. Eliot

Kurs poświęcony refleksji nad kilkoma obszarami oglądanymi przez pryzmat myśli angloamerykańskiego modernisty, T.S. Eliota. Poezja Eliota, która wyrosła z traumy I wojny światowej, opisywała rozpad i spustoszenie dotychczas znanego świata, lecz dopiero II wojna i doświadczenie Zagłady „spopieliło”, jak pisał Ryszard Przybylski, „etykę śródziemnomorską” i zakwestionowało myśl o ciągłości kulturowej. Mimo to, poezja Eliota zyskuje obecnie na popularności, jako przykład twórczości otwartej w równy sposób na tradycję jak na dialog z przyszłością. Znany polski badacz twórczości Eliota, Jacek Gutorow, wiąże ten fenomen z renesansem paradygmatów modernistycznych i potrzebą odkrywania w kanonicznych utworach miejsc kwestionujących ich dotychczasowe postrzeganie.

Poezja Eliota, która wyrosła z traumy I wojny światowej i konfrontowała się z kryzysem cywilizacji zachodniej, została poddana trudnej próbie po II wojnie. Polski badacz tej twórczości, Ryszard Przybylski, twierdził, że poetycki pejzaż Ziemi jałowej oraz obecne w późnej poezji Eliota nawiązania do mistycznej „Nocy ciemnej” św. Jana od Krzyża radykalnie zmieniają znaczenie w obliczu doświadczenia nocy Zagłady. Istotną, choć otwartą kwestią pozostają w tym kontekście stawiane poecie zarzuty o antysemityzm. Nie znaczy to jednak, że dzieło Eliota się zdezaktualizowało. Wręcz przeciwnie, naszą lekturę jego tekstów, w tym także jego koncepcji teoretycznych chcemy oprzeć na założeniu, że historia i jej kulturowe świadectwa poszerzyły, a nie przekreśliły przesłanie Eliota. W XXI w. jego poezja zyskuje na popularności nie jako przykład „formy odpornej na działanie czasu”, ale twórczości otwartej w równy sposób na dialog z przyszłością jak na dziedzictwo przeszłości.

W swoich poematach angloamerykański poeta mówił wieloma językami, pytając jednocześnie o granice języka. Jego dzieło obfituje w nawiązania do dzieł innych twórców (Szekspir, Dante, Baudelaire, dramat jakobiński, poezja romantyczna, Dostojewski, Conrad). Jest patchworkiem idei zaczerpniętych z tradycji judeochrześcijańskiej, celtyckiej, Buddyzmu. Eliot-poeta wchodzi w dialog z filozofią Bergsona i fenomenologią Husserla, a jego intuicje można z kolei konfrontować z założeniami współczesnej post-fenomenologii. Wezwanie do zakorzenienia eksperymentu w tradycji oraz pochwała „zmysłu historycznego” odgrywają kluczową rolę w jego pismach teoretycznych i kształtują jego twórczość poetycką i dramatyczną. W jego esejach odnajdujemy również inspiracje do toczącej się obecnie dyskusji na temat możliwości teorii estetycznej jako takiej.

Wielu krytyków zwraca uwagę na wyraźną cezurę oddzielającą wczesną poezję Eliota od dzieł powstałych po jego konwersji na anglokatolicyzm; inni (jak Michael Edwards) opisują stopniową ewolucję jego poglądów. Bywa i tak, że czytelnicy Eliota sami radykalnie przewartościowują swoje sądy. Tak jest w przypadku Jacka Gutorowa, który pokazuje innego Eliota w szkicu z 2015 roku, „Słowa przeciw słowom”, a inaczej interpretuje tę poezję w książce Pęknięty kryształ z 2019r.

Uczestnikom kursu proponujemy wspólny namysł nad sformułowanym przez Eliota postulatem, że „prawdziwa tradycja musi być wynajdywana i odtwarzana przez każde kolejne pokolenie”. W jednym ze swoich najczęściej przywoływanych esejów, autor Ziemi jałowej pisał: „[ż]aden poeta, żaden w ogóle artysta nie posiada pełnego znaczenia w oderwaniu. Uchwycić to znaczenie, ocenić go, znaczy ocenić jego stosunek do poetów i artystów nieżyjących. Nie można go oszacować w izolacji”. Będziemy zatem szukać w jego poezji echa wcześniejszych epok i przyglądać się dziełom, które wyrosły z lektury jego tekstów (Hill, Jennings, R.S. Thomas, Miłosz, Różewicz). Będziemy także odnosić się do podjętych przez Eliota eksperymentów w obrębie dramatycznej mimesis i omawiać polityczny kontekst polskiej recepcji Mordu w katedrze w inscenizacji Jerzego Jarockiego.

Po zakończeniu kursu student zdobędzie następujące wiadomości i umiejętności.

Wiedza

• Absolwent zna i stosuje różne metody analizy i interpretacji dzieł artystycznych;

• zna współcześnie stosowane metody interpretacji tekstów kultury.

Umiejętności

• potrafi samodzielnie dobrać i zastosować odpowiednie narzędzia badawcze do analizy dzieł sztuki oraz tekstów naukowych i materiałów wizualnych;

• wykorzystuje interdyscyplinarne metody i narzędzia badawczych do analizy zjawisk kultury;

• potrafi samodzielnie zanalizować tekst naukowy z dziedziny nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych w języku polskim oraz w wybranym języku obcym

w szczególności:

potrafi samodzielne analizować teksty kultury i zestawiać je z analizą procesów historycznych i konfliktów narodowościowych;

potrafi zrozumieć funkcjonowanie retoryki pamięci kulturowej;

potrafi zrozumieć wpływ tekstów kultury na kształtowanie postaw społecznych.

Kompetencje

• jest gotów do dynamicznego rozwoju naukowego w obrębie nauk humanistycznych, społecznych i oraz śledzi nowe metody i paradygmaty badawcze.

Ocena na końcowa będzie wypadkową nast. ocen cząstkowych:

25% aktywność w czasie zajęć

25% dwie krótkie (do 500 słów) wypowiedzi pisemne w trakcie semestru

50% kolokwium ustne